ZUS nie może go odmówić tylko dlatego, że do utraty pracy z przyczyn niedotyczących pracownika doszło poza Polską. Tak uznał Sąd Najwyższy, mimo że kilka lat wcześniej miał inne zdanie na ten temat.

Świadczenie przedemerytalne jest przeznaczone dla osób, które utraciły źródło zarobku nie ze swojej winy i z uwagi na wiek mają znaczne trudności z podjęciem nowego zatrudnienia. Za okoliczności utraty pracy, które pozwalają na otrzymanie świadczenia, ustawa z 30 kwietnia 2004 r. o świadczeniach przedemerytalnych (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1999; dalej: u.ś.p.) uznaje np. rozwiązanie stosunku pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy w rozumieniu przepisów ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy albo likwidację bądź niewypłacalność pracodawcy.

W związku ze zwiększeniem mobilności pracowników zdarza się coraz częściej, że o świadczenie przedemerytalne ubiegają się osoby, które ostatnio pracowały za granicą i tam utraciły pracę nie ze swojej winy. Jeszcze do niedawna były one na straconej pozycji, bo uznawano, że świadczenia przedemerytalne nie są objęte koordynacją systemów zabezpieczeń społecznych, a więc warunek rozwiązania stosunku pracy z powodu likwidacji lub niewypłacalności pracodawcy może być spełniony wyłącznie w Polsce i wobec pracodawcy polskiego. ZUS potwierdził to zresztą w jednej z ostatnio rozpatrywanych spraw. Jednak Sąd Najwyższy (wcześniej sądy obu instancji) zakwestionował wykładnię organu rentowego. W wyroku z 24 sierpnia 2023 r., sygn. akt III USKP 24/22 (do którego niedawno opublikowano uzasadnienie), uznał, że utrata pracy za granicą nie jest przeszkodą do otrzymania świadczenia przedemerytalnego i ZUS nie ma racji, twierdząc inaczej.

Przepisy obcego państwa

Oprócz spełnienia warunków jednej z sytuacji określonych w art. 2 ust. 1 u.ś.p. [ramka] ustawa ta przewiduje kilka dodatkowych przesłanek do przyznania tego świadczenia. Zgodnie z art. 3 u.ś.p. świadczenie przedemerytalne przysługuje po upływie co najmniej 180 dni pobierania zasiłku dla bezrobotnych, jeżeli osoba ta spełnia łącznie następujące warunki:

  • nadal jest zarejestrowana jako bezrobotna;
  • w okresie pobierania zasiłku dla bezrobotnych nie odmówiła bez uzasadnionej przyczyny przyjęcia propozycji odpowiedniego zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, w rozumieniu ustawy o promocji zatrudnienia, albo zatrudnienia w ramach prac interwencyjnych lub robót publicznych;
  • złożyła wniosek o przyznanie świadczenia przedemerytalnego w terminie nieprzekraczającym 30 dni od dnia wydania przez powiatowy urząd pracy dokumentu poświadczającego 180-dniowy okres pobierania zasiłku dla bezrobotnych.

W sprawie rozpatrywanej przez SN powyższe warunki zostały spełnione, ale wątpliwości dotyczyły okoliczności utraty pracy. Wnioskodawca ostatnio pracował w Norwegii, a z zaświadczenia o zatrudnieniu wystawionego przez norweskiego pracodawcę wynikało, że rozwiązanie stosunku pracy nastąpiło z powodu „sytuacji na rynku”. Zarówno nawiązanie, jak i rozwiązanie stosunku pracy, co oczywiste, odbyło się na podstawie prawa norweskiego, które nie ma żadnego odniesienia do polskich przepisów. Powstało zatem pytanie, czy w tego rodzaju sprawie znajdzie zastosowanie rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz.Urz. UE z 2004 r. L 166, s. 1; dalej: rozporządzenie 883/2004). Odpowiedź twierdząca oznaczałaby, że rozwiązanie stosunku pracy za granicą w państwie członkowskim UE lub Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG) mogłoby zostać uznane za jedną z przyczyn leżących po stronie zakładu pracy, co pozwoliłoby przyznać świadczenie przedemerytalne.

Sądy obu instancji takiej właśnie odpowiedzi udzieliły, uznając decyzję ZUS za nieprawidłową. Takie samo stanowisko zajął SN. Potwierdził, że sformułowanie norweskiego pracodawcy o zwolnieniu z powodu „sytuacji na rynku pracy” pozwala na przyjęcie, iż powodem rozwiązania stosunku pracy z wnioskodawcą była likwidacja jego stanowiska pracy z przyczyn ekonomicznych. Zdarzenie to zostało zestawione z polskim odpowiednikiem z art. 2 ust. 1 pkt 29 lit. b ustawy z 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 735; ost.zm. Dz.U. z 2023 r. poz. 1737), tj. z likwidacją stanowiska pracy z przyczyn ekonomicznych.

SN zastosował w tym przypadku wykładnię celowościową, a więc zinterpretował przepisy ustawy o świadczeniach przedemerytalnych oraz rozporządzenia 883/2004 w ten sposób, aby jak najlepiej oddać cel, w jakim jej przepisy zostały uchwalone. Przepisy ustawy służą zapewnieniu wsparcia socjalnego osobom, które utraciły źródło utrzymania nie ze swojej winy i ze względu na wiek nie są w stanie skutecznie konkurować na rynku pracy do dnia nabycia uprawnień emerytalnych. Z kolei podstawowym celem rozporządzenia 883/2004 jest zasada równego traktowania świadczeń, dochodów, okoliczności lub zdarzeń. Zatem prawo polskie nie może być tłumaczone w taki sposób, który prowadziłby do stawiania w gorszej sytuacji obywatela polskiego tylko z tego powodu, że skorzystał ze swobody przemieszczania się i podjęcia pracy w jednym z państw EFTA (Europejska Strefa Wolnego Handlu, do której należy Norwegia, i do której stosuje się rozporządzenie 883/2004). Z tych powodów SN uznał, że świadczenia przedemerytalne podlegają zasadom koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego wyrażonym w rozporządzeniu 883/2004.

Nowe podejście

Takie stanowisko SN to dobra wiadomość dla ubezpieczonych. Warto tu przypomnieć wyrok SN z 7 marca 2012 r., sygn. akt I UK 202/11, w którym sąd stanął na przeciwnym stanowisku, że świadczenia przedemerytalne nie były objęte wspólnotową koordynacją określoną w rozporządzeniu Rady (EWG) nr 1408/71 z 14 czerwca 1971 r. w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych, osób prowadzących działalność na własny rachunek i do członków ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie (poprzednik rozporządzenia 883/2004). SN uznał wówczas, że prawo do świadczenia przedemerytalnego, na podstawie art. 2 ust. 1 pkt 5 u.ś.p., wymaga, aby do rozwiązania stosunku pracy doszło z przyczyn dotyczących zakładu pracy w rozumieniu przepisów ustawy o promocji zatrudnienia, a nie według innych przepisów, w tym także obowiązujących w innym państwie, zwłaszcza gdy państwo to nie jest członkiem Unii Europejskiej (w sprawie tej chodziło o Islandię).

Jak zatem widać, obecnie SN zmienił zdanie na znacznie korzystniejsze dla wnioskodawców. ©℗

Do spełnienia jeden z warunków

Prawo do świadczenia przedemerytalnego przysługuje osobie, która:

1) do dnia rozwiązania stosunku pracy lub stosunku służbowego z powodu likwidacji pracodawcy lub niewypłacalności pracodawcy, u którego była zatrudniona lub pozostawała w stosunku służbowym przez okres nie krótszy niż sześć miesięcy, ukończyła co najmniej 56 lat ‒ kobieta oraz 61 lat ‒ mężczyzna i ma okres uprawniający do emerytury, wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, lub

2) do dnia rozwiązania stosunku pracy lub stosunku służbowego z przyczyn dotyczących zakładu pracy, w rozumieniu przepisów ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, w którym była zatrudniona przez okres nie krótszy niż sześć miesięcy, ukończyła co najmniej 55 lat ‒ kobieta oraz 60 lat ‒ mężczyzna oraz ma okres uprawniający do emerytury, wynoszący co najmniej 30 lat dla kobiet i 35 lat dla mężczyzn, lub

3) do dnia ogłoszenia upadłości prowadziła nieprzerwanie i przez okres nie krótszy niż 24 miesiące pozarolniczą działalność i za ten okres opłaciła składki na ubezpieczenia społeczne oraz do dnia ogłoszenia upadłości ukończyła co najmniej 56 lat ‒ kobieta i 61 lat ‒ mężczyzna i ma okres uprawniający do emerytury, wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, lub

4) zarejestrowała się we właściwym powiatowym urzędzie pracy w ciągu 30 dni od dnia ustania prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, pobieranej nieprzerwanie przez okres co najmniej pięciu lat, i do dnia, w którym ustało prawo do renty, ukończyła co najmniej 55 lat ‒ kobieta oraz 60 lat ‒ mężczyzna i osiągnęła okres uprawniający do emerytury, wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, lub

5) zarejestrowała się we właściwym powiatowym urzędzie pracy w ciągu 60 dni od dnia ustania prawa do świadczenia pielęgnacyjnego lub specjalnego zasiłku opiekuńczego, lub zasiłku dla opiekuna, pobieranych nieprzerwanie przez okres co najmniej 365 dni, jeżeli utrata prawa do nich była spowodowana śmiercią osoby, nad którą opieka była sprawowana, i do dnia, w którym ustało prawo do świadczenia pielęgnacyjnego, specjalnego zasiłku opiekuńczego lub zasiłku dla opiekuna, ukończyła co najmniej 55 lat ‒ kobieta oraz 60 lat ‒ mężczyzna i osiągnęła okres uprawniający do emerytury, wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, lub

6) do dnia rozwiązania stosunku pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy, w rozumieniu przepisów ustawy o promocji zatrudnienia, w którym była zatrudniona przez okres nie krótszy niż sześć miesięcy, ma okres uprawniający do emerytury, wynoszący co najmniej 35 lat dla kobiet i 40 lat dla mężczyzn, lub

7) do dnia 31 grudnia roku poprzedzającego rozwiązanie stosunku pracy lub stosunku służbowego, z powodu likwidacji pracodawcy lub niewypłacalności pracodawcy, w rozumieniu przepisów o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy, u którego była zatrudniona lub pozostawała w stosunku służbowym przez okres nie krótszy niż sześć miesięcy, ma okres uprawniający do emerytury wynoszący co najmniej 34 lata dla kobiet i 39 lat dla mężczyzn. ©℗