Czy osoba, która krótko pracowała, może otrzymać emeryturę? Od czego zależy wysokość świadczenia? Czym różnią się staż pracy i staż ubezpieczeniowy? Tomasz Lasocki, doktor nauk prawnych z Wydziału Prawa UW, wyjaśnia te kwestie.
Czy jeżeli pracowaliśmy np. 10 lat i chcemy przejść na emeryturę, możemy ją otrzymać?
TL: Z reguły jest tak, że nie potrzeba stażu ubezpieczeniowego (to coś innego niż staż pracy), aby dostać emeryturę. Jednak są wyjątki. Jest to zależne od roku, w którym roku dana osoba się urodziła.
- Urodzeni przed 1949 r.
Osoby, które urodziły się przed 1949 r., muszą mieć minimalny staż ubezpieczeniowy, czyli panie muszą mieć 15 lat okresów składkowych i nieskładkowych, a panowie 20. Jeżeli mają mniej niż ta granica i są urodzeni do 1948 r., wówczas nie dostaną niczego z ZUS. Podobnie należy wykazać staż, jeśli chcemy dostać emeryturę z KRUS czy emeryturę policyjną.
- Aktualne roczniki emerytów
Aktualnym rocznikom emerytów (rocznik 1959 u panów i 1964 u pań) wystarczy zapłacenie jednej składki w ciągu całego życia do systemu emerytalnego i już mają status emeryta.
Oczywiście, emerytura będzie bardzo mała, jeśli ktoś miał zapłaconą np. tylko jedną składkę, ale ten staż ubezpieczeniowy (jeszcze raz podkreślam – to coś innego niż staż pracy) jest potrzebny po to, aby dostać gwarancję minimalnego świadczenia. Jeśli z matematycznej formuły, na podstawie której obliczamy świadczenie, wyjdzie mniej niż 1780 zł, to przy stażu 20 lat dla pań i 25 lat dla panów mają gwarancję, że do tej kwoty zostanie im podwyższona emerytura.
Osoby, które mają mniejszy staż ubezpieczeniowy (niż 20 lat dla pań i 25 lat dla panów – przyp. red), na pewno dostaną emeryturę, choć to może być od kilku do kilkudziesięciu czy kilkuset złotych. Mają dzięki temu status emeryta, więc należą im się różne zniżki.
Co jeszcze daje status emeryta?
TL: Dzięki statusowi emeryta takie osoby mają prawo do opieki zdrowotnej oraz do pełnej trzynastej i czternastej emerytury.
Czy status emeryta jest przyznawany również obcokrajowcom?
TL: Tak, status emeryta jest przyznawany niezależnie od narodowości. Jeśli ktoś jest z zagranicy – z Unii Europejskiej czy z jakiegokolwiek kraju poza UE, z którym mamy bądź nie mamy podpisanej umowy o zabezpieczeniu społecznym – każda z tych osób nabywa na podstawie polskich przepisów status emeryta. Nie znam na świecie systemu emerytalnego bardziej hojnego pod tym względem.
Jeśli po śmierci osoby, która otrzymywała kilka zł emerytury, jej bliskim przysługuje renta rodzinna, to czy będą otrzymywali ją w takiej samej kwocie, ile wynosiła emerytura?
TL: W razie śmierci takiej osoby, która miała nawet kilka groszy czy kilka złotych emerytury, uprawnionym przez ustawodawcę członkom rodziny należy się renta rodzinna, która nie wynosi np. kilka złotych – tak jak dotychczasowa emerytura – ale jest w wysokości 1780 zł. Gorzej, jeśli śmierć nastąpi przed 60/65 rokiem życia – wówczas sprawdzamy szereg dodatkowych warunków.
Staż pracy a staż ubezpieczeniowy
Staż pracy i staż ubezpieczeniowy nie są ze sobą tożsame. To często powtarzalny błąd, który jest szkodliwy.
Staż pracy to taki, który gromadzimy na potrzeby uprawnień pracowniczych (prawa pracy). Np. po to, by ustalić wyższy wymiar urlopu, nagrodę jubileuszową itd. W tym stażu zazwyczaj zliczamy czas pracy na etacie (również np. studia wliczają się do stażu pracy).
Staż ubezpieczeniowy jest pojęciem o wiele szerszym niż staż pracy.
Wliczają się do niego wszystkie sytuacje, w których są płacone składki, czyli oprócz umowy o pracę również umowy zlecenia, prowadzenie działalności, bycie duchownym, posłem, bezrobotnym z prawem do zasiłku, bycie na urlopie wychowawczym, zasiłku macierzyńskim itd. Wraz z innymi podobnymi tworzą onetak zwane okresy składkowe. Do stażu ubezpieczeniowego wlicza się również okresy nieskładkowe, czyli np. przebywanie na zwolnieniu chorobowym czy studia.