Ta sama zasada dotyczy spółek osobowych. Doprecyzowała to wchodząca w życie 18 września nowelizacja przepisów ubezpieczeniowych. Inne zasady opłacania przez nich składek nie uległy zmianie.
Wśród wielu zmienianych przepisów ustawą z 24 czerwca 2021 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (dalej: nowelizacja) znajdują się także regulacje dotyczące ubezpieczenia wspólników jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz spółek osobowych. Aby zapobiec próbom obchodzenia prawa i podważania aktualnej ich wykładni, ustawodawca doprecyzował, od kiedy dokładnie podlegają oni obowiązkowi ubezpieczenia. Takich wątpliwości nie było i nie ma w przypadku wspólników spółki cywilnej oraz akcjonariuszy prostej spółki akcyjnej (pisaliśmy o tym Gazecie Prawnej Poradniku „Zmiany w ubezpieczeniach społecznych”, DGP nr 176, 10-12 września 2021 r.).
Sp. z o.o.
Co do zasady ustawa systemowa nie wiąże posiadania udziałów z obowiązkiem podlegania ubezpieczeniom społecznym oraz zdrowotnemu. Wyjątek dotyczy jedynego wspólnika w sp. z o.o., co reguluje art. 8 ust. 6 pkt 4 ustawy systemowej, oraz „niemal jedynego” wspólnika, co wynika z orzecznictwa. W tym drugim przypadku orzecznictwo uznaje, że niewielka ilość udziałów (nie określono, co to dokładnie oznacza) posiadana przez drugiego wspólnika powoduje, iż jego uczestnictwo w spółce jest iluzoryczne i w rzeczywistości jest to spółka jednoosobowa. Wówczas wspólnik posiadający większość udziałów jest traktowany przez ZUS tak, jak gdyby drugiego – „iluzorycznego” – wspólnika w spółce nie było. Jedyny i „niemal jedyny” wspólnik podlegają obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, wypadkowym, zaś dobrowolnie – chorobowemu oraz oczywiście zdrowotnemu.
Wspólnicy prowadzący jednoosobową sp. z o.o. (lub niemal jednoosobową) opłacają składki od podstawy stanowiącej minimalnie 60 proc. przeciętnego prognozowanego wynagrodzenia. Tak minimalna podstawa obowiązuje ich od pierwszego miesiąca, za który podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym. Nie mają prawa do skorzystania z ulgi na start (art. 18 prawa przedsiębiorców), obniżonych składek przez 24 miesiące (art. 18a ustawy systemowej) oraz małego ZUS plus (art. 18c ustawy systemowej).
Nowelizacja nie zmieniła powyższych zasad, doprecyzowała jednak okres, przez jaki osoby podlegają ubezpieczeniom. Zgodnie z nowo dodanym do ustawy systemowej art. 13 ust. 4a obowiązek ubezpieczeniowy rozpoczyna się od dnia wpisania spółki do Krajowego Rejestru Sądowego albo od dnia nabycia udziałów w spółce do dnia wykreślenia spółki z KRS, albo zbycia wszystkich udziałów w spółce; z wyłączeniem okresu, na który wykonywanie działalności przez spółkę zostało zawieszone na podstawie prawa przedsiębiorców.
Nie ma więc znaczenia, czy i kiedy nowo utworzona spółka rozpoczęła prowadzenie działalności. Nawet gdy żadnej nie prowadzi, a istnieje jedynie w KRS, jedyny i „niemal jedyny” muszą opłacać składki od dnia wpisu spółki do KRS. W sytuacji gdy udziały są sprzedawane, nabywca będzie podlegał obowiązkowi ubezpieczeniowemu od dnia nabycia udziałów.
Taką wykładnię ZUS prezentował od dawna, a sądy się z nim zgadzały, mimo to płatnicy ją podważali. Ustawodawca zdecydował się więc na wprowadzenie do ustawy systemowej odpowiedniego przepisu, który potwierdza wykładnię ZUS. Jak wynika z uzasadnienia nowelizacji, uzależnienie obowiązku ubezpieczeń od statusu wspólnika spółki z o.o. pozwoli zniwelować ewentualne próby obejścia obowiązku ubezpieczeń społecznych i stosować jednakowe regulacje w stosunku do wszystkich wspólników.
Jawne, partnerskie, komandytowe
Ustawa systemowa uznaje wspólników spółki jawnej, partnerskiej lub komandytowej za prowadzących pozarolniczą działalność (art. 8 ust. 6 pkt 4). Podlegają oni obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnym, rentowym, wypadkowym, a dobrowolnie – chorobowemu oraz zdrowotnemu. Oni również opłacają składki od podstawy stanowiącej minimalnie 60 proc. przeciętnego prognozowanego wynagrodzenia, która obowiązuje ich od pierwszego miesiąca, za który podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym. Nie mają prawa do skorzystania z ulgi na start (art. 18 prawa przedsiębiorców), obniżonych składek przez 24 miesiące (art. 18a ustawy systemowej) oraz małego ZUS plus (art. 18c ustawy systemowej). Minimalna podstawa wymiaru składki zdrowotnej jest taka sama jak dla prowadzących działalność gospodarczą. Nowo dodany art. 13 ust. 4b precyzuje, że podlegają oni obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym od dnia wpisania spółki do KRS albo od dnia nabycia ogółu praw i obowiązków w spółce do dnia wykreślenia spółki z KRS albo zbycia ogółu praw i obowiązków w spółce, z wyłączeniem okresu, na który wykonywanie działalności przez spółkę zostało zawieszone.
Trzeba podkreślić, że wspólnicy w spółce komandytowo-akcyjnej (komplementariusz i akcjonariusz) nie podlegają obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym ani ubezpieczeniu zdrowotnemu. Sama spółka może natomiast pełnić funkcję płatnika.
Cywilna
Spółka cywilna to umowa określona w kodeksie cywilnym, przez którą wspólnicy zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego. Sama spółka nie ma statusu przedsiębiorcy. Przedsiębiorcami są wyłącznie wspólnicy spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej, o czym świadczy art. 4 ust. 2 prawa przedsiębiorców. Natomiast ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa) uznaje takie osoby za osoby prowadzące pozarolniczą działalność (art. 8 ust. 6 pkt 1). Na tej podstawie przedsiębiorcy-wspólnicy spółki cywilnej podlegają ubezpieczeniom społecznym, a w konsekwencji ubezpieczeniu zdrowotnemu.
Trzeba jednak rozróżnić dwie sytuacje – podlegania ubezpieczeniom przez samego wspólnika oraz przez ewentualnych pracowników lub zleceniobiorców spółki. Jeżeli spółka będzie zatrudniać np. pracowników, to jest ona płatnikiem składek i należy dokonać zgłoszenia jej jako płatnika składek w ZUS na formularzu ZUS ZPA. Na druku tym należy podać dane identyfikacyjne spółki: NIP, REGON, nazwę skróconą spółki. Jednak gdy wspólnicy spółki nie zamierzają zatrudniać pracowników, to każdy z nich jest płatnikiem składek za własne ubezpieczenie społeczne i zdrowotne oraz samodzielnie dokonuje zgłoszenia jako płatnik składek na druku ZUS ZFA. Na formularzu tym podaje własne indywidualne dane identyfikacyjne: NIP, PESEL i REGON (w przypadku gdy dodatkowo prowadzi odrębną działalność gospodarczą).
Sami wspólnicy, jak wspomniano wyżej, podlegają więc ubezpieczeniom społecznym jak osoby prowadzące pozarolniczą działalność określone w art. 8 ust. 6 pkt 1. Obowiązkowo muszą więc odprowadzić składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, wypadkowe oraz zdrowotne – okres ubezpieczenia obowiązkowo rozpoczyna się od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności do dnia zaprzestania jej wykonywania. Ubezpieczenie chorobowe jest już dobrowolne.
W orzecznictwie sądowym akcentuje się, że chodzi tu o osobę faktycznie prowadzącą działalność gospodarczą, a nie jedynie figurującą w ewidencji działalności gospodarczej. Tak więc okres między uzyskaniem wpisu a jego wykreśleniem nie zawsze jest identyczny z okresem rozpoczęcia i zakończenia wykonywania działalności, a tym samym – podlegania ubezpieczeniom społecznym (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 8 września 2016 r., sygn. akt III AUa 551/16). Istnienie wpisu w ewidencji prowadzi jednak do domniemania, że działalność jest prowadzona. Przedsiębiorca może to domniemanie obalić, musi jednak przedstawić na to dowody.
Co do zasady wspólnicy spółki cywilnej opłacają składki na ubezpieczenia społeczne od podstawy stanowiącej minimalnie 60 proc. przeciętnego prognozowanego wynagrodzenia. Przy czym mają oni prawo do skorzystania z ulgi na start (art. 18 prawa przedsiębiorców), obniżonych składek przez 24 miesiące (art. 18a ustawy systemowej) oraz małego ZUS plus (art. 18c ustawy systemowej) – na warunkach określonych w tych przepisach. Podstawa wymiaru składki zdrowotnej opłacana jest od kwoty nie niższej niż 75 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia.
Psa
1 lipca 2021 r. obowiązkiem ubezpieczeniowym zostali także objęci akcjonariusze prostej spółki akcyjnej. Zgodnie z art. 3001 i nast. kodeksu spółek handlowych prosta spółka akcyjna może być utworzona przez jedną albo więcej osób w każdym prawnie dopuszczalnym celu, chyba że ustawa stanowi inaczej. Akcjonariusze są zobowiązani jedynie do świadczeń określonych w umowie spółki, nie odpowiadają przy tym za zobowiązania spółki. Do powstania spółki kodeks spółek handlowych wymaga zawarcia umowy spółki; ustanowienia organów spółki wymaganych przez ustawę lub umowę spółki; wniesienia przez akcjonariuszy wkładów na pokrycie kapitału akcyjnego w minimalnej określonej kwocie oraz wpisu do rejestru. Przepisy dopuszczają, aby akcjonariusz prostej spółki akcyjnej wniósł do niej wkład, którego przedmiotem jest świadczenie pracy lub usług. W takiej sytuacji – na podstawie art. 8 ust. 6 pkt 4a ustawy systemowej – na potrzeby ubezpieczeń społecznych jest on traktowany jak osoba prowadząca pozarolniczą działalność. Ubezpieczenia emerytalne, rentowe, wypadkowe oraz zdrowotne będą dla niego obowiązkowe od dnia rozpoczęcia świadczenia pracy lub usług do dnia zakończenia ich świadczenia. Ubezpieczenie chorobowe będzie zaś dobrowolne. Akcjonariusze opłacają składki na ubezpieczenia społeczne od zadeklarowanej kwoty – nie niższej niż 60 proc. prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego – i podobnie jak wskazani wyżej wspólnicy spółek handlowych nie mają oni prawa do żadnych ulg w składkach. Minimalna podstawa wymiaru składki zdrowotnej jest taka sama jak dla prowadzących działalność gospodarczą. Żadne obowiązki składkowe nie są związane z posiadaniem akcji w zwykłej spółce akcyjnej. Sama spółka może natomiast pełnić funkcję płatnika.
Podstawa prawna
• ustawa z 24 czerwca 2021 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1621)
• art. 8 ust. 6, art. 18 i art. 18a ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 423; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 619)
• art. 4 ust. 2 i art. 18 ustawy z 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 162)
• art. 3001 i nast. ustawy z 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1526)