Subskrybuj nas na Youtube
Sąd Najwyższy ma rozstrzygnąć, czy okresy niewykonywania pracy, za które ubezpieczony otrzymał wynagrodzenie lub zasiłki z ubezpieczenia społecznego w razie choroby, należy wyłączyć z okresu zatrudnienia w warunkach szczególnych lub o szczególnym charakterze.
/>
O rozstrzygnięcie w tej kwestii wystąpił do SN Sąd Apelacyjny w Gdańsku. Będzie ono istotne w kontekście nabycia prawa do rekompensaty na podstawie art. 21 ustawy o emeryturach pomostowych (Dz.U. z 2018 r. poz. 1924). Stanowi ona szczególnego rodzaju odszkodowanie dla tych osób, które wskutek zmiany stanu prawnego od 1 stycznia 2009 r. w związku z wejściem w życie ustawy o emeryturach pomostowych (znacząco ograniczającej krąg osób uprawnionych do tych uprzywilejowanych świadczeń z uwagi na charakter wykonywanej pracy), przy jednoczesnym ograniczeniu do 31 grudnia 2008 r. możliwości nabywania prawa do wcześniejszej emerytury z ustawy emerytalnej (ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych; t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 53), nie nabędą prawa do żadnego z tych świadczeń.
ZUS przyznaje rekompensatę w formie dodatku do kapitału początkowego. Powoduje to jego powiększenie i w konsekwencji wpływa na podwyższenie wysokości emerytury po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego. Podstawowym warunkiem jej uzyskania jest ustalenie, że ubezpieczony pracował przez co najmniej 15 lat w warunkach szczególnych lub o szczególnym charakterze. Chodzi o wykonywanie takiej pracy, która powoduje szybszą utratę zdolności do zarobkowania.
O co chodzi w sprawie
Zagadnienie prawne, z którym wystąpił do SN Sąd Apelacyjny w Gdańsku, powstało na kanwie sprawy ubezpieczonej (sygn. akt. III AUa 178/20), w której wniesiono odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych odmawiającej prawa do rekompensaty. Według kobiety organ rentowy wadliwie obliczył jej staż pracy w szczególnych warunkach.
W odpowiedzi na odwołanie ZUS wniósł o jego oddalenie. Wskazał, że po odliczeniu urlopów wychowawczych i okresów przebywania na zwolnieniach lekarskich uznany staż pracy w szczególnych warunkach to 14 lat, 11 miesięcy i 21 dni.
Sąd Okręgowy w Elblągu zmienił zaskarżoną decyzję ZUS w ten sposób, że przyznał wnioskodawczyni prawo do rekompensaty. W ocenie sądu odwołanie zasługiwało na uwzględnienie z uwagi na niesłuszne pominięcie w stażu pracy okresów nieskładkowych z tytułu przebywania na zwolnieniach lekarskich.
Odwołanie od wyroku złożył ZUS. Sąd Apelacyjny w Gdańsku nie rozstrzygnął jednak sprawy, tylko skierował pytanie do Sądu Najwyższego. Powziął bowiem wątpliwość, czy przy ustalaniu prawa do rekompensaty należy z okresu zatrudnienia w warunkach szczególnych wyłączyć okresy niewykonywania pracy, za które ubezpieczona otrzymała wynagrodzenie, i/lub zasiłki z ubezpieczenia społecznego w razie choroby.
Różne podejście w prawie
Jeżeli chodzi o kwestię zaliczania spornych okresów do wymaganego przez art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych 15-letniego stażu zatrudnienia w warunkach szczególnych, to odnoszą się do niej dwa przepisy: art. 32 ust. 1a pkt. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS oraz art. 12 ustawy o emeryturach pomostowych.
Zgodnie z tym pierwszym przepisem przy ustalaniu okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze nie uwzględnia się okresów niewykonywania pracy, za które pracownik otrzymał po 14 listopada 1991 r. wynagrodzenie lub świadczenia z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa.
Zbliżoną regulację zawiera też art. 12 ustawy o emeryturach pomostowych, zgodnie z którym przy ustalaniu okresu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze nie uwzględnia się okresów niewykonywania pracy, za które pracownik otrzymał wynagrodzenie lub świadczenie z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa.
Odmienne wyroki sądów
Pomimo powyższych regulacji, sądy jednak różnie interpretują tę kwestię. Sąd I instancji (rozpoznający sprawę opisywanej przez nas ubezpieczonej) wskazał na cel (odszkodowawczy), jakiemu miało służyć wprowadzenie do systemu prawnego instytucji rekompensaty za pracę w warunkach szczególnych. Chodziło o wyrównanie szkody osobom legitymującym się 15-letnim stażem pracy w warunkach szczególnych, które nie spełniają innych przesłanek do przyznawania im emerytury z tytułu takiego zatrudnienia, tj. zarówno emerytury w trybie art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, jak i emerytury pomostowej.
Dlatego sąd okręgowy stanął na stanowisku – i jest to pierwsza z koncepcji, jaką na gruncie omawianych przepisów prezentują sądy powszechne – że w przypadku ustalania prawa do rekompensaty konieczne jest rozciągnięcie zasady nieodliczania od stażu pracy w szczególnych warunkach okresów nieskładkowych z tytułu przebywania na zwolnieniach lekarskich co najmniej do 30 czerwca 2004 r., tj. dnia poprzedzającego wejście w życie art. 32 ust. 1a ustawy emerytalnej (który wprowadza wyłączenie).
Pogląd podzielił Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim w wyroku z 26 lutego 2019 r. (sygn. akt V U 57/19). Zwrócił jednocześnie uwagę, że art. 12 ustawy o emeryturach pomostowych nie znajdzie tu zastosowania, bo wskazuje wyłącznie przesłanki niezbędne do nabycia prawa do emerytur pomostowych, a nie rekompensaty.
Odmienne stanowisko prezentuje m.in. Sąd Okręgowy w Łodzi w wyroku z 19 grudnia 2018 r. (sygn. akt VIII U 1979/18), który uznał, że przy ustalaniu tego okresu stosuje się analogiczne zasady jak dla wcześniejszej emerytury na podstawie art. 32 ust. 1a pkt 1 ustawy emerytalnej. Stażem pracy będzie zatem czas trwania zatrudnienia – z wyłączeniem tych okresów niewykonywania pracy, za które pracownik otrzymał wynagrodzenie chorobowe albo świadczenie z ubezpieczenia społecznego (zasiłek chorobowy, świadczenie rehabilitacyjne, zasiłek macierzyński albo zasiłek opiekuńczy).
Zdaniem Sądu Apelacyjnego w Gdańsku kwestia stosowania art. 32 ust. 1a pkt. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS oraz art. 12 ustawy o emeryturach pomostowych przy ustalaniu prawa do wspomnianej rekompensaty wymaga zatem jednoznacznego rozstrzygnięcia.
opinia
Liczy się cel przepisów
Paweł Matyja, adwokat prowadzący sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych
Oba zaprezentowane stanowiska da się obronić merytorycznie. Należałoby się jednak zastanowić, która zopcji jest najbardziej sprawiedliwa. Co do zasady zgadzam się, że art. 32 ust. 1 pkt 1a ustawy oemeryturach irentach zFUS jest jasny inie pozostawia wielu wątpliwości interpretacyjnych. Wyjścia należy jednak szukać wratio legis tej regulacji, aona jest akurat czytelna. Wypływa zniej wniosek, że przewidziana wustawie ekspektatywa nie może wygasnąć na skutek nowej regulacji ustalania stażu zatrudnienia.
Literalne trzymanie się przepisów, wtym przepisów ustawy emerytalnej, może być poza tym zwodnicze. Przykładów wcale nie trzeba daleko szukać. Wystarczy spojrzeć na art. 21 ust. 2 ustawy oemeryturach pomostowych, który odnosi się właśnie do rekompensat. Literalna wykładnia tego przepisu mogłaby prowadzić np. do tak absurdalnego wniosku, że prawo do rekompensaty przysługuje wyłącznie tym, którzy nie nabyli prawa do jakiejkolwiek emerytury zFUS.
Wniosek jest jeden –poszukiwanie intencji prawodawcy przy użyciu wykładni celowościowej czy funkcjonalnej jest absolutnie konieczne wsytuacji, gdy literalne rozumienie przepisu pozostawałoby wsprzeczności zcelami, jakie ma realizować dany akt prawny, awydaje się, że tak właśnie jest wtej sytuacji.
