Prowadzę działalność gospodarczą. Zgłaszam do ubezpieczeń także mojego syna – jako współpracownika. Na jakiś czas postanowiłam jednak zawiesić działalność gospodarczą. Wiem, że za ten okres nie muszę opłacać składek za syna, ale co z ubezpieczeniem zdrowotnym? Czy będzie miał prawo do bezpłatnych świadczeń na NFZ?

W opisywanej sytuacji zawieszenie prowadzenia działalności gospodarczej powoduje, że syn przedsiębiorcy utraci status współpracownika, nie będzie więc z tego tytułu podlegał ubezpieczeniom społecznym ani ubezpieczeniu zdrowotnemu. Status ten jest bowiem powiązany z prowadzeniem działalności gospodarczej. Zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa) ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym obowiązkowo podlegają „osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczpospolitej Polski są osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność oraz osobami z nimi współpracującymi”. Zgodnie natomiast z art. 8 ust. 11 ustawy systemowej za osobę współpracującą z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność uważa się małżonka, dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione, rodziców, macochę i ojczyma oraz osoby przysposabiające, jeżeli pozostają z nimi we wspólnym gospodarstwie domowym i współpracują przy prowadzeniu tej działalności; nie dotyczy to osób, z którymi została zawarta umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego.
Z obowiązkiem ubezpieczeń społecznych związane jest ubezpieczenie zdrowotne. Zgodnie z art. 66 ust. 1 pkt 1 lit. c ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego podlegają osoby spełniające warunki do objęcia ubezpieczeniami społecznymi lub ubezpieczeniem społecznym rolników, które prowadzą działalność pozarolniczą lub współpracują z takimi osobami z wyłączeniem osób, które zawiesiły wykonywanie działalności gospodarczej na podstawie przepisów prawa przedsiębiorców lub przepisów o ubezpieczeniach społecznych lub ubezpieczeniu społecznym rolników.
Prowadzi to do wniosku, że współpracownik podlega ubezpieczeniu zdrowotnemu, jeśli nadal jest współpracownikiem, co możliwe jest tylko wówczas, gdy przedsiębiorca prowadzi działalność gospodarczą. W okresie zawieszenia działalności ustaje tytuł ubezpieczeniowy zarówno samego współpracownika, jak i przedsiębiorcy.
W tej sytuacji współpracownik nie będzie miał prawa do bezpłatnych świadczeń opieki zdrowotnej, z tym jednak zastrzeżeniem, że prawo to ustanie dopiero po upływie 30 dni od dnia wygaśnięcia obowiązku ubezpieczenia zdrowotnego. Aby zachować je także na dalszy okres – dopóki przedsiębiorca nie wznowi wykonywania działalności – współpracownik powinien rozważyć inne tytuły ubezpieczenia zdrowotnego, np. jako bezrobotny, do czego konieczne będzie zarejestrowanie się w urzędzie pracy.
Podstawa prawna
•art. 66 ust. 1 pkt 1 lit. c ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1285; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 1265)
•art. 6 ust. 1 pkt t i art. 8 ust. 11 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1009; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 1115)
Jesteśmy płatnikiem zasiłków. Nasz pracownik wyczerpał okres zasiłkowy, jednak lekarz nadal wystawia mu zaświadczenia o niezdolności do pracy. Pracownik złożył wniosek o świadczenie rehabilitacyjne, ale postępowanie w tej sprawie ciągle trwa. Jakie świadczenia należy mu wypłacić za ten okres?
Skoro okres zasiłkowy został wyczerpany, a ZUS nie przyznał mu jeszcze świadczenia rehabilitacyjnego, płatnik nie powinien wypłacać pracownikowi żadnych świadczeń. Okres ten należy uznać za okres nieobecności usprawiedliwionej, ale niepłatnej.
Zgodnie z art. 8 ust. 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (dalej: ustawa zasiłkowa) zasiłek chorobowy przysługuje przez okres trwania niezdolności do pracy z powodu choroby lub niemożności wykonywania pracy z przyczyn określonych nie dłużej jednak niż przez 182 dni, a jeżeli niezdolność do pracy została spowodowana gruźlicą lub występuje w trakcie ciąży – nie dłużej niż przez 270 dni.
Do tego okresu wlicza się wszystkie okresy nieprzerwanej niezdolności do pracy, jak również okresy niemożności wykonywania pracy (np. kwarantannę). Ponadto wlicza się do niego okresy poprzednich niezdolności do pracy, jeżeli przerwa pomiędzy ustaniem poprzedniej a powstaniem ponownej niezdolności do pracy nie przekraczała 60 dni. Nie wlicza się zaś okresów choroby przypadających przed przerwą nie dłuższą niż 60 dni, jeżeli po przerwie niezdolność do pracy wystąpiła w trakcie ciąży. Nie wlicza się także okresu niezdolności do pracy przypadającego w okresach oczekiwania.
Po wyczerpaniu 182 (lub 270) dni pobierania zasiłku ubezpieczony może otrzymać świadczenie rehabilitacyjne, do którego prawo przyznaje ZUS. Zgodnie z art. 18 ust. 1 ustawy zasiłkowej świadczenie to przysługuje ubezpieczonemu, który po wyczerpaniu zasiłku chorobowego jest nadal niezdolny do pracy, a dalsze leczenie lub rehabilitacja lecznicza rokują odzyskanie zdolności do pracy. Można je pobierać przez okres niezbędny do przywrócenia zdolności do pracy, nie dłużej jednak niż przez 12 miesięcy. O tych okolicznościach orzeka lekarz orzecznik ZUS, a w razie złożenia sprzeciwu od jego orzeczenia – ponowne badanie przeprowadza komisja ZUS.
Świadczenie rehabilitacyjne nie przysługuje osobie uprawnionej do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy, zasiłku dla bezrobotnych, zasiłku przedemerytalnego, świadczenia przedemerytalnego, rodzicielskiego świadczenia uzupełniającego, nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego oraz do urlopu dla poratowania zdrowia, udzielonego na podstawie odrębnych przepisów.
Wyczerpanie okresu zasiłkowego powoduje, że płatnik zasiłków nie ma prawa do dalszego wypłacania świadczeń chorobowych. Jeśli je wypłaci, będzie to oznaczało błąd po jego stronie, nie będzie więc mógł zaliczyć ich w ciężar należnych składek. W oczekiwaniu na decyzję o świadczenie rehabilitacyjne pracownik nie wykonuje jednak pracy. Zgodnie zaś z art. 80 kodeksu pracy wynagrodzenie przysługuje za pracę wykonaną, a za czas niewykonywania pracy pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia tylko wówczas, gdy przepisy prawa pracy tak stanowią.
Prowadzi to do wniosku, że płatnik nie powinien na razie wypłacać ubezpieczonemu żadnych świadczeń ani wynagrodzenia.
Podstawa prawna
•art. 8–9 i art. 18 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1133; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 1265)
• art. 80 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1510)
Do końca sierpnia jestem zatrudniony na etacie i jednocześnie prowadzę działalność gospodarczą, z której opłacam tylko składkę zdrowotną. Z końcem sierpnia kończy się mój okres wypowiedzenia i od września będę prowadzić tylko działalność. Czy mogę zgłosić się do małego ZUS Plus? Moje przychody w tym i ubiegłym roku nie były zbyt wysokie.
Nie, w tym przypadku nie będzie możliwe zgłoszenie się do małego ZUS Plus od września. Przedsiębiorca będzie miał do tego ewentualne prawo – po spełnieniu warunków – od 1 stycznia następnego roku.
Artykuł 18c ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa) przewiduje specjalną ulgę dla prowadzących działalność gospodarczą. Zgodnie z nim podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe tych osób, których roczny przychód z pozarolniczej działalności gospodarczej uzyskany w poprzednim roku kalendarzowym nie przekroczył kwoty 120 000 zł, uzależniona jest od uzyskanego dochodu. W przypadku gdy działalność prowadzona była tylko przez część roku kalendarzowego, limit 120 000 zł jest proporcjonalnie zmniejszany. Podstawa ta musi zawierać się w przedziale od 30 proc. minimalnego wynagrodzenia obowiązującego w styczniu danego roku do 60 proc. prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia na dany rok kalendarzowy. Dokładna wysokość podstawy jest wyliczana – w uproszczeniu – poprzez ustalenie średniego miesięcznego dochodu, a tak obliczoną kwotę należy następnie podzielić przez 2. Uzyskany wynik stanowi możliwą do zadeklarowania podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne tego przedsiębiorcy. Może on oczywiście zadeklarować podstawę wyższą.
Ustawa systemowa wprowadza jednak pewne ograniczenia w zastosowaniu ulgi. Nie skorzystają z niej przedsiębiorcy, którzy lub do których, mimo osiągnięcia przychodu nieprzewyższającego 120 000 zł:
  • w poprzednim roku kalendarzowym miały zastosowanie przepisy dotyczące zryczałtowanego podatku dochodowego w formie karty podatkowej i które korzystały ze zwolnienia sprzedaży od podatku od towarów i usług na podstawie art. 113 ust. 1 i 9 ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 931; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 1561);
  • spełniają warunki do skorzystania z preferencyjnych składek (art. 18a ustawy systemowej);
  • w poprzednim roku kalendarzowym prowadziły pozarolniczą działalność gospodarczą przez mniej niż 60 dni kalendarzowych;
  • w poprzednim roku kalendarzowym także prowadziły inne rodzaje pozarolniczej działalności;
  • wykonują działalność na rzecz byłego pracodawcy, na rzecz którego przed dniem rozpoczęcia działalności gospodarczej w bieżącym lub w poprzednim roku kalendarzowym wykonywały w ramach stosunku pracy lub spółdzielczego stosunku pracy czynności wchodzące w jej zakres;
  • korzystały z małego ZUS Plus przez 36 miesięcy kalendarzowych w ciągu ostatnich 60 miesięcy kalendarzowych prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej; do powyższych limitów wlicza się, jako pełny miesiąc, każdy miesiąc kalendarzowy, w którym osoba odpowiednio ustalała podstawę składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe zgodnie z niniejszym artykułem lub prowadziła pozarolniczą działalność gospodarczą przez co najmniej jeden dzień kalendarzowy.
Dla odpowiedzi na zadane pytanie kluczowe jest jednak brzmienie art. 18c ust. 9 ustawy systemowej. Zgodnie z nim przedsiębiorca chcący skorzystać z tej ulgi przekazuje informację w imiennym raporcie miesięcznym albo w deklaracji rozliczeniowej (w przypadku gdy nie ma obowiązku składania raportu) o:
  • zastosowanych formach opodatkowania obowiązujących tego przedsiębiorcę w poprzednim roku kalendarzowym;
  • rocznym przychodzie z pozarolniczej działalności gospodarczej oraz rocznym dochodzie z tej działalności uzyskanych w poprzednim roku kalendarzowym, w tym o przychodzie i dochodzie uzyskanych w okresie obowiązywania danej formy opodatkowania;
  • podstawie wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe ustalonej na dany rok kalendarzowy.
Co jednak ważne, przepis ten precyzuje, że chodzi o raport i deklarację składane za styczeń danego roku kalendarzowego lub za pierwszy miesiąc rozpoczęcia lub wznowienia prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej w danym roku kalendarzowym.
Prowadzi to do wniosku, że zgodnie z ogólną zasadą z małego ZUS Plus można korzystać wraz z początkiem roku kalendarzowego. Dopuszczalne jest rozpoczęcie korzystania z tej ulgi w trakcie trwania roku, jeśli przedsiębiorca w tym czasie rozpoczyna lub wznawia działalność. Wówczas korzystanie z ulgi musi rozpocząć się od pierwszego miesiąca prowadzenia działalności po przerwie.
W opisywanym przypadku przedsiębiorca prowadzi jednak działalność już od jakiegoś czasu, wrzesień nie będzie więc pierwszym miesiącem prowadzenia działalności po przerwie. Nie ma znaczenia, że dopiero od września będzie objęty obowiązkowymi ubezpieczeniami społecznymi w związku z zakończeniem etatu. Oznacza to, że od września będzie musiał opłacać składki od podstawy ustalanej na zasadach ogólnych (60 proc. prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia). ©℗
Podstawa prawna
•art. 18c ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1009; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 1115)
  • Jak zawieszenie działalności gospodarczej wpłynie na prawo współpracownika do bezpłatnych świadczeń z ubezpieczenia zdrowotnego
  • Co powinien zrobić pracodawca, gdy pracownik wyczerpał okres zasiłkowy, a jeszcze nie otrzymał decyzji o przyznaniu świadczenia rehabilitacyjnego
  • Czy rozpoczęcie podlegania obowiązkowym ubezpieczeniom z tytułu prowadzenia firmy w trakcie roku kalendarzowego pozwoli na skorzystanie z małego ZUS Plus
Zapraszamy do zadawania pytań
uis@gazetaprawna.pl