Każdy rencista, w tym przypadku mężczyzna pobierający rentę z tytułu niezdolności do pracy urodzony przed 1 stycznia 1949 r., który kończy powszechny wiek emerytalny (w 2013 r. jest to 65 lat i kilka miesięcy w zależności od miesiąca urodzenia), otrzyma zamiast renty emeryturę z urzędu. Nie składa żadnego wniosku, ZUS sam przyznaje mu wsparcie.
Poza ukończeniem odpowiedniego wieku musi jeszcze spełnić dodatkowy warunek – podlegać ubezpieczeniu społecznemu (przed 1 stycznia 1999 r.) lub ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym (po 31 grudnia 1998 r.). Emeryturę z urzędu przyznaje się niezależnie od tego, czy spełnione są warunki dotyczące stażu ubezpieczeniowego (okresu składkowego i nieskładkowego), wynoszącego dla mężczyzny co najmniej 25 lat, czy też staż jest krótszy.
Obliczając wysokość emerytury z urzędu, tak samo jak każdej innej emerytury, najpierw ustala się jej podstawę wymiaru. Przyjmuje się wtedy:
– zwaloryzowaną podstawę wymiaru renty (uwzględniającą rewaloryzację oraz wszystkie kolejne waloryzacje przypadające po ustaleniu prawa do renty), lub
– te same zarobki, które wskazano do obliczenia podstawy wymiaru renty, o ile zostały uzyskane w 10 kolejnych latach, wybranych z dwudziestolecia poprzedzającego rok, w którym przyznawana jest emerytura z urzędu, lub z 20 lat podlegania ubezpieczeniom, lub,
– zarobki z okresu 10 czy 20 lat, inne niż przyjęto do obliczenia podstawy wymiaru renty.
Tak więc, jeżeli do wyliczenia wysokości emerytury z urzędu zostanie przyjęta zwaloryzowana podstawa wymiaru renty z tytułu niezdolności do pracy, zostanie ona obliczona od tej samej kwoty bazowej, jaką ostatnio przyjęto do obliczenia renty. Jeżeli jednak – po przyznaniu renty – świadczeniobiorca przez 30 miesięcy podlegał ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, część socjalną emerytury oblicza od kwoty bazowej obowiązującej w dniu, od którego przysługuje emerytura przyznawana z urzędu.
Emerytura z urzędu może być obliczana w całości od nowej kwoty bazowej tylko wtedy, gdy do ustalenia podstawy wymiaru zostaną przyjęte nawet te same zarobki, które wskazano do obliczenia podstawy wymiaru renty, o ile zostały uzyskane w 10 kolejnych latach, wybranych z dwudziestolecia poprzedzającego rok, w którym przyznawana jest emerytura z urzędu, lub z 20 lat podlegania ubezpieczeniom albo zarobki z okresu 10 czy 20 lat, inne niż przyjęto do obliczenia podstawy wymiaru renty. Ważne jest także to, by 10 kolejnych lat było wybrane z dwudziestolecia poprzedzającego rok, w którym przyznawana jest emerytura z urzędu. Przechodząc na emeryturę w tym roku, wybiera się zarobki z 10 kolejnych lat z okresu 1993–2012 (np. lata 1993–2002 lub 2001–2010). Ten wariant nie ma jednak zastosowania w przypadku pana Jana, który, będąc na rencie, nie podejmował zatrudnienia.
Inaczej ZUS oblicza emeryturę przyznaną z urzędu osobom urodzonym po 31 grudnia 1948 r. Ustalając wysokość świadczenia, dzieli podstawę wymiaru (wartość zwaloryzowanego kapitału początkowego, zwaloryzowanych składek zgromadzonych na indywidualnym koncie ubezpieczonego począwszy od 1 stycznia 1999 r.) przez średnie dalsze trwanie życia dla wieku, w którym wnioskodawca przechodzi na emeryturę.
Jeżeli osoba, której przyznano emeryturę z urzędu, nie jest członkiem otwartego funduszu emerytalnego, może wystąpić z wnioskiem o ponowne ustalenie wysokości emerytury zgodnie z art. 183 ustawy emerytalnej, tj. w wysokości mieszanej.
Podstawa prawna
Art. 24a, 26, 27a ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2009 r. nr 153, poz. 1227 z późn. zm.).
Pan Jan nie spełnia warunków wymaganych do przyznania emerytury na wniosek, ponieważ nie posiada wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego wynoszącego dla mężczyzn urodzonych przed 1 stycznia 1949 r. – 25 lat lub 20 lat. Niemniej jednak ma prawo do złożenia wniosku o przeliczenie przyznanej emerytury z urzędu. Można wtedy zastosować kwotę bazową obowiązującą w dacie nabycia prawa do emerytury z urzędu, ustalając nowy wskaźnik wysokości podstawy wymiaru świadczenia z wynagrodzenia osiągniętego na przestrzeni 20 lat, pomimo że sumarycznie pan Jan udokumentował jedynie 19 lat i 8 miesięcy. Jeżeli przyjęcie nowego wskaźnika i nowej kwoty bazowej spowoduje podwyższenie emerytury, będzie ona wypłacana w nowej wysokości, jeżeli nie – w dotychczasowej. Emerytura z urzędu nie może być niższa od dotychczas pobieranej renty z tytułu niezdolności do pracy. Gdyby tak się zdarzyło, ZUS podwyższy ją wówczas do kwoty ostatnio pobieranej renty. W sytuacji gdy rencista sam składa wniosek o przejście na emeryturę i spełnia wszystkie warunki niezbędne do jej przyznania, nie wygasa prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy. Musi on jednak wybrać, które ze świadczeń ma być wypłacane. Osoba uprawniona do renty oraz emerytury nie może pobierać obydwu świadczeń.