Aby odpowiedzieć na to pytanie, należy przeanalizować przepisy ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (dalej: u.p.e.a.). Na uwagę zasługuje przede wszystkim art. 7 tej ustawy, z którego wynika, że organ egzekucyjny stosuje środki egzekucyjne przewidziane w ustawie. Organ ma do dyspozycji te środki, które prowadzą bezpośrednio do wykonania obowiązku, a spośród kilku takich środków powinien wybrać środki najmniej uciążliwe dla zobowiązanego. Istotny jest także art. 13 par. 1 ustawy, z którego wynika, że organ egzekucyjny – na wniosek zobowiązanego i ze względu na jego ważny interes – może na czas oznaczony lub nieoznaczony zwolnić z egzekucji w całości lub części określone składniki majątkowe zobowiązanego. Zwolnienie opiera się na uznaniu administracyjnym. W praktyce więc jej zastosowanie zależne jest od oceny dokonanej przez organ egzekucyjny. Przykładowo: w wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z 25 marca 2021 r., sygn. akt III FSK 2699/21, m.in. stwierdzono, że nawet stwierdzenie przez organ wszystkich przesłanek do zastosowania art. 13 par. 1 u.p.e.a. nie obliguje go do zwolnienia zabezpieczenia, lecz stwarza tylko dla organu taką możliwość i to poddaną kontroli sądowoadministracyjnej w ograniczonym zakresie. Na uwagę zasługuje także to, że zwolnienie spod egzekucji składników majątkowych należących do zobowiązanego może nastąpić wyłącznie w przypadku łącznego zaistnienia dwóch przesłanek: zobowiązany musi złożyć wniosek i za zwolnieniem musi przemawiać jego ważny interes.
Konieczne inne składniki
W orzecznictwie akcentuje się, że określona w art. 13 par. 1 u.p.e.a. procedura stanowi dodatkowy środek ochrony na wypadek, gdyby zaistniały nadzwyczajne okoliczności, a przewidziane w u.p.e.a. gwarancje w postaci przepisów przewidujących wyłączenia i ograniczenia egzekucji z poszczególnych składników majątkowych zobowiązanego okazały się niewystarczające w danej sytuacji (por. np. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku z 19 listopada 2018 r., sygn. akt I SA/Gd 1479/19).
Czy ZUS ma prawo kontrolować kobiety ciężarne?

Zobacz również
Istotne jest także to, że ubiegający się o zwolnienie spod egzekucji musi wykazać, że możliwe jest prowadzenie egzekucji i uzyskanie egzekwowanych należności z innych jego składników majątkowych. Uwzględnienie wniosku o zwolnienie z egzekucji nie może prowadzić do bezskuteczności egzekucji (por. wyrok WSA w Szczecinie z 22 kwietnia 2020 r., sygn. akt I SA/Sz 144/20). W tym kontekście warto zwrócić uwagę także na wyrok WSA w Gliwicach z 5 listopada 2009 r., sygn. akt I SA/Gl 689/09, w którym sąd zwrócił uwagę na inne, wydawałoby się oczywiste ograniczenie w zastosowaniu art. 13 par. 1 u.p.e.a. Gliwicki WSA bowiem podkreślił, że skoro zwolnienie z egzekucji dotyczy „określonych składników majątkowych”, to nie może ono obejmować wszystkich składników majątku. Wyłączenie całego majątku uniemożliwiłoby bowiem prowadzenie jakiejkolwiek egzekucji.
Trzeba złożyć wniosek
Stosując tę wykładnię do opisanej sytuacji, należy wskazać, że możliwe jest zwolnienie przez ZUS z egzekucji wskazanych ruchomości (pojazdów), ale tylko pod warunkiem, że dłużnik ZUS złoży wniosek i wykaże ważny interes. Jak informuje ZUS, wniosek taki powinien zawierać:
  • dane identyfikacyjne lub dane osoby, w imieniu której składasz wniosek: imię i nazwisko/ nazwę, identyfikator (NIP, PESEL, REGON), telefon, adres do korespondencji;
  • składnik majątkowy, o zwolnienie którego się występuje, np. wynagrodzenie za pracę, zajęcie na poczet wierzytelności płatności z umowy-zlecenia, zajęcie rachunku bankowego;
  • powody, z jakich przestano opłacać składki (lub płacić je w pełnej wysokości);
  • uzasadnienie, dlaczego ZUS ma zwolnić spod egzekucji określony składnik majątkowy;
  • podpis.
Można więc stwierdzić, że dłużnik może ubiegać się o wyłączenie pojazdów spod egzekucji. Konieczne jest jednak złożenie do ZUS udokumentowanego wniosku, w tym wykazanie, że możliwe jest prowadzenie egzekucji i uzyskanie egzekwowanych należności z innych składników majątkowych. W opisywanym przypadku będzie to o tyle łatwiejsze, że dłużnik posiada m.in. nieruchomość.
Jako wymagany przepisami u.p.e.a. „ważny interes zobowiązanego” dłużnik powinien wskazać to, że w przypadku zajęcia pojazdów nie jest w stanie prowadzić działalności gospodarczej, co w konsekwencji uniemożliwi spłatę zadłużenia. Celem ZUS powinno być przecież odzyskanie należności, a nie po prostu sprawne przeprowadzenie egzekucji. Trzeba jednak pamiętać, że zwolnienie spod egzekucji, nawet dobrze uzasadnione, to jedynie możliwość, a nie obowiązek organu.
We wniosku o zwolnienie określonych składników majątku spod egzekucji dłużnik powinien wykazać, że przemawia za tym jego ważny interes. Ocena tego interesu należy do organu egzekucyjnego.
Podstawa prawna
•art. 7, art. 13 par. 1 ustawy z 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1427; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 1005)