Najkorzystniejsze zasady przeliczenia emerytury przeznaczone są dla osób, które po jej przyznaniu kontynuowały działalność zarobkową i uzyskiwały wysokie zarobki. Osoby te mogą ubiegać się o przeliczenie całości świadczenia od nowej kwoty bazowej. Pozwala im to podwyższyć swoją emeryturę, czasami o znaczną kwotę. Pisaliśmy o tym szczegółowo w nr. 59 Ubezpieczeń i Świadczeń z 26 marca, s. D2.

Emeryci, który po przyznaniu świadczenia nie pozostawali w zatrudnieniu, nie mogą skorzystać z tak preferencyjnych rozwiązań. Mają jednak inne możliwości przeliczenia emerytury. Jedna z nich pozwala na przeliczenie podstawy wymiaru świadczenia od zarobków z innych lat niż te przyjęte do ustalenia podstawy.

Ważne wynagrodzenie i kwota bazowa

Możliwości przeliczenia podstawy wymiaru dotyczą emerytur ustalanych według starych zasad. Przypomnijmy, że tak obliczone świadczenie przysługuje osobom:

• urodzonym przed 1 stycznia 1949 r.,

• urodzonym po 31 grudnia 1948 r., a przed 1 stycznia 1969 r., którzy przeszli na wcześniejszą emeryturę w związku ze spełnieniem warunków do 31 grudnia 2008 r.,

• przechodzącym na emeryturę górniczą (bez względu na datę urodzenia).

Emerytura obliczana według starych zasad uzależniona jest od aktualnej kwoty bazowej, liczby udowodnionych okresów składkowych i nieskładkowych oraz od podstawy jej wymiaru. Stanowi ona sumę trzech składników:

• części socjalnej świadczenia (24 proc. kwoty bazowej),

• części należnej za okresy składkowe (po 1,3 proc. podstawy wymiaru emerytury za każdy rok okresów składkowych),

• części należnej za okresy nieskładkowe (po 0,7 proc. podstawy wymiaru emerytury za każdy rok okresów nieskładkowych).

Czynnikiem, który w największej mierze decyduje o wysokości starej emerytury, jest podstawa jej wymiaru. Potocznie mówiąc, jest to wypadkowa zarobków osoby ubezpieczonej w wybranych latach kalendarzowych oraz przeciętnych płac w tych latach (wskaźnik wysokości podstawy wymiaru) pomnożona następnie przez aktualną kwotę bazową. Co do zasady im wyższe były te zarobki w stosunku do średnich wynagrodzeń, tym wyższa jest podstawa wymiaru, a co za tym idzie – wysokość emerytury.

Do ustalenia podstawy wymiaru emerytury wnioskodawca może wskazać zarobki z 10 kolejnych lat kalendarzowych wybranych z ostatniego 20-lecia przypadającego przed rokiem złożenia wniosku o przyznanie świadczenia lub też z 20 lat dowolnie wybranych z całego okresu ubezpieczenia.

Także od starej pensji

Podstawa wymiaru emerytury może zostać przeliczona nie tylko wtedy, gdy świadczeniobiorca wskazuje do jej ponownego ustalenia zarobki przypadające w całości lub choćby w części po przyznaniu świadczenia. Może być przecież tak, że emeryt nie pracował po przyznaniu emerytury albo wykonywał wprawdzie jakąś działalność zarobkową, ale zarobki, które osiągał, byłe na tyle niskie, że nie spełniłby warunku posiadania wyższego wskaźnika wysokości podstawy wymiaru świadczenia wymaganego do przeliczenia emerytury przy zastosowaniu nowej kwoty bazowej. Świadczeniobiorca może jednak odnaleźć jakieś dokumenty potwierdzające zarobki sprzed okresu przyznania emerytury albo też uznać, że korzystniejszym dla niego wariantem byłoby przeliczenie świadczenia z innych lat niż poprzednio lub nawet przy zastosowaniu innego wariantu (np. 20 lat dowolnie wybranych zamiast 10 kolejnych). W takiej sytuacji również może występować do ZUS o przeliczenie podstawy wymiaru emerytury.

Warto jedynie pamiętać, że nie jest w takim przypadku możliwe zastosowanie nowej kwoty bazowej obowiązującej w dniu zgłoszenia o ponowne ustalenie wysokości świadczenia. Dokonując przeliczenia na podstawie zarobków przypadających przed jego przyznaniem, ZUS zastosuje tę samą kwotę bazową, którą przyjął poprzednio do ustalenia podstawy wymiaru emerytury.

Trzy sposoby

Obowiązujące przepisy przewidują trzy różne możliwości przeliczenia podstawy wymiaru emerytury przy zastosowaniu starej kwoty bazowej. Każda z tych możliwości obwarowana jest warunkiem legitymowania się wyższym od wyliczonego poprzednio wskaźnikiem wysokości podstawy wymiaru z nowo wskazanego okresu. W każdym również przypadku ZUS podwyższa przeliczoną podstawę wymiaru w ramach wszystkich waloryzacji, jakie miały miejsce do dnia zgłoszenia wniosku o ponowne jej ustalenie.

Korzystając z pierwszego wariantu przeliczenia podstawy wymiaru emerytury (wynikającego z art. 111 ust. 1 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS), świadczeniobiorca może wskazać do ponownego ustalenia tej podstawy zarobki z tej samej liczby kolejnych lat kalendarzowych i z tego samego okresu, co poprzednio. Emeryt zamierzający skorzystać z tego wariantu może wskazać zarobki z tej samej liczby lat, które podał do poprzedniego obliczenia podstawy wymiaru, ale przynajmniej jeden rok musi być inny niż lata, z których uprzednio została ustalona podstawa wymiaru.

Omawiany sposób przeliczenia podstawy wymiaru emerytury dotyczy świadczeń, które zostały obliczone przed wejściem w życie obecnie obowiązujących zasad przewidujących obliczanie tej podstawy z 10 kolejnych lat wybranych z ostatniego 20-lecia lub z 20 dowolnie wybranych lat. Wtedy to bowiem w zależności od roku przyznania emerytury podstawa jej wymiaru ustalana była z różnej liczby lat kalendarzowych i z różnych okresów. [przykład 1]

Można zmienić wariant lub wskazane okresy

Ponowne ustalenie podstawy wymiaru emerytury możliwe jest również wtedy, gdy emeryt wskazuje do ponownego ustalenia tej podstawy:

wwynagrodzenia z kolejnych 10 lat kalendarzowych wybranych z ostatnich 20 lat kalendarzowych poprzedzających bezpośrednio rok, w którym zgłosił wniosek o przyznanie emerytury albo o ponowne ustalenie podstawy jej wymiaru (art. 111 ust. 1 pkt 2 ustawy emerytalnej) lub

wzarobki z 20 lat kalendarzowych wybranych z całego okresu ubezpieczenia, przypadających przed rokiem zgłoszenia wniosku o ponowne ustalenie podstawy wymiaru emerytury (art. 111 ust. 1 pkt 3 ustawy emerytalnej).

Korzystając z tych możliwości przeliczenia podstawy wymiaru emerytury, emeryt może występować o zmianę wariantu, z którego ZUS obliczył uprzednio tę podstawę (wariant zarobków z 10 kolejnych lat kalendarzowych wybranych z ostatniego 20-lecia na wariant zarobków z 20 dowolnie wybranych lat z całego okresu ubezpieczenia lub odwrotnie). Jeśli emeryt nie chce zmieniać wariantu, z którego ZUS ustalił podstawę wymiaru świadczenia, może jedynie zmienić przyjęte uprzednio lata w ramach tego wariantu, wskazując inne 10-lecie z ostatnich 20 lat kalendarzowych lub też wybierając inne 20 lat z całego okresu ubezpieczenia. [przykłady 2, 3 i 4; tabela]

PRZYKŁAD 1

Nowe informacje

Jan G. przeszedł na wcześniejszą emeryturę w listopadzie 1995 r. Obowiązujące wówczas przepisy przewidywały ustalanie podstawy wymiaru świadczenia w oparciu o wynagrodzenia z 6 kolejnych lat kalendarzowych wybranych z ostatnich 15 lat kalendarzowych, poprzedzających rok złożenia wniosku o emeryturę. Najkorzystniejsze zarobki w tym okresie wnioskodawca miał w latach 1982–1987, ale nie mógł ich wskazać do ustalenia podstawy wymiaru świadczenia, gdyż nie miał dokumentów potwierdzających uzyskanie tych wynagrodzeń, a zakład, które je wypłacał, został już zlikwidowany. Dlatego też do ustalenia podstawy wymiaru emerytury wskazał zarobki z lat 1988–1993. Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru świadczenia ustalony z tych lat wyniósł 105,60 proc. Na początku 2015 r. udało mu się dotrzeć do podmiotu będącego w posiadaniu dokumentacji osobowo-płacowej zlikwidowanego pracodawcy. Ten potwierdził mu zarobki z lat 1982–1987. Emeryt zgłosił następnie wniosek o przeliczenie podstawy wymiaru emerytury z uwzględnieniem zarobków z tych lat, a więc z tej samej liczby lat co poprzednio i w ramach tego samego 15-lecia przypadającego przed przyznaniem emerytury. W związku z tym, że nowo obliczony wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury (120,65 proc.) okazał się wyższy od poprzednio obliczonego, ZUS przychylił się do tego wniosku i przeliczył podstawę wymiaru, a następnie wysokość emerytury.

PRZYKŁAD 2

Zamiast 10 lat

Barbara K. ma ustalone uprawnienia emerytalne od marca 2010 r. ZUS obliczył jej podstawę wymiaru świadczenia z uwzględnieniem zarobków z lat 2000–2009. Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury wyniósł 110,20 proc. Niedawno emerytka dotarła do dokumentów potwierdzających jej zarobki z początku lat 80., co pozwoliło jej na skorzystanie z wariantu ustalenia podstawy wymiaru świadczenia z 20 dowolnie wybranych lat kalendarzowych z całego okresu ubezpieczenia. W związku z tym zgłosiła wniosek o ustalenie wysokości emerytury od przeliczonej podstawy wymiaru świadczenia według tego wariantu. Wyliczony przez ZUS wskaźnik wysokości podstawy wymiaru świadczenia wyniósł 120,35 proc, a więc okazał się wyższy od wyliczonego poprzednio. W związku z tym ZUS przeliczył jej podstawę wymiaru emerytury.

PRZYKŁAD 3

Inna dekada

Marek D. przeszedł na emeryturę w 2009 r. ZUS obliczył podstawę wymiaru jego świadczenia z lat 1998–2007. Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru świadczenia wyniósł 95,40 proc. Niedawno emeryt odnalazł zagubione zaświadczenie ZUS Rp-7 potwierdzające zarobki w latach 1996–1997 ze zlikwidowanego zakładu pracy. W związku z tym w maju 2015 r. zgłosił wniosek o przeliczenie podstawy wymiaru emerytury na podstawie zarobków z innych niż poprzednio 10 kolejnych lat kalendarzowych, tj. z lat 1996–2005. Nowy wskaźnik wysokości podstawy wymiaru świadczenia wyniósł 97,45 proc., w związku z czym ZUS dokonał przeliczenia podstawy wymiaru emerytury.

PRZYKŁAD 4

Korzystniejszy wybór

Andrzej K. od marca 2012 r. jest na emeryturze. ZUS obliczył podstawę wymiaru jego świadczenia przy uwzględnieniu zarobków z lat 2001–2010. Niedawno ponownie przeanalizował swoje zarobki i stwierdził, że korzystniejsze wynagrodzenia miał w latach 90. W związku z tym w maju 2015 r. zgłosił wniosek o przeliczenie podstawy wymiaru emerytury w oparciu o zarobki z lat 1992–2001. Wskazane lata tylko częściowo mieściły się w ostatnim 20-leciu przed rokiem zgłoszenia wniosku o przeliczenie (1995–2014), ale w całości przypadały w okresie 20 lat przypadających przed rokiem przyznania świadczenia. W związku z tym, że nowy wskaźnik wysokości podstawy wymiaru okazał się wyższy od poprzednio obliczonego, ZUS dokonał przeliczenia świadczenia od nowo ustalonej podstawy wymiaru.

Warunki przeliczenia podstawy wymiaru przy zastosowaniu starej kwoty bazowej

Podstawa prawna

Art. 15, 53 i 111 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1440 ze zm.).