Niektórzy pracownicy naszego klienta zostali zatrudnieni także na umowę zlecenia w podmiocie zależnym. ZUS przeprowadził kontrolę i nakazał naszemu klientowi opłacanie składek za swoich pracowników także od wynagrodzenia ze zlecenia. Obecnie jeden z pracowników zamierza udać się na bezpłatny urlop, ale wciąż będzie wykonywał zlecenie. Kto w takim przypadku ma opłacać za niego składki ze zlecenia – nadal pracodawca czy jednak zleceniobiorca?
W opisywanej sytuacji pracodawca nie musi opłacać składek także za umowę zlecenia, gdy pracownik rozpocznie korzystanie z urlopu bezpłatnego. Tak wynika z odpowiedzi ZUS przesłanej DGP. W takiej bowiem sytuacji pracownik traci swój status i pod względem ubezpieczeniowym jest traktowany tylko jak zleceniobiorca.
Doliczany przychód
W sytuacji, gdy pracownik podejmuje pracę na umowę zlecenie lub inny rodzaj umowy cywilnoprawnej zawartej z podmiotem zależnym albo powiązanym z pracodawcą, często mamy do czynienia z zastosowaniem art. 8 ust. 2a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa). Zgodnie z nim za pracownika uważa się także osobę wykonującą pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia albo umowy o dzieło, jeżeli umowę taką pracownik zawarł z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy. Wówczas ZUS w trakcie kontroli niejednokrotnie wówczas stwierdza, że choć umowa została zawarta z teoretycznie innym podmiotem, to jednak w rzeczywistości i tak jest wykonywana na rzecz podstawowego pracodawcy. Organ rentowy jednak nie ingeruje w kwestie pracownicze ani nie stwierdza nieważności umowy cywilnoprawnej, jedynie nakazuje pracodawcy opłacanie składek od zsumowanego przychodu z wynagrodzenia za pracę i zlecenie.
Kwestia stosowania art. 8 ust. 2a ustawy systemowej była także przedmiotem analizy Sądu Najwyższego. W wyroku z 9 listopada 2021 r., sygn. akt III USKP 72/21 podkreślił on, że art. 8 ust. 2a ustawy systemowej nie likwiduje odrębności umowy cywilnoprawnej. W stosunku do pracowników w rozumieniu tego przepisu pracodawca jest płatnikiem składek, a przychód z tytułu umowy cywilnoprawnej uwzględnia się jedynie w podstawie wymiaru składek z tytułu stosunku pracy (art. 18 ust. 1a tej ustawy). Sąd Najwyższy też wyjaśnił, że w celu ustalenia podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne z tytułu stosunku pracy pracodawca powinien zsumować wynagrodzenie z umowy cywilnoprawnej z wynagrodzeniem ze stosunku pracy. To samo tyczy się również sytuacji, w której umowa cywilnoprawna została zawarta z osobą trzecią, natomiast praca w ramach tej umowy jest wykonywana na rzecz pracodawcy, ponieważ obowiązki płatnika składek powinny obciążać ten podmiot, na rzecz którego czynności wynikające z umowy cywilnoprawnej są faktycznie świadczone i który w związku z tym uzyskuje jej rezultaty, unikając tym samym obciążeń i obowiązków wynikających z przepisów prawa pracy.
Z kolei Sąd Apelacyjny w Poznaniu w wyroku z 13 października 2021 r., sygn. akt III AUa 17/20, wyjaśnił, na czym polegają sytuacje, w którym ma zastosowanie art. 8 ust. 2a. Stwierdził, że z punktu widzenia przepływów finansowych to pracodawca przekazuje osobie trzeciej środki na sfinansowanie określonego zadania, stanowiącego przedmiot swojej własnej działalności, a osoba trzecia, wywiązując się z przyjętego zobowiązania, zatrudnia pracowników pracodawcy. W takim przypadku pracodawca – w sensie organizacyjnym – jest odbiorcą pracy swoich pracowników, a w sensie prawnym nabywcą zamówionej przez siebie usługi (dzieła). Natomiast w odwrotnym przypadku, gdy pracodawca sprzedaje usługi innemu podmiotowi, które wykonują jego pracownicy, nie ma zastosowania norma z art. 8 ust. 2a ustawy systemowej.
Orzecznictwo wielokrotnie podkreślało, że wystarczającą przesłanką zastosowania art. 8 ust. 2a jest korzystanie przez pracodawcę z wymiernych rezultatów pracy swojego pracownika, wynagradzanego przez osobę trzecią ze środków pozyskanych od pracodawcy na podstawie umowy łączącej pracodawcę z osobą trzecią (np. SN w postanowieniu z 18 listopada 2020 r., sygn. akt III UK 439/19). Tam, gdzie wspomniany przepis nie jest stosowany, a pracownik jest jednocześnie zleceniobiorcą zatrudnionym w innym podmiocie, może skorzystać z reguł tzw. zbiegu ubezpieczeń. Dzięki nim zleceniobiorca uzyskujący z etatu przychód w wysokości co najmniej minimalnego wynagrodzenia może zrezygnować z opłacania składek na ubezpieczenie społeczne ze zlecenia.
Jak za zleceniobiorcę
Ciekawa sytuacja powstaje, gdy pracownik-zleceniobiorca czasowo nie wykonuje pracy na rzecz pracodawcy, przebywając na urlopie bezpłatnym, ale nadal wykonuje umowę zlecenie. Z jednej strony pozostaje pracownikiem, ale z drugiej – nie są za niego opłacane żadne składki i nie podlega ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu. Czy nadal będzie miał zastosowanie art. 8 ust. 2a ustawy systemowej i pracodawca nadal będzie opłacał składki od zlecenia? Postanowiliśmy o to spytać organ rentowy. Pytanie zostało zadane w następującym stanie faktycznym: „Pracownik wykonuje umowę zlecenie na rzecz zewnętrznej firmy, ale de facto wykonuje ją na rzecz pracodawcy, co skutkuje zastosowaniem art. 8 ust. 2a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych i opłacaniem przez pracodawcę także składek od wynagrodzenia z umowy zlecenia. Czy w sytuacji, gdy pracownik rozpocznie korzystanie z urlopu bezpłatnego u pracodawcy, art. 8 ust. 2a nadal będzie miał zastosowanie i pracodawca będzie zobowiązany opłacać składki od wynagrodzenia ze zlecenia (zakładając, że zlecenie nadal będzie wykonywane)?
Organ rentowy odpowiedział, że: „osoba, która w trakcie trwania stosunku pracy wykonuje umowę zlecenia na rzecz pracodawcy, a pracownik przebywa na urlopie bezpłatnym, nie podlega ubezpieczeniom jako pracownik (zawieszone są jego prawa i obowiązki pracownicze), zatem powinna być zgłoszona w tym okresie jako zleceniobiorca”.
Jak widać, ZUS uznaje, że w przypadku urlopu bezpłatnego pracownik-zleceniobiorca traktowany jest tak, jak gdyby wykonywał tylko umowę zlecenia. Musi być zgłoszony do ZUS nie jako pracownik, ale jako zleceniobiorca.
Podstawa prawna
art. 8 ust. 2a ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1009; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 1115)
