Ostatnie dwa lata przyniosły uporządkowanie i wyjaśnienie zasady działania ubezpieczenia wypadkowego osób duchownych, wynikającego z ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych ( Dz. U. 2002 Nr 199 poz. 1673 Ustawa z dnia 30 października 2002r ).
Wyjaśniło to Ministerstwo Rodziny Pracy i Polityki Społecznej pismem DUS.III.053.47.2018.BS z dnia 29 czerwca 2018 r. jako odpowiedź na petycję skierowaną do Prezydenta RP o zmianę art. 221 kk oraz treści ustawy ( Nr BDK.0600.1620.2018.KM ) opublikowaną 7 lutego 2018 r. w dziale Petycje na stronie Prezydenta RP.
Sprawa dotyczyła pierwszego w Polsce zawiadomienia złożonego przez duchownego z tytułu odmowy zawiadomienia ZUS o wypadku, odmowy sporządzenia karty wypadku i jej wydania przez instytucję diecezjalną.
Okazało się, że przez 30 lat Kościół w Polsce nie korzystał z tego ubezpieczenia, pozbawiając księży, zakonników i zakonnice zagwarantowanych im ustawą praw. Dlaczego, nikt nie wie. Do roku 1989 duchowni w Polsce byli pozbawieni ubezpieczeń, dopiero podczas rozmów i prac nad ustawą o stosunku Państwa do Kościoła w roku 1989 pojawiła się potrzeba uporządkowania tych ubezpieczeń, aby duchowni - jak inni obywatele polscy - mieli dostęp do świadczeń. Gdy podpisano Ustawę i opublikowano ją w Dzienniku Ustaw ( Dz.U. 1989 nr 29 poz. 154 Ustawa z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej ), w tym samym Dzienniku pod pozycją 156 opublikowano Ustawę o ubezpieczeniu duchownych ( Ustawa z dnia 17 maja 1989 r. o ubezpieczeniu społecznym duchownych. Dz.U. 1989 nr 29 poz. 156. Dziennik Ustaw · 1989 · 29; poz. 156. Ustawa z dnia 17 maja 1989 ). Rząd PRL zagwarantował polskim obywatelom, będącym osobami duchownymi, ubezpieczenia zdrowotne i społeczne, w tym wypadkowe.
W przepisach z roku 1989 za wypadek przy pracy osoby duchownej uznano nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną podczas wykonywania czynności religijnych lub związane z powierzonymi funkcjami duszpasterskimi lub zakonnymi, jak również w drodze do pracy oraz powrotu z niej ( art. 13. p. 2 ). W artykule 15 ustawa zobowiązała instytucje diecezjalne lub zakonne, aby zbadały i ustaliły okoliczności wypadku, a następnie w terminie 6 tygodni od uzyskania wiadomości o wypadku przekazywały kartę wypadku z dokumentami do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. To oddział ZUS miał decydować na podstawie przesłanej karty i dokumentów, czy jest to wypadek przy pracy osoby duchownej w rozumieniu przywołanego już art. 13 p. 2 ustawy. Zapis ten pozostał martwy, w praktyce księża i zakonnice byli pozbawieni rent, odszkodowań czy zasiłków z tytułu „wypadków przy pracy” przez swoich przełożonych.
W pięć lat po uchwaleniu Konstytucji w roku 2002 w wyniku zmian pojawiła się nowa ustawa o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych ( Dz. U. 2002 Nr 199 poz. 1673 USTAWA z dnia 30 października 2002r. ), do której włączono także duchownych, co gwarantowały zapisy Konstytucji oraz Konkordat. Ustawa w art.3. 3. za wypadek przy pracy uważa nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w okresie ubezpieczenia wypadkowego z danego tytułu podczas wykonywania przez osobę duchowną czynności religijnych lub czynności związanych z powierzonymi funkcjami duszpasterskimi lub zakonnymi. Ponownie ustawodawca w art. 5. 1. nakłada na instytucję diecezjalną lub zakonną ustalenia w karcie wypadku okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy w stosunku do duchownego.
Jednak to już nie oddział ZUS, ale instytucja diecezjalna lub zakonna ma dokonać oceny czy wypadek jest, czy nie jest wypadkiem przy pracy osoby duchownej, na podstawie Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie trybu uznawania zdarzenia powstałego w okresie ubezpieczenia wypadkowego za wypadek przy pracy, kwalifikacji prawnej zdarzenia, wzoru karty wypadku i terminu jej sporządzenia (Dz. U. Nr 236, poz. 1992 z późniejszymi zmianami ). Dodatkowo określony zostaje czas na zawiadomienie ZUS oraz sporządzenie dokumentacji w karcie wypadku. Instytucje kościelne nie mają też już obowiązku przesyłania do ZUS karty wypadku, jeśli nie został on uznany za wypadek zgodny z art. 13 p. 2 ustawy.
W praktyce księża diecezjalni opłacają część składek do ZUS, reszta jest opłacana z Funduszu Kościelnego. Zakonnikom i zakonnicom całość składek opłaca Fundusz Kościelny. Pomimo tego instytucje diecezjalne i zakonne nadal nie dopełniały przepisów ustawy, nie zawiadamiano ZUS o wypadkach, nie sporządzano kart wypadków. Opłacano składki i nikt z tego nie korzystał. Poszkodowani w wyniku „wypadków przy pracy”, nawet jeśli sami opłacali składki wypadkowe, to bez dokumentacji z instytucji nie mogli uzyskać pieniędzy z ubezpieczeń, byli zostawiani samym sobie.
Od roku 1989 - wbrew obowiązkowi - nie zawiadamiano w terminie właściwego organu o wypadku przy pracy lub chorobie zawodowej albo nie sporządzano lub nie przedstawiano wymaganej dokumentacji, co kwalifikuje się jako czyn z art. 221 kk.
Petycja złożona do Prezydenta RP miała na celu wyjaśnienie czy te przepisy wymagają zmiany, gdyż nie funkcjonują oraz czy wymaga zmiany prawo karne za łamanie ustawy w odniesieniu do Instytucji Kościelnych.
Departament Legislacyjny Prawa Karnego odmówił zmiany art. 221. kk uznając go za dobry, choć wątpliwość budziła odpowiedzialność osobowa, gdyż ustawa nakłada obowiązki na instytucję a prawo karne przewiduje ściganie osób. Dlatego Departament zwrócił się pisemnie do MRPiPS o zmianę całego art. 5 ustawy o ubezpieczeniu z tytułu wypadków przy pracy, nie tylko wobec duchownych, ale i senatorów, posłów, członków kołek rolniczych i innych tam wymienionych. W odpowiedzi na petycję MRPiPS pismem DUS.III.053.47.2018.BS z dnia 29 czerwca 2018 odmówiło zmiany ustawy, gdyż według wyjaśnień, instytucje obowiązuje odpowiedzialność statutowa, co oznacza, że odpowiadają organy prawa. Takiej samej odmowy zmiany treści ustawy udzieliło MRPiPS w roku 2018 dla Departamentu Legislacji Prawa Karnego.
Kto zatem odpowiada? Ustawa o stosunku Państwa do Kościoła w rozdziale 2 art. 7 i art. 8 wymienia organy prawa - biskupów diecezjalnych, przełożonych zakonów, zgromadzeń, opatów itd. Oni to na mocy statutów osób prawnych Kościoła (diecezji, zakonów i innych wymienionych w ustawie o stosunku Państwa do Kościoła rozdział 2 art. 7 i 8 ), jako organy prawa wprowadzają w życie ustawy i wydają do nich przepisy wykonawcze. Na nich zatem ciąży szczególny, prawny obowiązek zapobiegnięciu zaniechania obowiązku ustawowego ( art. 2 kk ), jakim jest zgłoszenie wypadku i sporządzenie oraz wydanie jego dokumentacji wobec podległych im duchownych. Można też zgodnie z obowiązującym stanem prawnym wskazać podlegających pod art. 221 w Kościele w powiazaniu z art. 22 kk.
Organy prawa mogą też zgodnie z wyjaśnieniami MRPiPS wyznaczyć osoby, na których zostanie położony obowiązek, aby dokumentację sporządzać czy też zawiadamiać ZUS o wypadku, by nie doszło do przestępstwa z art. 221 kk oraz osobom ubezpieczonym zapewniono dostęp do świadczeń gwarantowanych przez Konstytucję. Sama zaś ustawa jest wiążąca dla instytucji kościelnych wobec duchownych.
Ks. Krzysztof Przesmycki, Specjalista ds. BHP, szkoleniowiec w spółce Praktyczne Szkolenia Prasołek & Sawicki