Chodzi o 24 tygodnie, które przysługują rodzicom, których dzieci mają zaświadczenie o nieuleczalnej chorobie lub upośledzeniu wystawione w trybie ustawy „Za życiem”. Wątpliwości mogą dotyczyć sytuacji, gdy złożono długi wniosek zasiłkowy lub urlopowy przed zmianą przepisów.

Przypomnijmy, że od 26 kwietnia 2023 r. obowiązują nowe wymiary urlopu rodzicielskiego, wprowadzone ustawą z 9 marca 2023 r. o zmianie ustawy ‒ Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 641; dalej: ustawa nowelizacyjna). Ma to swoje skutki także w kontekście zasiłkowym. Od kilku miesięcy mówi się na ten temat wiele, ale wciąż wątpliwości niektórych płatników budzą zasady wypłaty zasiłku za okres dodatkowego urlopu rodzicielskiego, do którego od 26 kwietnia 2023 r. prawo otrzymali rodzice dziecka mającego zaświadczenie, o którym mowa w art. 4 ust. 3 ustawy z 4 listopada 2016 r. o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin „Za życiem” (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1923). Zaświadczenie to stwierdza ciężkie i nieodwracalne upośledzenie albo nieuleczalną chorobę zagrażającą życiu, które powstały w prenatalnym okresie rozwoju dziecka lub w czasie porodu.

Nowe reguły

Zgodnie z art. 1821a par. 1 ustawy o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin „Za życiem” pracownicy rodzice dziecka mają prawo do urlopu rodzicielskiego w celu sprawowania opieki nad dzieckiem w wymiarze do:

  • 41 tygodni ‒ w przypadku urodzenia jednego dziecka;
  • 43 tygodni ‒ w przypadkach urodzenia dwojga lub większej liczby dzieci.

Urlop rodzicielski w tym wymiarze przysługuje łącznie obojgu pracownikom rodzicom dziecka, z tym zastrzeżeniem, że każdemu z nich przysługuje wyłączne prawo do 9 tygodni. Prawa tego nie można przenieść na drugiego z rodziców dziecka.

Nowelizacja kodeksu pracy nie tylko zwiększyła wymiar łącznego urlopu dla rodziców o 9 tygodni, lecz także wprowadziła specjalne rozwiązanie dla rodziców dziecka mającego zaświadczenie, o którym mowa w art. 4 ust. 3 ustawy o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin „Za życiem”. Zaświadczenie to pozwala na skorzystanie przez rodziców z wydłużonego urlopu rodzicielskiego, którego wymiar wynosi odpowiednio 65 lub 67 tygodni dla obojga rodziców, z podobnym zastrzeżeniem, że każde z rodziców ma wyłączne prawo do 9 tygodni urlopu rodzicielskiego.

Zmiany te miały swoje przełożenie na uprawnienia zasiłkowe. Ogólne zasady wysokości podstawy wymiaru tego zasiłku określono w art. 31 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1732; ost.zm. Dz.U. z 2023 r. poz. 641; dalej: ustawa zasiłkowa). Zgodnie z ust. 1 zasiłek macierzyński za okres urlopu macierzyńskiego (także urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego oraz urlopu ojcowskiego) wynosi 100 proc. podstawy wymiaru zasiłku. Z kolei za okres urlopu rodzicielskiego pracownikowi należny jest zasiłek w wysokości 70 proc. podstawy wymiaru. Wyjątkiem od tej zasady, a w praktyce i sytuacją najczęstszą, jest ta określona w art. 30a ustawy zasiłkowej. Zgodnie z ust. 1 matka dziecka, nie później niż 21 dni po porodzie, może złożyć pisemny wniosek o wypłacenie jej zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego i urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze, z wyłączeniem 9 tygodni przysługujących ojcu dziecka. W takim przypadku płatnik rozpoczyna wypłatę zasiłku i kontynuuje ją przez cały okres urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego w wysokości 81,5 proc. podstawy wymiaru. Jeśli ojciec rozpocznie wykorzystanie swoich 9 tygodni urlopu rodzicielskiego, to jego płatnik wypłaci mu zasiłek w wysokości 70 proc. podstawy wymiaru.

Zatem przy określaniu podstawy wymiaru zasiłku dla rodziców, którzy korzystają z urlopu rodzicielskiego w zwiększonym wymiarze w związku z posiadaniem przez dziecko wspomnianego wyżej zaświadczenia, gdy matka nie złoży zaraz po porodzie wniosku o zasiłek za okres urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego, podczas urlopu macierzyńskiego otrzyma 100 proc. podstawy wymiaru, a podczas wydłużonego urlopu rodzicielskiego zarówno ona, jak i ojciec dziecka otrzymają zasiłek w wysokości 70 proc. podstawy wymiaru.

Częściej będziemy mieli do czynienia z sytuacją, gdy matki uprawnione do wydłużonego urlopu rodzicielskiego złożą wspomniany wniosek z art. 30a ustawy zasiłkowej. Gdy matka ma prawo do urlopu rodzicielskiego o „zwykłej” długości, otrzymywanie 100 proc. podstawy wymiaru za 20 tygodni urlopu macierzyńskiego i 70 proc. podstawy wymiaru za 32 tygodnie urlopu rodzicielskiego jest w sensie finansowym tym samym, co otrzymywanie 81,5 proc. podstawy wymiaru przez łączny okres 52 tygodni. W przypadku urlopu rodzicielskiego wydłużonego w związku z posiadaniem przez dziecko zaświadczenia z ustawy o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin „Za życiem” taka równowaga już nie jest zachowana.

Zwróćmy uwagę, że pracownica, której dziecko ma wspomniane zaświadczenie, ma bowiem do wyboru pobieranie zasiłku macierzyńskiego w wysokości:

  • 100 proc. podstawy wymiaru przez 20 tygodni urlopu macierzyńskiego oraz 70 proc. podstawy wymiaru przez 56 tygodni urlopu rodzicielskiego (9 tygodni pozostaje dla ojca) – to zasada ogólna,

albo

  • 81,5 proc. podstawy wymiaru przez łącznie 76 tygodni (20 tygodni urlopu macierzyńskiego oraz 56 tygodni urlopu rodzicielskiego, a 9 tygodni urlopu rodzicielskiego pozostaje dla ojca) urlopu macierzyńskiego i urlopu rodzicielskiego, jeśli złoży wniosek określony w art. 30a ustawy zasiłkowej.

Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej w odpowiedzi na pytanie DGP potwierdziło, że w przypadku, kiedy matka dziecka mającego zaświadczenie z ustawy o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin „Za życiem” złożyła w ciągu 21 dni po porodzie wspomniany wniosek z art. 30a ustawy zasiłkowej, zasiłek macierzyński za okres urlopu macierzyńskiego i urlopu rodzicielskiego (z wyłączeniem 9 tygodni urlopu rodzicielskiego przysługującego ojcu dziecka) przysługuje w wysokości 81,5 proc. podstawy wymiaru.

Trzeba jednak pamiętać, że może się zdarzyć jeszcze jedna sytuacja. Chodzi o taki przypadek, gdy pracownica uprawniona do przedłużonego urlopu rodzicielskiego złożyła wspomniany wniosek z art. 30a ustawy zasiłkowej, ale ostatecznie nie zdecydowała się na skorzystanie z urlopu rodzicielskiego – albo w ogóle, albo tylko w części, a na urlop zdecyduje się ojciec. Tu trzeba bowiem zaznaczyć, że złożenie wniosku o wypłatę zasiłku w wysokości 81,5 proc. nie oznacza, że pracownica musi jednocześnie złożyć wniosek o urlop rodzicielski – może, ale nie musi tego robić.

MRiPS wyjaśniło, że w takiej sytuacji, gdy cześć urlopu rodzicielskiego chce przejąć ojciec, zasiłek macierzyński za okres tego urlopu w wymiarze pierwszych 9 tygodni przysługujących ubezpieczonemu ojcu dziecka wynosi 70 proc. podstawy wymiaru. Zasiłek macierzyński za pozostałą część urlopu rodzicielskiego ubezpieczonemu ojcu dziecka przysługuje w wysokości 81,5 proc. podstawy wymiaru.

Przed wejściem w życie ustawy

Kolejną kwestią, którą trzeba wyjaśnić, są uprawnienia pracowników, których dziecko ma wspomniane zaświadczenie, w sytuacji gdy dziecko urodziło się przed wejściem w życie ustawy nowelizacyjnej (26 kwietnia 2023 r.). Gdy rodzice złożyli wnioski o urlop rodzicielski po wejściu w życie ustawy nowelizacyjnej, nie ma wątpliwości, że stosuje się nowe zasady, zasiłek przysługuje zatem w wysokości 70 proc. (ewentualnie 81,5 proc., gdy złożono długi wniosek zasiłkowy). Problematyczna jest sytuacja, gdy pracownica przed wejściem w życie ustawy nowelizacyjnej złożyła tzw. długi wniosek urlopowy, który obecnie już nie istnieje, o udzielenie urlopu rodzicielskiego bezpośrednio po urlopie macierzyńskim oraz analogiczny wniosek wspomniany w art. 30a ustawy zasiłkowej o wypłatę zasiłku macierzyńskiego za okres tych dwóch urlopów (przed wejściem w życie ustawy nowelizacyjnej w wysokości 80 proc. podstawy wymiaru, a obecnie ‒ w wysokości 81,5 proc. podstawy wymiaru). Tacy pracownicy również zyskali prawo do dodatkowych tygodni urlopu rodzicielskiego w związku z posiadaniem przez dziecko zaświadczenia z ustawy o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin „Za życiem”.

!Matka dziecka mającego zaświadczenie z ustawy „Za życiem”, która złożyła w ciągu 21 dni po porodzie wniosek z art. 30a ustawy zasiłkowej o wypłatę zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu macierzyńskiego i urlopu rodzicielskiego (z wyłączeniem 9 tygodni urlopu rodzicielskiego przysługującego ojcu dziecka), ma prawo do zasiłku w wysokości 81,5 proc. podstawy wymiaru za cały ten okres.

Wynika to z art. 27 oraz art. 30 ustawy nowelizacyjnej. Zgodnie z art. 27 ustawy nowelizacyjnej pracownica, która w dniu wejścia w życie niniejszej ustawy korzysta z urlopu rodzicielskiego albo jego części, udzielonego m.in. na podstawie nieistniejącego już długiego wniosku urlopowego (art. 1791 k.p.), ma prawo do skorzystania z tego urlopu w wymiarze określonym m.in. w art. 1821a par. 2 k.p., dotyczącym urlopu dla rodziców dziecka mającego zaświadczenie z ustawy o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin „Za życiem” w znowelizowanym brzmieniu. Podobnie pracownica, która złożyła długi wniosek urlopowy, a w dniu wejścia w życie ustawy korzystała jeszcze z urlopu macierzyńskiego, na mocy art. 30 ustawy nowelizacyjnej także ma prawo do wydłużonego urlopu rodzicielskiego, gdy jej dziecko ma zaświadczenie z ustawy „Za życiem”.

Trzeba także pamiętać o art. 35 ustawy nowelizacyjnej, który wprost dotyczy rodziców dziecka ze wspomnianym zaświadczeniem. Zgodnie z jego ust. 1 pracownik rodzic dziecka mającego zaświadczenie, który w okresie od 2 sierpnia 2022 r. do wejścia w życie ustawy nowelizacyjnej miał prawo do urlopu rodzicielskiego albo jego części lub korzystał z urlopu rodzicielskiego albo jego części udzielonego na podstawie przepisów k.p. w brzmieniu dotychczasowym, ma prawo do skorzystania z części urlopu rodzicielskiego w wymiarze dodatkowych 24 tygodni.

Przepisy przejściowe

Jak to się przekłada na zasiłek macierzyński? Aby odpowiedzieć na to pytanie, należy odwołać się również do przepisów przejściowych zawartych w ustawie nowelizacyjnej. Zacznijmy od art. 39. Zgodnie nim ubezpieczony, który w dniu wejścia w życie ustawy nowelizacyjnej pobierał zasiłek macierzyński za okres urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego lub urlopu rodzicielskiego, miał prawo do zasiłku macierzyńskiego w nowej wysokości, jeśli złożył w tej sprawie wniosek w terminie 21 dni od dnia wejścia w życie nowelizacji. Oznaczało to, że gdy pracownik złożył taki wniosek, jego zasiłek za okres od 26 kwietnia 2023 r. ulegał podwyższeniu z 80 do 81,5 proc. podstawy wymiaru (gdy złożono długi wniosek urlopowy i długi wniosek zasiłkowy) albo z 60 na 70 proc. podstawy wymiaru (gdy złożono oddzielny wniosek o urlop rodzicielski), a nawet obniżeniu ze 100 na 70 proc. podstawy wymiary za pierwsze tygodnie urlopu rodzicielskiego (gdy złożono oddzielny wniosek o urlop rodzicielski). Gdy wniosku nie złożono, płatnik kontynuował wypłatę zasiłku za urlop macierzyński lub rodzicielski odpowiednio w wysokości 60, 80 lub 100 proc. podstawy wymiaru.

Da porządku warto dodać, ze podobna zasada obowiązywała ‒ co wynika z art. 40 ustawy nowelizacyjnej, który dotyczy ubezpieczonego, który przed 26 kwietnia 2023 r. złożył wniosek o zasiłek macierzyński za okres urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego lub urlopu rodzicielskiego, ale nie rozpoczął jeszcze pobierania tego zasiłku, w dniu wejścia w życie niniejszej ustawy ‒ o ile ubezpieczony złożył ponownie wniosek w terminie 21 dni od dnia wejścia w życie ustawy nowelizacyjnej. Trzeba też zwrócić uwagę na art. 41 ustawy nowelizacyjnej, który wprowadza rozwiązanie zasiłkowe analogiczne do określonego w art. 34 ustawy nowelizacyjnej, który dotyczy urlopu rodzicielskiego. Zgodnie ze wspomnianym art. 41 ubezpieczony, który w okresie od 2 sierpnia 2022 r. do dnia wejścia w życie ustawy nowelizacyjnej miał prawo do zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu rodzicielskiego albo jego części lub wykorzystał zasiłek macierzyński za okres urlopu rodzicielskiego albo jego części udzielonego na podstawie przepisów ustawy zasiłkowej obowiązujących do 26 kwietnia 2023 r., ma prawo do zasiłku macierzyńskiego za części urlopu rodzicielskiego zgodnie z nowymi przepisami.

Zatem powstaje pytanie, w jakiej wysokości należy wypłacić zasiłek za okres urlopu rodzicielskiego, gdy matka przed wejściem w życie ustawy nowelizacyjnej złożyła tzw. długi wniosek zasiłkowy. Jeśli bowiem pracownica złożyła wniosek o wypłatę zasiłku na nowych zasadach w trybie wyżej wspomnianym, to dotychczas otrzymywała 81,5 proc. podstawy wymiaru. Jeśli jednak nie złożyła wniosku, to płatnik wypłacał zasiłek w wysokości 80 proc. podstawy wymiaru. Ze stanowiska MRiPS wynika, że pracownica ma prawo do zasiłku macierzyńskiego za dodatkowe tygodnie urlopu rodzicielskiego w wysokości 81,5 proc. podstawy wymiaru. Nie ma w tym przypadku znaczenia, czy zasiłek macierzyński za okres urlopu rodzicielskiego po wejściu w życie ustawy był pobierany w wysokości 80 czy 81,5 proc. podstawy wymiaru. ©℗

Stanowisko Ministerstwa Rodziny i Polityki Społecznej z 15 listopada 2023 r. w sprawie wysokości zasiłku macierzyńskiego za okres dodatkowego urlopu rodzicielskiego dla rodziców dziecka mającego zaświadczenie określone w ustawie o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin „Za życiem” – wydane dla DGP

ikona lupy />
nieznane

Wysokość zasiłku macierzyńskiego za okres dodatkowych tygodni urlopu rodzicielskiego ubezpieczonych, które urodziły dziecko po wejściu w życie przepisów ustawy z 9 marca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw

W myśl art. 31 ust. 3 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, w przypadku złożenia nie później niż 21 dni po porodzie wniosku o wypłacenie zasiłku macierzyńskiego za okres ustalony przepisami kodeksu pracy jako okres urlopu macierzyńskiego oraz urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze, zasiłek macierzyński wynosi 81,5 proc. podstawy wymiaru zasiłku.

Wniosek o zasiłek macierzyński za okres urlopu macierzyńskiego oraz urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze, tzw. długi wniosek, złożony przez ubezpieczoną, nie może dotyczyć 9 tygodni urlopu rodzicielskiego przysługującego wyłącznie drugiemu rodzicowi dziecka. Zasiłek macierzyński za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego w części przysługującej wyłącznie drugiemu rodzicowi dziecka w wymiarze 9 tygodni wynosi 70 proc. podstawy wymiaru (art. 31 ust. 3f powołanej ustawy). Zasiłek macierzyński za okres urlopu rodzicielskiego wynosi 70 proc. podstawy wymiaru zasiłku również w sytuacji, gdy ubezpieczeni rodzice dziecka nie wykorzystają ani jednego dnia zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu rodzicielskiego w pierwszym roku życia dziecka (art. 31 ust. 3g powołanej ustawy).

W związku z powyższym, w przypadku kiedy pracownica, matka dziecka mającego zaświadczenie, o którym mowa w art. 4 ust. 3 ustawy z 4 listopada 2016 r. o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin „Za życiem”, złożyła w ciągu 21 dni po porodzie wniosek o zasiłek macierzyński za cały okres urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego, zasiłek macierzyński za okres urlopu macierzyńskiego i urlopu rodzicielskiego (z wyłączeniem 9 tygodni urlopu rodzicielskiego przysługującego ojcu dziecka), przysługuje w wysokości 81,5 proc. podstawy wymiaru.

Zasiłek macierzyński za okres urlopu rodzicielskiego w wymiarze 9 tygodni będzie przysługiwał ubezpieczonemu ojcu dziecka w wysokości 70 proc. podstawy wymiaru zasiłku.

Natomiast w sytuacji gdy pracownica, matka dziecka, posiadającego zaświadczenie, o którym mowa w art. 4 ust. 3 ustawy z 4 listopada 2016 r. o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin „Za życiem”, złoży w ciągu 21 dni po porodzie wniosek o zasiłek macierzyński za okres urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego w pełnym wymiarze i po wykorzystaniu części zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu rodzicielskiego, pozostałą cześć zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu rodzicielskiego wykorzysta ojciec dziecka, zasiłek macierzyński za okres urlopu rodzicielskiego przysługujący pracownicy wynosi 81,5 proc. podstawy wymiaru. Zasiłek macierzyński za okres urlopu rodzicielskiego w wymiarze pierwszych 9 tygodni przysługujących ubezpieczonemu ojcu dziecka wynosi 70 proc. podstawy wymiaru. Zasiłek macierzyński za pozostałą część urlopu rodzicielskiego ubezpieczonemu ojcu dziecka przysługuje w wysokości 81,5 proc. podstawy wymiaru.

Wysokość zasiłku macierzyńskiego za okres dodatkowych tygodni urlopu rodzicielskiego ubezpieczonych, które urodziły dziecko przed wejściem w życie przepisów ustawy z dnia 9 marca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw

Na podstawie art. 41 powołanej ustawy ubezpieczony, który w okresie od 2 sierpnia 2022 r. do dnia wejścia w życie powołanej ustawy miał prawo do zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu rodzicielskiego albo jego części lub wykorzystał zasiłek macierzyński za okres urlopu rodzicielskiego albo jego części udzielonego na podstawie przepisów powołanej ustawy na zasadach dotychczasowych, ma prawo do zasiłku macierzyńskiego za część urlopu rodzicielskiego na zasadach określonych w art. 34 i art. 35 ustawy w nowej wysokości.

Oznacza to, że w przypadku urodzenia dziecka przed 26 kwietnia 2023 r. i pobierania zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu rodzicielskiego w okresie od 2 sierpnia 2022 r. do wejścia w życie ustawy w wysokości 80 proc. podstawy wymiaru pracownica, matka dziecka mającego zaświadczenie, o którym mowa w art. 4 ust. 3 ustawy z 4 listopada 2016 r. o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin „Za życiem”, ma prawo do zasiłku macierzyńskiego za dodatkowe tygodnie urlopu rodzicielskiego w wysokości 81,5 proc. podstawy wymiaru.

Nie ma w tym przypadku znaczenia, czy zasiłek macierzyński za okres urlopu rodzicielskiego po wejściu w życie ustawy był pobierany w wysokości 80 proc. czy 81,5 proc. podstawy wymiaru.