Subskrybuj nas na Youtube
Rządowe Centrum Legislacji ostrzega, że wprowadzenie wymogu składania wniosków przez internet oraz prowadzenia całej procedury przyznania świadczenia wychowawczego drogą elektroniczną może naruszać zasadę równości
Przeniesienie obsługi 500+ z gmin do ZUS, rezygnacja z możliwości ubiegania się o świadczenie w papierowej formie oraz koniec z wypłacaniem pieniędzy do ręki uprawnionych to trzy najważniejsze zmiany, które od przyszłego roku rząd chce wprowadzić w swoim sztandarowym programie. Wprawdzie od lipca br. ZUS przejął obsługę 300+, ale 500+ ma zdecydowanie szerszy zasięg i będzie pierwszym tak powszechnym świadczeniem realizowanym wyłącznie online. Przeciwko tym planom protestują samorządy, ale krytykuje je też Rządowe Centrum Legislacji (RCL).
Podwójne wykluczenie
Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej zmiany w ustawie o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 2407 ze zm.) uzasadnia tym, że coraz więcej rodzin wnioskuje o świadczenia drogą elektroniczną. Nie bez znaczenia są też oszczędności dla budżetu państwa, jakie przyniesie realizacja programu w takim kształcie przez ZUS (3,1 mld zł w ciągu 10 lat).
RCL w uwagach do projektu wskazuje jednak, że wprowadzenie wymogu składania wniosków i pozostałych dokumentów wyłącznie online, a także doręczania decyzji administracyjnych i innych pism jedynie w postaci elektronicznej na profilu informacyjnym w PUE ZUS stanowi wymuszenie posiadania takiego profilu i może rodzić wątpliwości konstytucyjne (chodzi o zasadę równości). Dodaje, że rodziny, które z uwagi na brak odpowiednich środków technicznych lub kompetencji cyfrowych nie będą mogły złożyć wniosku w jedyny dostępny sposób, czyli elektronicznie, mogą zostać pozbawione prawa do świadczeń wychowawczych na dzieci.
W opinii rządowych prawników nawet zawarty w projektowanym art. 13a ust. 9 ustawy obowiązek zapewnienia przez ZUS dostępu do środków technicznych oraz pomocy przy składaniu wniosków i innych dokumentów nie gwarantuje równego dostępu do świadczenia, w szczególności w sytuacji wielokrotnej i de facto stałej takiej potrzeby.
– Przejście na całkowicie elektroniczną obsługę programu 500+ oceniam jako błąd. To decyzja obarczoną dużym ryzykiem, że świadczenia nie trafią do osób wykluczonych cyfrowo oraz transportowo, które będą mieć problem z dojechaniem do miejsca, w którym otrzymają pomoc w złożeniu wniosku – mówi prof. Ryszard Szarfenberg z Uniwersytetu Warszawskiego.
Podaje przykład Stanów Zjednoczonych, gdzie wprowadzono pełną elektronizację procedury przyznawania świadczeń, a potem z niej zrezygnowano na rzecz systemu hybrydowego.
Bez wyboru
RCL podkreśla, że doręczanie elektroniczne zgodnie z przepisami kodeksu postępowania administracyjnego jest oparte na zasadzie dobrowolności oraz prawa do rezygnacji. Oznacza to, że jeśli strona lub inny uczestnik postępowania nie chce, by pisma doręczano mu w formie elektronicznej, organ administracji publicznej musi to robić w innej formie. Dlatego rozwiązanie polegające na doręczaniu decyzji administracyjnych z urzędu wyłącznie przez internet może być ocenione jako skutkujące ograniczeniem lub naruszeniem zasady czynnego udziału strony w postępowaniu i w konsekwencji prawa do zaskarżania decyzji wydawanych w pierwszej instancji (art. 78 konstytucji).
RCL przypomina, że przepisy zakładające doręczanie decyzji administracyjnych wyłącznie w postaci elektronicznej na profilu informacyjnym w PUE ZUS były zawarte w projekcie nowelizacji ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, ale na skutek zgłoszonych uwag nie zostały uwzględnione w projekcie przyjętym przez rząd w maju br. Wcześniej regulacje polegające na doręczaniu drogą elektroniczną decyzji dotyczących waloryzacji rent i emerytur zaproponowane w projekcie nowelizacji ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych również zostały przez Stały Komitet Rady Ministrów z niego wykreślone.
Właściwość sądu
RCL ma też uwagi do art. 23a ustawy, który mówi, że 500+ będzie wypłacane wyłącznie bezgotówkowo. Jego zdaniem może to negatywnie wpłynąć na osoby uprawnione, bo wiąże się z koniecznością założenia rachunku płatniczego i korzystania z niego, co może być problematyczne dla tych mieszkających w niewielkich miejscowościach i mających utrudniony dostęp do internetu.
Kolejne kontrowersje budzi projektowany art. 28 ust. 2 ustawy, na podstawie którego rozpoznawanie skarg składanych przez rodziców ubiegających się lub otrzymujących 500+ będzie należeć do kompetencji wojewódzkiego sądu administracyjnego właściwego ze względu na miejsce zamieszkania. Tymczasem przepisy ustawy z 30 sierpnia 2002 r. o postępowaniu przed sądami administracyjnymi stanowią, że do rozpoznania skargi właściwy jest sąd, na którego obszarze ma siedzibę organ administracji publicznej, którego działalność została zaskarżona (w przypadku ZUS jest to WSA w Warszawie).
– To odstępstwo od ogólnej zasady łączenia właściwości sądu z siedzibą organu. Rozumiem, że projektodawca chciał w ten sposób uniknąć sytuacji, gdy wszystkie skargi będą trafiać do jednego sądu w Warszawie, który i tak jest obciążony dużą liczbą spraw, co przełożyłoby się na jeszcze dłuższy niż obecnie czas ich rozpatrywania. Konieczna byłaby tu jednak zmiana przepisów ustawy z 30 sierpnia 2002 r. – uważa Konrad Młynkiewicz, radca prawny.
RCL sugeruje, że rozwiązaniem tej sytuacji może być wydanie rozporządzenia przez prezydenta, który w myśl art. 13 par. 3 ustawy może za pomocą tego aktu prawnego przekazać wojewódzkiemu sądowi administracyjnemu rozpoznawanie spraw określonego rodzaju, należących do właściwości innego sądu, jeśli wymagają tego względy celowości.
Etap legislacyjny
Konsultacje projektu ustawy
