Nie jest jasne, jakie ma być źródło finansowania gratyfikacji dla ustanawianego z urzędu kuratora osoby częściowo ubezwłasnowolnionej – czy mają to być środki własne gminy przeznaczane na pomoc społeczną, czy dotacja budżetowa, z której pokrywa się koszty wynagrodzenia opiekuna.
Problem ten został poruszony w interpelacji nr 37161 złożonej przez grupę posłów reprezentowanych przez poseł Paulinę Henning-Kloskę do Ministerstwa Rodziny i Polityki Społecznej (MRiPS). Obecnie jest tak, że zgodnie z art. 162 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego sąd może przyznać opiekunowi za sprawowanie opieki jednorazowe lub okresowe wynagrodzenie. Jeśli jego podopieczny nie ma odpowiednich dochodów ani majątku, jest ono pokrywane na podstawie przepisów ustawy z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 2268 ze zm.). Szczegółowe zasady jego wypłaty określa jej art. 53a, z kolei art. 36 stanowi, że pieniądze na wynagrodzenia opiekunów zapewnia budżet państwa.
Jednocześnie art. 179 k.r.o. zakłada przyznanie wynagrodzenia kuratorowi np. osoby częściowo ubezwłasnowolnionej. W tym przypadku ogólna zasada również wskazuje, że tę należność pokrywa się w pierwszej kolejności z dochodu lub majątku tej osoby, a jeśli ich nie posiada, wynagrodzenie opłaca ten, kto żądał ustanowienia kuratora. Przepisy nie przesądzają jednak, jak ma być finansowana gratyfikacja dla kuratora z urzędu, gdy środków na ten cel nie ma jego podopieczny. Zdaniem posłów ta luka w przepisach wymaga ich zmiany i uregulowania w podobny sposób jak w odniesieniu do wynagrodzenia dla opiekuna.
Stanisław Szwed, wiceminister rodziny i polityki społecznej, w odpowiedzi na interpelację wskazuje, że Sąd Najwyższy w uchwale z 28 marca 2014 r. (sygn. akt III CZP 6/14) orzekł, że gdy wynagrodzenie osoby częściowo ubezwłasnowolnionej nie może być pokryte na podstawie art. 179 k.r.o., jest ono finansowane ze środków publicznych na podstawie przepisów o pomocy społecznej. Tym samym gminy, a konkretnie ośrodki pomocy społecznej (OPS), zostały zobowiązane do wypłaty tej gratyfikacji. W efekcie przedstawiane przez kuratora postanowienie sądu o przyznaniu mu wynagrodzenia uprawnia go do złożenia w OPS wniosku o jego wypłatę.
Stanisław Szwed przyznaje jednak, że obowiązujące przepisy rodzą wątpliwości w zakresie źródła finansowania takiej pensji. Dodaje, że część sądów w wydawanych postanowieniach wprost wskazuje Skarb Państwa jako pokrywającego ten wydatek. Inne stanowisko w tej sprawie zajmuje jednak Naczelny Sąd Administracyjny, który w swoich orzeczeniach (m.in. I GSK 217/18, I GSK 418/18) uznaje, że nie ma podstawy prawnej do tego, aby wynagrodzenie za kuratelę finansowała dotacja z budżetu państwa, a przepisy ustawy o pomocy społecznej nie mogą być w tej kwestii interpretowane rozszerzająco. Podobnie uważa Ministerstwo Finansów, które podkreśla, że zadania finansowane z budżetu państwa w formie dotacji celowych muszą bezwzględnie wynikać z przepisów wyznaczających zakres przeznaczenia pieniędzy oraz sposób ich rozliczenia.
Stanisław Szwed informuje, że jego resort w maju 2020 r. wystąpił do Ministerstwa Sprawiedliwości o zmianę przepisów, która doprowadziłaby do likwidacji luki prawnej. Zdaniem MRiPS nie ma żadnego uzasadnienia, aby gminy z pieniędzy przeznaczonych na pomoc społeczną finansowały wynagrodzenia kuratorów. Wiceminister nie informuje jednak, jak resort sprawiedliwości odniósł się do tej propozycji. ©℗
