Waloryzacja 2024: jak wzrosną emerytury i renty

W tym roku ulegają one zwiększeniu o 12,12 proc., nie ma przy tym waloryzacji kwotowej. Większe wypłaty z ZUS otrzymają także osoby pobierające minimalne świadczenia.

Waloryzacja świadczeń jest przeprowadzana na zasadach określonych w art. 88–89 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1251; ost.zm. Dz.U. z 2023 r. poz. 1429; dalej: ustawa emerytalna). Waloryzacji podlegają świadczenia długoterminowe: emerytury (przyznane na starych i nowych zasadach), renty z tytułu niezdolności do pracy, renty rodzinne, nauczycielskie świadczenia kompensacyjne, rodzicielskie świadczenia uzupełniające, a także dodatki do tych świadczeń, np. dodatek pielęgnacyjny czy dodatek dla sierot zupełnych, świadczenia i zasiłki przedemerytalne oraz renty socjalne. Od 1 marca 2024 r. świadczenia są wyższe o 12,12 proc. Wzrastają również świadczenia minimalne. [ramka]

Waloryzacji od 1 marca 2024 r. podlegają świadczenia, jeżeli zostały przyznane z urzędu lub na wniosek zgłoszony przed 1 marca 2024 r. i prawo do tych świadczeń powstało do 29 lutego 2024 r. Waloryzacji podlega kwota świadczenia przysługującego 29 lutego 2024 r. w wysokości ustalonej przed dokonaniem potrąceń i egzekucji oraz zmniejszenia w związku z osiąganiem przychodu.

W przypadku emerytur i rent, których wysokość została przed 1 marca 2024 r. podwyższona do kwoty świadczenia najniższego, waloryzacji podlega kwota faktycznie wyliczona. Tak zwaloryzowane świadczenia podwyższa się do kwoty świadczenia najniższego obowiązującej od 1 marca 2024 r. [przykłady 1 i 2]

Przykład 1

Przykład 2

W przypadku rent inwalidów wojennych i wojskowych oraz rent rodzinnych po tych inwalidach od 1 marca 2024 r. bez względu na datę ich przyznania ZUS dokona waloryzacji poprzez obliczenie tych rent według stawek procentowych ich wymiaru, od podstawy wymiaru podwyższonej do kwoty 3907,66 zł (podstawa wymiaru obowiązująca na 29 lutego 2024 r., tj. kwota 3485,25 zł × wskaźnik waloryzacji 112,12 proc.).

W przypadku rent z tytuł niezdolności do pracy przysługujących na podstawie ustawy z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 2189) waloryzacji podlega kwota renty wynikająca z faktycznego wyliczenia, przed ewentualnym podwyższeniem do kwoty gwarantowanej i kwoty najniższej renty. Tak ustalona renta podlega podwyższeniu do kwoty gwarantowanej – odpowiednio do 60 lub 80 proc. zwaloryzowanej podstawy wymiaru i do kwoty najniższej renty obowiązującej od 1 marca 2024 r. [przykład 3]

Przykład 3

Od 1 marca 2024 r. emerytura przyznana z urzędu po waloryzacji nie może być niższa od obowiązującej kwoty:

• najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy – jeżeli emerytura została przyznana osobie uprawnionej uprzednio do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy,
• najniższej renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy – jeżeli emerytura została przyznana osobie uprzednio uprawnionej do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy. [przykład 4]

Przykład 4

Od 1 marca 2024 r. rosną także kwoty poszczególnych dodatków do emerytur, rent i świadczeń i wynoszą:

• dodatek pielęgnacyjny oraz dodatek za tajne nauczanie – 330,07 zł,
• dodatek dla sieroty zupełnej – 620,36 zł,
• dodatek pielęgnacyjny dla inwalidy wojennego z tytułu całkowitej niezdolności do pracy i niezdolności do samodzielnej egzystencji – 495,11zł,
• dodatek kombatancki, świadczenie pieniężne dla byłych żołnierzy – górników, maksymalne świadczenie pieniężne przysługujące osobom deportowanym – 330,07 zł,
• dodatek pieniężny do renty inwalidy wojennego – 1263,73 zł.

Odpowiedniemu zwiększeniu uległy także świadczenie pieniężne przysługujące osobom deportowanym, jak również dodatek dla poszkodowanego weterana.

Waloryzacja świadczeń według starych zasad

Emerytura z FUS ustalana na starych zasadach to świadczenie przyznawane ubezpieczonym urodzonym przed 1 stycznia 1949 r. oraz niektórym ubezpieczonym z tzw. średniej grupy wiekowej, a więc ubezpieczonym urodzonym po 31 grudnia 1948 r., a przed 1 stycznia 1969 r.

Ubezpieczeni urodzeni przed 1 stycznia 1949 r. mogli przejść na emeryturę, jeżeli spełnili łącznie warunki wskazane w art. 27 ustawy emerytalnej, a więc:

• osiągnęli wiek emerytalny wynoszący co najmniej 60 lat dla kobiet i co najmniej 65 lat dla mężczyzn,
• mają okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i co najmniej 25 lat dla mężczyzn.

Jeśli nie spełnili warunku okresu składkowego i nieskładkowego, mogą otrzymać emeryturę, jeśli udowodnili staż emerytalny w wymiarze wynoszącym co najmniej 15 lat w przypadku kobiet i 20 lat – w przypadku mężczyzn. Emerytura ta nie została jednak objęta gwarancją świadczenia najniższego.

W przypadku świadczeń, które w 29 lutego 2024 r. przysługiwały w wysokości ograniczonej do 100 proc. podstawy wymiaru, waloryzacji podlega kwota ustalona w wyniku tego ograniczenia. [przykłady 5 i 6]

Przykład 5

Przykład 6

Wzrasta także kwota bazowa. To 100 proc. przeciętnego wynagrodzenia w poprzednim roku kalendarzowym, które zostało pomniejszone o składki na ubezpieczenia społeczne. Od kwoty bazowej ustalana jest tzw. część socjalna emerytury przyznawanej na starych zasadach. O 1 marca 2024 r. kwota bazowa wynosi 6246,13 zł

Świadczenia obliczone przy zastosowaniu kwoty bazowej obowiązującej od 1 marca 2024 r. nie podlegają waloryzacji od 1 marca 2024 r. Emerytury i renty z tytułu całkowitej lub częściowej niezdolności do pracy, przyznawane na wniosek zgłoszony po 29 lutego 2024 r., są obliczane przy zastosowaniu kwoty bazowej 6246,13 zł.

Kwota bazowa wpłynie także na rentę rodzinną. Renta rodzinna po osobie zmarłej po 29 lutego 2024 r., która nie miała ustalonego prawa do emerytury lub renty, stanowi odpowiedni procent świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu, obliczonego przy zastosowaniu kwoty bazowej wynoszącej 6246,13 zł.

Podstawę wymiaru rent inwalidów wojennych (wojskowych), do których prawo powstało po raz pierwszy po 29 lutego 2024 r., stanowi kwota 3907,66 zł. Podstawę wymiaru renty rodzinnej po osobie zmarłej po 29 lutego 2024 r., która w dniu śmierci nie miała ustalonego prawa do renty inwalidy wojennego (wojskowego), stanowi kwota 3485,25 zł.

Podstawę wymiaru rent rodzinnych po inwalidach wojennych (wojskowych), którzy w dniu śmierci mieli ustalone prawo do renty inwalidy wojennego (wojskowego), stanowi kwota 3907,66 zł. Nie ma tutaj znaczenia data przyznania tej renty.

Warto jeszcze zaznaczyć, że wzrosły świadczenia specjalne dla osób, które ukończyły 100 lat życia. Obecnie tzw. świadczenie honorowe wynosi 6246,13 zł.

Waloryzacja świadczeń przyznanych według nowych zasad

Nowa emerytura przysługuje wszystkim ubezpieczonym urodzonym po 31 grudnia 1948 r., którzy ukończyli minimalny wiek emerytalny, wynoszący co najmniej 60 lat dla kobiet i co najmniej 65 lat dla mężczyzn (art. 24 ust. 1 ustawy emerytalnej). Odmiennie zatem od starych rozwiązań prawo do nowej emerytury jest uzależnione wyłącznie od osiągnięcia minimalnego wieku emerytalnego, staż ubezpieczeniowy nie ma znaczenia. W uproszczeniu emerytura na nowych zasadach jest zatem obliczana na podstawie wieku przejścia na emeryturę, wysokości zgromadzonych składek oraz, w przypadku posiadania okresów składkowych i nieskładkowych przed 1999 r., także kapitału początkowego.

Staż ubezpieczeniowy ma jednak znaczenie, gdy tak wyliczona emerytura okazuje się niższa niż minimalna emerytura. Gdy w takiej sytuacji wnioskodawca ma okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat (kobieta) lub 25 lat (mężczyźni), emerytura jest podwyższana do minimalnej, gwarantowanej kwoty.

Jeżeli emerytura obliczona według zreformowanych zasad jest wypłacana łącznie z okresową emeryturą kapitałową, każde z tych świadczeń podwyższa się o kwotę waloryzacji ustaloną proporcjonalnie do ich udziału w kwocie emerytury, stanowiącej sumę tych świadczeń. [przykład 7]

Przykład 7

Renty socjalne

Renta socjalna przyznana przed 1 marca 2024 r. podlega podwyższeniu do 1780,96 zł. Jest to 100 proc. kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolność do pracy. Kwota renty socjalnej, przysługująca osobie tymczasowo aresztowanej lub odbywającej karę pozbawienia wolności, wynosi 890,48 zł (50 proc. kwoty renty socjalnej).

W przypadku zbiegu uprawnień do renty socjalnej z uprawnieniem do renty rodzinnej renta socjalna zostanie obniżona od 1 marca 2024 r. tak, aby łączna kwota obu świadczeń nie przekraczała 200 proc. kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, tj. 3561,92 zł.

Z kolei kwota obniżonej renty socjalnej nie może być niższa niż 10 proc. kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, tj. kwoty 178,10 zł.

Od 1 marca 2024 r. renta socjalna nie przysługuje, jeżeli kwota renty rodzinnej przekracza 3561,92 zł.

Inne świadczenia

Od 1 marca 2024 r. kwota najniższej emerytury pomostowej oraz kwota najniższego świadczenia kompensacyjnego są równe kwocie najniżej emerytury.

Świadczenie pieniężne dla cywilnych niewidomych ofiar działań wojennych podlega waloryzacji i podwyższeniu do kwoty renty socjalnej, tj. do kwoty 1780,96 zł. Od 1 marca 2024 r. kwota tego świadczenia, przysługująca osobie pobierającej emeryturę, rentę z tytułu niezdolności do pracy, rentę rodzinną, rentę socjalną, uposażenie wypłacane członkom rodziny sędziego lub prokuratora bądź też świadczenia o charakterze rentowym z instytucji zagranicznej, wynosi 890,48 zł (50 proc. z 1780,96 zł).

Świadczenia i zasiłki przedemerytalne także podlegają waloryzacji i podwyższeniu do 1794,70 zł.

Wysokość świadczenia przedemerytalnego przyznawanego osobie uprawnionej wcześniej do renty z tytułu niezdolności do pracy, nie może być wyższa od kwoty ostatnio otrzymywanej renty z tytułu niezdolności do pracy.

Od 1 marca 2024 r. kwota zasiłku i świadczenia przedemerytalnego obniżonego w wyniku osiągania przychodu nie może być niższa niż 897,35 zł.

W roku rozliczeniowym od 1 marca 2024 r. do 28 lutego 2025 r. świadczenie przedemerytalne i zasiłek przedemerytalny podlegają zawieszeniu, jeśli kwota przychodu osiąganego przez świadczeniobiorcę przekracza 5008,90 zł miesięcznie.

Świadczenie przedemerytalne i zasiłek przedemerytalny ulegają zmniejszeniu, jeżeli kwota przychodu osiąganego przez świadczeniobiorcę przekracza w roku rozliczeniowym od 1 marca 2024 r. do 28 lutego 2025 r. kwotę 1788,90 zł miesięcznie, a nie przekracza kwoty 5008,90 zł miesięcznie.

Rodzicielskie świadczenie uzupełniające, a więc tzw. świadczenie mama 4+, podlega podwyższeniu do kwoty 1780,96 zł, tj. do kwoty najniższej emerytury. Jeśli jest pobierane wraz z emeryturą lub rentą, podlega podwyższeniu od 1 marca 2024 r. w taki sposób, aby łączna kwota rodzicielskiego świadczenia uzupełniającego i pobieranej emerytury lub renty ustalonej w wyniku waloryzacji wyniosła nie więcej niż 1780,96 zł.

Zmniejszenia i potrącenia

Od 1 marca 2024 r. kwoty maksymalnego zmniejszenia świadczeń wynoszą:

• 890,63 zł – dla emerytur i rent z tytułu całkowitej niezdolności do pracy,
• 668,01 zł – dla rent z tytułu częściowej niezdolności do pracy,
• 757,08 zł – dla rent rodzinnych, do których uprawniona jest jedna osoba.

Ulegają zmianie także kwoty wolne od potrąceń i egzekucji. Od 1 marca wynoszą one:

• 305,84 zł – należności potrącane z tytułu odpłatności za pobyt w domach pomocy społecznej, zakładach opiekuńczo-leczniczych lub zakładach pielęgnacyjno-opiekuń czych;
• 764,62 zł – egzekwowane należności alimentacyjne, należności z tytułu świadczeń z funduszu alimentacyjnego, należności likwidatora funduszu alimentacyjnego oraz należności z tytułu wypłaconej zaliczki alimentacyjnej: należności alimentacyjne potrącone bezegzekucyjnie na wniosek wierzyciela na podstawie przedłożonego przez niego tytułu wykonawczego;
• 1009,33 zł:

– świadczenia wypłacane w kwocie zaliczkowej,

– kwoty nienależnie pobranych (np. emerytur, rent i innych świadczeń z ubezpieczenia społecznego, ubezpieczeń społecznych),

– zasiłki wypłacone z tytułu pomocy społecznej,

– zasiłki i świadczenia wypłacone na podstawie przepisów o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bez robociu;

• 1261,64 zł – należności egzekwowane inne niż: należności alimentacyjne, należności z tytułu świadczeń z funduszu alimentacyjnego, należności likwidatora funduszu alimentacyjnego oraz należności z tytułu wypłaconej zaliczki alimentacyjnej, w tym koszty utrzymania w domach pomocy społecznej, zakładach opiekuńczo- leczniczych i zakładach pielęgnacyjno-opiekuńczych.

Świadczenie uzupełniające

Świadczenie uzupełniające dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji nie podlega corocznej waloryzacji na zasadach przewidzianych dla emerytur i rent. Jednak od 1 marca 2024 r. łączna kwota świadczeń pieniężnych finansowanych ze środków publicznych, stanowiąca miesięczny próg uprawniający do świadczenia uzupełniającego dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji, została podwyższona z 2157,80 zł do 2419,33 zł.

Od 1 marca 2024 r. wysokość świadczenia uzupełniającego ustala się jako różnicę między limitem świadczeniowym, tj. 2419,33 zł, a łączną kwotą świadczeń, przy czym wysokość świadczenia uzupełnianego nie może być wyższa niż 500 zł. [przykład 8]

Przykład 8

Jeżeli organ rentowy przed 1 marca 2024 r. wydał decyzję o odmowie prawa do świadczenia uzupełniającego lub wstrzymaniu wypłaty świadczenia uzupełniającego w związku z ustaniem prawa do tego świadczenia z uwagi na to, że łączna kwota świadczeń przekraczała łączny limit świadczeń, ustalenie prawa do świadczenia uzupełniającego jest możliwe wyłącznie na wniosek osoby zainteresowanej. W takim przypadku nie ma podstaw do ustalenia prawa do świadczenia uzupełniającego z urzędu. [przykład 9]

Przykład 9

Świadczenie wyrównawcze przysługujące działaczom opozycji anty komunistycznej oraz osobom represjonowanym z powodów politycz nych.

Wysokość miesięcznego progu uprawniającego do świadczenia wyrównawczego przysługującego działaczom opozycji antykomunistycznej oraz osobom represjonowanym z powodów politycznych wzrasta z kwoty 2676,88 zł do kwoty 3415,50 zł. Oznacza to, że świadczenie wyrównawcze przysługuje działaczom opozycji anty komunistycznej oraz osobom represjonowanym z powodów politycznych pobierającym emeryturę lub rentę inwalidzką albo rentę z tytułu niezdolności do pracy w kwocie niższej niż 3415,50 zł.

Przy ustalaniu wysokości emerytury lub renty dla celów ponownego ustalenia wysokości świadczenia wyrównawczego uwzględnia się wysokość zwaloryzowanych świadczeń oraz ewentualnych innych świadczeń mających wpływ na prawo i wysokość świadczenia wyrównawczego, np. emeryturę wypłacaną przez KRUS, kwoty wypłacane przez zagraniczne instytucje właściwe do spraw emerytalno-rentowych. [przykład 10]

Przykład 10

Jeżeli przed 1 marca 2024 r. organ rentowy wydał decyzję o odmowie prawa do świadczenia wyrównawczego albo wstrzymaniu wypłaty świadczenia wyrównawczego w związku z ustaniem prawa tego świadczenia z uwagi na to, że łączna kwota świadczeń przekraczała 3046,29 zł, a od 1 marca 2024 r. łączna kwota świadczeń nie przekracza kwoty 3415,50 zł, ustalenie prawa do świadczenia wyrównawczego jest możliwe tylko na wniosek osoby zainteresowanej. ©℗