Osoby urodzone przed 1949 rokiem mogą się ubiegać o jej obliczenie według kapitałowych zasad. I to nawet wtedy, gdy pobierają już wcześniej przyznane świadczenie.
Stara emerytura przyznawana osobom urodzonym przed 1949 r. po ukończeniu powszechnego wieku emerytalnego oraz udowodnieniu wymaganego stażu ubezpieczeniowego może być obliczona na takich samych kapitałowych zasadach, jak ta przysługująca urodzonym po 1948 r. Aby tak się stało, osoby te muszą jednak spełnić pewne dodatkowe warunki.
Takie osoby mogą przejść na emeryturę na podstawie art. 27 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (dalej: ustawa emerytalna) po ukończeniu powszechnego wieku emerytalnego oraz udowodnieniu wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego. Wymagany wiek dla wszystkich kobiet z tej grupy wiekowej wynosi 60 lat. W przypadku mężczyzn wiek ten jest zróżnicowany i wynosi 65 lat dla urodzonych do końca 1947 r., a dla urodzonych w poszczególnych kwartałach 1948 r. od 65 lat i jednego miesiąca do 65 lat i czterech miesięcy. Z kolei wymagany staż, który muszą udowodnić kobiety, wynosi 20 lat okresów składkowych i nieskładkowych, a mężczyźni – 25 lat tych okresów.
Emerytura przyznawana osobom urodzonym przed 1949 r. w związku z ukończeniem powszechnego wieku emerytalnego jest obliczana według dotychczasowych zasad. ZUS ustala więc najpierw podstawę wymiaru świadczenia (z uwzględnieniem zarobków uzyskanych w wybranych latach kariery zawodowej, przeciętnych płac w tych latach oraz aktualnej kwoty bazowej), a następnie oblicza część należną za okresy składkowe oraz za okresy nieskładkowe. Do tego dodaje 24 proc. kwoty bazowej (część socjalną). Suma tych składników to wysokość starej emerytury.
W pewnych jednak przypadkach osoby urodzone przed 1949 r. mają prawo do obliczenia emerytury według nowych zasad. Jeszcze niedawno te możliwości były dość ograniczone. W wyniku jednolitej wykładni sądów, w tym Sądu Najwyższego, a następnie nowelizacji przepisów, uległy jednak istotnemu rozszerzeniu. [ramka]
Wymagane dodatkowe warunki
Możliwość obliczenia starej emerytury według nowych zasad przewiduje art. 55 ustawy emerytalnej. Z rozwiązań zawartych w tym przepisie mogą skorzystać te osoby urodzone przed 1 stycznia 1949 r., które spełniły łącznie następujące warunki:
● kontynuowały ubezpieczenia emerytalne i rentowe po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego,
● wystąpiły z wnioskiem o emeryturę po 31 grudnia 2008 r.,
● wysokość emerytury ustalonej dla nich na nowych zasadach jest wyższa od emerytury obliczonej na zasadach dotychczasowych.
Obliczenie emerytury na nowych zasadach jest możliwe wyłącznie dla tych ubezpieczonych urodzonych przed 1949 r., którzy spełniają warunki do przyznania emerytury na podstawie art. 27 ustawy emerytalnej. Nie mogą więc skorzystać z takiej możliwości osoby przechodzące na emeryturę w obniżonym o pięć lat stażu ubezpieczeniowym (na podstawie art. 28 tej ustawy).
Kontynuowanie ubezpieczenia
Jednym z warunków obliczenia emerytury na nowych zasadach, które musi spełnić osoba urodzona przed 1 stycznia 1949 r., jest kontynuowanie ubezpieczeń emerytalnego i rentowych po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego. Obowiązujące przepisy nie określają, jak długo wnioskodawca musi podlegać tym ubezpieczeniom po ukończeniu tego wieku, co oznacza, że dla spełnienia tego warunku wystarczy kontynuowanie ubezpieczenia nawet przez jeden dzień. Nie jest też istotne, czy w dniu zgłoszenia wniosku o emeryturę i obliczenie jej na nowych zasadach wnioskodawca był jeszcze objęty tymi ubezpieczeniami. Bez znaczenia jest również to, czy podlegał ubezpieczeniom obowiązkowym, czy dobrowolnym oraz z jakiego tytułu.
Istotne jest jednak to, że aby spełnić warunek kontynuowania ubezpieczeń emerytalnego i rentowych po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego, wnioskodawca musi podlegać takim ubezpieczeniom (przynajmniej przez jeden dzień) również przed ukończeniem tego wieku. W związku z tym, że ubezpieczenia emerytalne i rentowe istnieją dopiero od 1 stycznia 1999 r. (wcześniej funkcjonowało ubezpieczenie społeczne), w praktyce z możliwości obliczenia emerytury na nowych zasadach mogą skorzystać wyłącznie takie osoby urodzone przed 1949 r., które powszechny wiek emerytalny ukończyły 2 stycznia 1999 r. lub później. Wszyscy urodzeni we wcześniejszym okresie nie mogli bowiem podlegać ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym przed ukończeniem wspomnianego wieku. [przykłady 1 i 2]
Orzecznictwo rozszerzyło krąg uprawnionych
Początkowo ZUS obliczał emeryturę według nowych zasad wyłącznie dla tych osób urodzonych przed 1 stycznia 1949 r., które przed 2009 r. nie miały ustalonych wcześniejszych uprawnień emerytalnych i dopiero po 31 grudnia 2008 r. po raz pierwszy przyznano im jakąkolwiek emeryturę.
Na tle orzecznictwa sądów powszechnych (a przede wszystkim uchwały Sądu Najwyższego z 4 lipca 2013 r., sygn. akt II UZP 4/13) ZUS dopuścił możliwość skorzystania z emerytury obliczanej na nowych zasadach również dla tych osób, które przed 1 stycznia 2009 r. uzyskały prawo do wcześniejszej emerytury, ale nie pobrały tego świadczenia nawet za miesiąc lub jego część.
Emerytura po emeryturze. Kto może przeliczyć świadczenie?
Emerytura po emeryturze. Kto może przeliczyć świadczenie?

Zobacz również
Od 1 maja 2015 r. weszła natomiast w życie nowelizacja ustawy emerytalnej, która wprowadziła nowy przepis (art. 55a) przewidujący możliwość obliczenia emerytury według nowych zasad również dla tych osób, które miały dotychczas ustalone prawo do wcześniejszej emerytury, nawet jeśli pobrały to świadczenie. Wraz z obliczeniem emerytury według nowych zasad osoby te tracą prawo do pobieranego dotychczas świadczenia przyznanego z tytułu ukończenia niższego wieku emerytalnego.
Osoby, które pobierały wcześniejszą emeryturę, muszą się liczyć z koniecznością pomniejszenia podstawy obliczenia emerytury ustalonej według nowych zasad o sumę kwot pobranych uprzednio świadczeń. Dla celów pomniejszenia ZUS uwzględnia kwotę świadczeń brutto – w wysokości przed odliczeniem zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych i składki na ubezpieczenie zdrowotne.
Kto skorzysta
Możliwość obliczenia emerytury według nowych zasad mają nie tylko te osoby urodzone przed 1 stycznia 1949 r., którym nie przyznano jeszcze emerytury w związku z ukończeniem powszechnego wieku emerytalnego. Mogą z niej skorzystać również ci, którym ZUS ustalił prawo do tego świadczenia, ale obliczył je według dotychczasowych zasad. W tej grupie są zarówno osoby, które ubiegając się o omawianą emeryturę, nie zażądały obliczenia jej według nowych zasad, jak również ci, którzy takie żądanie zgłosili, ale ZUS odmówił im obliczenia świadczenia w tym trybie w związku z ustaleniem prawa do wcześniejszej emerytury. W obydwu przypadkach ponowne obliczenie emerytury następuje od dnia zgłoszenia wniosku w tej sprawie.
Obliczając ponownie według nowych zasad emeryturę przyznaną na podstawie art. 27 ustawy emerytalnej, ZUS niejako cofa się na dzień jej przyznania, uwzględniając składki emerytalne i kapitał początkowy zgromadzone na koniec miesiąca poprzedzającego podjęcie wypłaty tego świadczenia. Również wartość średniego dalszego trwania życia jest ustalana dla wieku przejścia na omawianą emeryturę, a nie dla wieku, w którym osoba uprawniona zgłosiła wniosek o jej ponowne ustalenie. [przykład 3]
Jak obliczyć
Emerytura stanowi wynik podzielenia podstawy jej obliczenia przez średnie dalsze trwanie życia właściwe dla wieku przejścia na to świadczenie. Podstawą obliczenia emerytury w przypadku osób urodzonych przed 1 stycznia 1949 r. jest suma zwaloryzowanego kapitału początkowego (odtwarzającego przebieg ubezpieczenia do końca 1998 r.) oraz składek na ubezpieczenie emerytalne (zewidencjonowanych od 1 stycznia 1999 r.) z uwzględnieniem ich waloryzacji.
PRZYKŁAD 1
Ponowne zatrudnienie
Maria R. urodzona 15 lipca 1947 r. z końcem maja 2007 r. rozwiązała stosunek pracy. W lipcu 2007 r. ukończyła powszechny wiek emerytalny 60 lat. Po osiągnięciu tego wieku ponownie podjęła zatrudnienie i przez kilka lat pracowała, podlegając z tego tytułu ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Z końcem sierpnia 2015 r. (mając 22-letni staż ubezpieczeniowy) rozwiązała stosunek pracy, a we wrześniu 2015 r. zgłosiła wniosek o przyznanie emerytury i obliczenie jej według nowych zasad. Taki sposób obliczenia emerytury okazał się dla niej korzystniejszy od ustalenia świadczenia według zasad dotychczasowych. Mimo że w dacie zgłoszenia wniosku nie podlegała już ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, ZUS uznał, że spełnia warunki do wyliczenia emerytury ze składek i z kapitału początkowego.
PRZYKŁAD 2
Praca jeszcze przez kilka lat
Bogdan D. urodzony 5 kwietnia 1933 r. powszechny wiek emerytalny 65 lat osiągnął w kwietniu 1998 r. Mimo to nie rozwiązał od razu stosunku pracy i kontynuował zatrudnienie jeszcze przez kilka lat po 1998 r. Dotychczas nie wystąpił z wnioskiem o emeryturę, gdyż pobierał wysoką rentę rodzinną po zmarłej żonie. Taki wniosek złożył dopiero w lipcu 2015 r., gdy dowiedział się, że może się ubiegać o emeryturę obliczoną według nowych zasad. ZUS przyznał wnioskowane świadczenie, ale obliczył je według starych zasad, uznając, że wnioskodawca nie spełnił warunku kontynuowania ubezpieczeń emerytalnego i rentowych. W ubezpieczeniach tych nie pozostawał bowiem przed ukończeniem powszechnego wieku emerytalnego (był wtedy objęty ubezpieczeniem społecznym).
PRZYKŁAD 3
Ważna nowelizacja
Witold D. (urodzony 20 października 1947 r.) w 2008 r. przeszedł na wcześniejszą emeryturę i pobierał to świadczenie aż do ukończenia powszechnego wieku emerytalnego. Łączna kwota pobranych wcześniejszych emerytur wyniosła w jego przypadku 83 260 zł. Po ukończeniu powszechnego wieku emerytalnego 65 lat (co miało miejsce w październiku 2012 r.) pracował jeszcze przez ponad dwa miesiące (do końca 2012 r.), a na początku stycznia 2013 r. zgłosił wniosek o przyznanie emerytury z tytułu osiągnięcia tego wieku. Jednocześnie wnioskował o obliczenie świadczenia według nowych zasad. ZUS, przyznając emeryturę, odmówił takiego obliczenia z uwagi na pobieranie przez zainteresowanego wcześniejszej emerytury. Świadczenie zostało więc ustalone według dotychczasowych zasad. W październiku 2015 r. uprawniony zgłosił wniosek o ponowne obliczenie emerytury według nowych zasad w związku z wejściem w życie nowelizacji ustawy emerytalnej z 5 marca 2015 r. ZUS przychylił się do tego wniosku, gdyż taki sposób obliczenia emerytury okazał się korzystniejszy dla uprawnionego. Wysokość emerytury wyliczył, dzieląc podstawę jej obliczenia (ustaloną na koniec grudnia 2012 r. w kwocie 650 470 zł i pomniejszoną następnie o kwoty pobranych wcześniejszych emerytur w wysokości 83 260 zł) przez średnie dalsze trwanie życia właściwe dla wieku przejścia na emeryturę (tj. wieku 65 lat i dwóch miesięcy). Jednocześnie ubezpieczony utracił prawo do wcześniejszej emerytury.
Podstawa prawna
Art. 25–27, art. 53, art. 55, art. 55a ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 748 ze zm.).