Efekt jest taki, że gdy ktoś dostanie zawału podczas zwykłych czynności zawodowych, to jeden sąd przyzna świadczenie wypadkowe, a drugi nie, argumentując, że nie było przyczyny zewnętrznej.

Definicja wypadku przy pracy nie zmieniała się zasadniczo przez dekady. Ustawa o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (dalej: ustawa wypadkowa) obowiązuje od 20 lat, ale definicję tę przeniesiono bez większych zmian z poprzednio obowiązujących przepisów. Niezmienne jest to, że zdarzenie, aby zostało uznane za wypadek przy pracy, musi zostać wywołane przyczyną zewnętrzną. Do dzisiaj jednak Sąd Najwyższy nie jest zgodny, co może być taką przyczyną. W orzecznictwie ujawniają się dwa poglądy, z których jeden ułatwia, a drugi utrudnia uzyskanie świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego.

Kłopotliwa definicja

Zgodnie z art. 3 ust. 1 ustawy wypadkowej za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą:
  • podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych;
  • podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia;
  • w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.
Na równi z wypadkiem przy pracy traktuje się wypadek, któremu pracownik uległ:
  • w czasie podróży służbowej w okolicznościach innych niż określone w ust. 1, chyba że wypadek spowodowany został postępowaniem pracownika, które nie pozostaje w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań;
  • podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony;
  • przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje związkowe.
Ponadto za wypadek przy pracy uważa się także kilka innych zdarzeń określonych w ustawie wypadkowej. Kluczową kwestią pozostaje pytanie, co należy uznać za „przyczynę zewnętrzną”, która wielokrotnie była definiowana przez SN, ale, co warto podkreślić, nie zawsze tak samo. Ostatnio SN określił przyczynę jako „nagłe zdarzenie, które jest zdarzeniem losowym, a więc niespodziewanym, nieplanowanym, niezamierzonym. Dlatego też przyczynie zewnętrznej przypisuje się dodatkowo cechę nadzwyczajności w sensie jej nieprzewidywalności, która nie wynika z warunków pracy, ale powinna powstać wskutek zakłócenia procesu pracy. Przyczyny zewnętrzne nie muszą być jednak przyczynami wyłącznymi w spowodowaniu zdarzenia” (postanowienie z 23 marca 2021 r., sygn. akt III USK 89/21).
W wielu przypadkach nie stanowi to problemu, ale wątpliwości się pojawiają, gdy ubezpieczony przejdzie np. zawał serca, a więc dozna urazu, który jest związany z chorobami, na które cierpi jego organizm. Niektórzy uważają, że skoro przyczyna tkwi w stanie zdrowia, to tego rodzaju zdarzenie nie jest wypadkiem przy pracy, inni zaś, że skoro wydarzyło się to podczas pracy, nawet gdy nie wpłynął na to żaden nowy, zewnętrzny czynnik, można uznać, że był to wypadek przy pracy.
Piętnasta emerytura? Są pilniejsze sprawy
Piętnasta emerytura? Są pilniejsze sprawy

Zobacz również

Istniejąca choroba

W uchwale siedmiu sędziów z 11 lutego 1963 r. (sygn. akt III PO 15/62) SN uznał, że perforacja wrzodu żołądka wywołana nadmiernym w okolicznościach danego wypadku wysiłkiem pracownika stanowi wypadek przy pracy (na gruncie wówczas obowiązujących przepisów – wypadek w zatrudnieniu). SN stwierdził, że przesłanką do uznania zdarzenia za wypadek przy pracy jest każda zmiana chorobowa w organizmie poszkodowanego powodująca jego częściową lub całkowitą niezdolność do pracy, wobec czego ograniczenie jej tylko do następstw urazów wywołanych działaniem czynnika mechanicznego, termicznego lub chemicznego czy też przeprowadzenie rozróżnienia między „bezpośrednim urazem” a pośrednim, tj. „uszkodzeniem narządu wewnętrznego u pracownika dotkniętego schorzeniem samoistnym” nie może zostać uznane za prawidłowe.
Od wydania tej uchwały zaczęto przyjmować, że czynnikiem wywołującym pogorszenie stanu zdrowia może być codzienna praca wykonywana na swoim stanowisku pracy. Tu można wskazać na kilka wyroków SN. W wyroku z 9 lipca 1991 r., sygn. akt II PRN 3/91 uznano, że praca w normalnych warunkach może, przy uwzględnieniu indywidualnego stanu psychicznego i faktycznego pracownika, stanowić dla niego nadmierny wysiłek i stać się przyczyną zewnętrzną wypadku przy pracy. SN stwierdził przy tym, że pojęcie nadmiernego wysiłku fizycznego nie jest pojęciem abstrakcyjnym, które odnosi się do jakiegoś niesprecyzowanego bliżej stopnia ogólnej odporności organizmu ludzkiego, lecz musi być odnoszone do konkretnych możliwości psychicznych i fizycznych danego pracownika. Nie ma więc przeszkód do przyjęcia, że dla konkretnej osoby wykonywanie pracy w normalnych warunkach stanowiło nadmierny wysiłek.
Podobne stanowisko SN zajął w wyroku z 22 listopada 2000 r., sygn. akt II UKN 63/00. Stwierdził, że w sytuacji, gdy podczas pracy pracownika cierpiącego na chorobę niedokrwienną serca wystąpiły dwa zdarzenia o charakterze przyczyny zewnętrznej, tj. stres psychiczny i wysiłek fizyczny, które ocenione osobno nie mogłyby stanowić przyczyny zewnętrznej wypadku przy pracy (zawału serca), to należy ocenić, jak te czynniki mogą wpłynąć na pracownika, działając razem. SN podkreślił przy tym, że ocena nadmierności wysiłku fizycznego, podobnie jak i stresu przekraczającego typowe warunki pracy, powinna uwzględniać stan wydolności organizmu konkretnego pracownika. W zaskarżonym wyroku sądu II instancji, który oceniał SN, nie uwzględniono okoliczności, że ubezpieczona miała chorobę wieńcową. Jak zaznaczył SN, pogląd, że wysiłek i stres nie mogły w ogóle stanowić przyczyny zewnętrznej, został wyrażony z pominięciem stanu organizmu ubezpieczonej.
Jak widać, w orzeczeniach tych SN dużą uwagę poświęcił ocenie stanu zdrowia ubezpieczonych ubiegających się o świadczenia wypadkowe. Przyjął założenie, że jeśli jest on zły, to zwykły wysiłek fizyczny może stanowić przyczynę zewnętrzną wymaganą do uznania świadczenia za wypadek przy pracy.
wAŻNE Niektórzy uważają, że skoro przyczyna zawału serca tkwi w stanie zdrowia, to tego rodzaju zdarzenie nie jest wypadkiem przy pracy, inni zaś, że skoro wydarzyło się to podczas pracy, nawet gdy nie wpłynął na to żaden nowy, zewnętrzny czynnik, można uznać, że był to wypadek przy pracy.

Nadzwyczajne okoliczności

Jednocześnie SN prezentował też inny pogląd, mniej korzystny dla ubezpieczonych. Do uznania wypadku przy pracy wymaga on bowiem zaistnienia przyczyny nadzwyczajnej. W wyroku z 16 kwietnia 1997 r., sygn. akt II UKN 66/97 SN uznał, że wykonywanie przez pracownika cierpiącego na chorobę wieńcową zwykłych obowiązków nie stanowi przyczyny zewnętrznej, chyba że pracodawca nie uwzględnił zaświadczenia lekarskiego przedłożonego przez pracownika, stwierdzającego, że z uwagi na stan zdrowia istnieją przeciwwskazania do wykonywanej pracy. Podobnie w wyroku z 25 października 1994 r., sygn. akt II URN 38/94 SN stwierdził, że zawał mięśnia sercowego może być uznany za wypadek przy pracy, jeżeli nastąpił w czasie wykonywania pracy w normalnych warunkach przez pracownika dotkniętego schorzeniem samoistnym na skutek przyczyny zewnętrznej lub wystąpienia dodatkowych zdarzeń, które w konkretnych okolicznościach mogą zostać uznane za współsprawcze przyczyny zewnętrzne.
Wydaje się, że ta wykładnia jest ostatnio dominująca. Jako przykład jednego z nowszych orzeczeń można wskazać wyrok SN z 19 lutego 2021 r., sygn. akt I USKP 15/21. Sąd stwierdził w nim, że praca związana z wysiłkiem fizycznym, jednak mieszczącym się w normach z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy, nie może stanowić współprzyczyny wypadku przy pracy, jeżeli nie stwierdzono żadnych nadzwyczajnych, szczególnych, nietypowych okoliczności jej świadczenia. SN dopuścił przy tym możliwość zakwalifikowania jako wypadku przy pracy doznanych przez pracownika zmian wywołanych chorobą, pod warunkiem że zostaną stwierdzone szczególne, nadzwyczajne okoliczności towarzyszące świadczeniu pracy. Jednak zdaniem SN wykonywanie zwykłych czynności (normalny wysiłek, normalne przeżycia psychiczne) przez pracownika, który doznał pogorszenia stanu zdrowia w czasie i miejscu wykonywania zatrudnienia, nie może zostać uznane za zewnętrzną przyczynę wypadku przy pracy. Musi więc wystąpić szczególna (nadzwyczajna, nietypowa) okoliczność w przebiegu pracy, aby takie zaostrzenie procesu chorobowego mogło zostać uznane za skutek przyczyny zewnętrznej zdarzenia wypadkowego.
Orzeczenia tego rodzaju wydają także sądy powszechne, jak np. Sąd Apelacyjny w Katowicach. W wyroku z 13 stycznia 2022 r., sygn. akt III AUa 2165/19 uznał on, że wykonywanie zwykłych (typowych, normalnych), choćby wymagających dużego wysiłku fizycznego czynności (obowiązków) przez pracownika, który doznał zawału serca w czasie i miejscu wykonywania zatrudnienia, nie może zotać uznane za zewnętrzną przyczynę wypadku przy pracy, gdyż „sama praca” nie może stanowić zewnętrznej przyczyny w rozumieniu definicji wypadku przy pracy, może nią być dopiero określona nadzwyczajna sytuacja związana z tą pracą, która staje się współdziałającą przyczyną zewnętrzną.
!Sąd Najwyższy dopuścił możliwość zakwalifikowania jako wypadku przy pracy doznanych przez pracownika zmian wywołanych wcześniejszą chorobą, pod warunkiem że zostaną stwierdzone szczególne, nadzwyczajne okoliczności towarzyszące świadczeniu pracy.

Niewielkie szanse na wygraną

Co z tego wynika dla ubezpieczonych? Obecnie mogą się spodziewać, że sądy będą raczej bardziej skłonne zastosować drugą z przedstawionych wykładni. Jeśli do zawału serca, bo to najczęstsze zdarzenie, którego dotyczy spór, dojdzie w trakcie pracy, to trzeba będzie udowodnić, że został on wywołany jakąś wyjątkową, zewnętrzną przyczyną, a nie tylko tym, że poszkodowany chorował, ale wykonywał swoją pracę na dotychczasowych zasadach. Nie stoi to jednak na przeszkodzie, aby ubezpieczony w odwołaniu przywołał argumentację z przeciwnej linii orzeczniczej. Może się okazać, że w danej sprawie sąd orzeknie zgodnie z nią. ©℗
Podstawa prawna
• art. 3 ustawy z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1205; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 755)
• art. 6 ust. 1 ustawy z 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach pieniężnych z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (t.j. Dz.U. z 1983 r. nr 30, poz. 144; ost.zm. Dz.U. z 2002 r. nr 199, poz. 1673) – akt uchylony