Subskrybuj nas na Youtube
Sędziowie orzekną, czy przepisy, które umożliwiają uzyskanie wsparcia opiekunom spokrewnionym w dalszym stopniu, tylko jeśli bliżsi krewni osoby wymagającej opieki mają orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności, są zgodne z prawem.
Trybunał Konstytucyjny będzie miał po raz kolejny okazję zająć się przepisami regulującymi dostęp do świadczenia pielęgnacyjnego. Tym razem trafiła do niego skarga (sygn. akt SK 33/23) dotycząca warunków, które muszą być spełnione, aby takie wsparcie mogły otrzymać osoby spokrewnione w innym niż pierwszym stopniu z niepełnosprawnym członkiem rodziny. Chodzi przede wszystkim o wnuki, które zajmują się babcią lub dziadkiem. Osoba, która złożyła skargę, uważa, że brak prawa do świadczenia spowodowany tym, że są bliżsi krewni i nie mają orzeczenia o znacznym stopniu niepełnosprawności (choć ze względu na stan zdrowia nie mogą sprawować opieki), narusza konstytucyjne zasady m.in. równego traktowania i szczególnej pomocy państwa dla rodzin będących w trudnej sytuacji materialnej i społecznej. Na niekonstytucyjność zaskarżonych przepisów wskazuje też prof. Marcin Wiącek, rzecznik praw obywatelskich (RPO), który zgłosił swój udział w postępowaniu przed TK w tej sprawie.
Dodatkowe wymogi
Co do zasady świadczenie pielęgnacyjne przysługuje matce, ojcu, opiekunowi faktycznemu dziecka, ale może być przyznane również innej osobie obciążonej obowiązkiem alimentacyjnym, gdy rezygnuje z pracy, aby opiekować się niepełnosprawnym członkiem rodziny. Tak stanowi art. 17 ust. 1 pkt 4 ustawy z 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 390 ze zm.). Jednocześnie, zgodnie z art. 17 ust. 1a, uzyskanie wsparcia przez osoby, które nie są spokrewnione w pierwszym stopniu, jest uzależnione od spełnienia dodatkowych, wymienionych w nim przesłanek. Przewidują one, że świadczenie może im być przyznane, jeśli rodzice osoby wymagającej opieki nie żyją, zostali pozbawieni praw rodzicielskich, są małoletni lub mają orzeczenia o znacznym stopniu niepełnosprawności albo nie ma innych osób spokrewnionych w pierwszym stopniu, są małoletnie bądź mają orzeczenie o znacznym poziomie dysfunkcji zdrowotnej.
Wspomniany wyżej przepis stał się przeszkodą do otrzymania świadczenia przez osobę, która złożyła skargę do TK. Jest nim wnuk, który w 2019 r. wystąpił o pomoc finansową z tytułu opieki nad niepełnosprawną babcią. Jednak w związku z tym, że ma ona troje dzieci, a żadne z nich nie ma orzeczenia o znacznym stopniu niepełnosprawności, gmina odmówiła przyznania wsparcia, bo nie zostały spełnione przesłanki określone w art. 17 ust. 1a ustawy. Po tym, gdy to rozstrzygnięcie zostało utrzymane w mocy przez samorządowe kolegium odwoławcze, wnuk złożył skargę do WSA. Argumentował w niej, że dzieci babci ze względu na stan zdrowia oraz sytuację osobistą i rodzinną nie są w stanie się nią zajmować, choć nie mają wymaganego przepisami orzeczenia. Sąd oddalił jego skargę i tak samo stało się ze złożoną przez mężczyznę kasacją od tego wyroku do Naczelnego Sądu Administracyjnego.
Dlatego wnuk zdecydował się dochodzić swoich praw, składając skargę konstytucyjną do trybunału. Wnosi w niej o stwierdzenie niezgodności z konstytucją art. 17 ust. 1 pkt 4 i ust. 1a ustawy o świadczeniach rodzinnych w zakresie, w jakim pozbawia on go prawa do świadczenia pielęgnacyjnego, gdy istnieją osoby spokrewnione w pierwszym stopniu, które z powodu stanu zdrowia nie zajmują się niepełnosprawną babcią, a nie mają orzeczenia o znacznym stopniu niepełnosprawności. Jego zdaniem te przepisy są sprzeczne z wywodzonymi z art. 2 i 32 konstytucji zasadami sprawiedliwości społecznej i równego traktowania osób sprawujących rzeczywistą i realną opiekę. Ponadto w opinii skarżącego przepisy ustawy o świadczeniach rodzinnych naruszają też wynikające z art. 71 konstytucji prawo rodzin znajdujących się w trudnej sytuacji do szczególnej pomocy ze strony władz publicznych oraz zapewniania osobom niepełnosprawnym pomocy w zabezpieczeniu egzystencji.
Uchwała NSA
Jak informują urzędnicy, w ostatnich latach trafia do nich coraz więcej wniosków o świadczenie pielęgnacyjne składanych przez wnuki.
– W niektórych z tych spraw okazywało się, że dorosłe dziecko jako osoba spokrewniona w pierwszym stopniu nie może sprawować opieki, bo np. przebywa w zakładzie karnym albo mieszka w Australii. Są to więc powody, które można uznać za obiektywne. Mimo to, zgodnie z obowiązującymi nas przepisami, wydawaliśmy decyzje odmowne i nie były one uchylane w postępowaniu odwoławczym – mówi Bogumiła Jastrzębska, kierownik działu świadczeń rodzinnych Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Katowicach.
Sebastian Gajdzik, kierownik działu świadczeń w OPS w Chorzowie, zwraca uwagę, że jeszcze do niedawna w przypadku art. 17 ust. 1a pojawiały się rozbieżne wyroki sądów. Część z nich stała bowiem na stanowisku, że prawo do świadczenia pielęgnacyjnego dla opiekunów spokrewnionych w dalszym stopniu powstaje nie tylko w sytuacji, gdy bliżsi krewni są niepełnosprawni, lecz także gdy z obiektywnych przyczyn nie są w stanie sprawować opieki. Natomiast druga linia orzecznicza opowiadała się za literalną wykładnią przepisów. Podzielające ją sądy stwierdzały, że niepełnosprawność jest okolicznością wyłączającą możliwość sprawowania opieki nad inną osobą niepełnosprawną i stanowi zobiektywizowane kryterium, na podstawie którego może dokonać się „przesunięcie” prawa do świadczenia pielęgnacyjnego na osobę spokrewnioną w innym niż pierwszy stopień.
W efekcie w zależności od tego, która interpretacja przepisów była uwzględniana przez sądy, część wnuków zyskiwała prawo do świadczenia, a część nie. Ta sytuacja zmieniła się jednak w wyniku uchwały podjętej 14 listopada 2022 r. przez siedmioosobowy skład NSA (I OPS 2/22), który stwierdził, że warunkiem przyznania świadczenia opiekunom spokrewnionym w dalszym stopniu z osobą wymagającą opieki jest posiadanie przez jej rodziców lub osoby spokrewnione w pierwszym stopniu orzeczenia o znacznym stopniu niepełnosprawności. Od tej pory sądy orzekają zgodnie z uchwałą i oddalają składane przez wnuków skargi na brak przyznania wsparcia za opiekę nad babcią lub dziadkiem.©℗
/>
