Zatrudnienie w innym kraju Unii Europejskiej uniemożliwia wypłatę renty strukturalnej.
Jerzy K. był wraz z małżonką właścicielem gospodarstwa. Był ubezpieczony w KRUS od 1983 r., kiedy przejął je po rodzicach. Po 2005 r. stopniowo wygaszał działalność, aż w 2008 r. przestał być rolnikiem. W tym samym roku uzyskał wraz z żoną prawo do renty strukturalnej (miesięczne świadczenie przysługujące za przekazane gospodarstwo rolne po spełnieniu warunków określonych w ustawie; t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 872), którą pobierał do 2013 r., kiedy ostatecznie nabył prawo do emerytury rolniczej z KRUS.
Państwo K. przez kilka lat pracowali dorywczo we Włoszech. Problem polegał na tym, że – mimo pobierania renty strukturalnej – nie poinformowali KRUS o wyjeździe i podjęciu zatrudnienia, które stanowiło podstawę do objęcia obojga ubezpieczeniami społecznymi w tym kraju. Tymczasem zgodnie z art. 7 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników obowiązkowymi ubezpieczeniami w KRUS są objęci rolnicy i domownicy rolników, i to z mocy prawa, a w myśl art. 16 ust. 1 pkt 3 tej ustawy obowiązkowym rolniczym ubezpieczeniem emerytalno-rentowym jest objęty także były rolnik i małżonek, który pobiera rentę strukturalną.
Powstał więc problem, czy w okresie zatrudnienia we Włoszech Jerzy K. mógł być objęty polskim ubezpieczeniem społecznym rolników. Jak wynika bowiem z art. 11 unijnego rozporządzenia nr 883/2004 ws. koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, obywatele państw UE mogą zasadniczo podlegać ubezpieczeniu tylko jednego państwa członkowskiego. Tymczasem pan K. i jego żona byli zatrudnieni we Włoszech jako pracownicy, a więc byli objęci tamtejszym ubezpieczeniem społecznym pracowników.
KRUS uznała, że K. od 2008 do 2014 r., czyli pobytu i pracy we Włoszech, nie podlegał polskiemu ubezpieczeniu. Wydała cztery decyzje, które oznaczałyby nie tylko brak obowiązku opłacania składek, ale też uznanie wypłaconych rent strukturalnych za nienależne. Jego odwołania zostały oddalone przez sąd, podobny los spotkał także apelację. Jednak Sąd Najwyższy uchylił ten wyrok i nakazał ponowne rozpatrzenie sprawy.
Wskazał, że okresy, których dotyczyły decyzje KRUS, można podzielić na okres prowadzenia działalności jako rolnik (w 2008 r. do zbycia gospodarstwa), okres pobierania renty strukturalnej (od października 2008 r. do 2013 r.) i okres uzyskiwania emerytury rolniczej (od 2013 r.). W przypadku tego ostatniego, ewentualny problem z brakiem podlegania ubezpieczeniu w KRUS jest bezprzedmiotowy, gdyż były rolnik emeryt nie jest już ubezpieczonym, lecz świadczeniobiorcą.
Drugim problemem było przyjęcie jako zasadniczej podstawy prawnej tylko rozporządzenia nr 883/2004 r., podczas gdy do maja 2010 r. obowiązywało poprzednie rozporządzenie koordynujące systemy zabezpieczeń społecznych nr 1408/71 z 1971 r. Jego art. 14a wprowadzał zasadę, iż osoba prowadząca działalność na własny rachunek w jednym kraju UE i zatrudniona w drugim może podlegać nadal prawu pierwszego, o ile okres pracy nie przekracza 12 miesięcy (z opcją przedłużenia do maksimum 24 miesięcy). To zupełnie zmienia sytuację odwołujących się. Ale zarazem – mimo podlegania prawu polskiemu w zakresie ubezpieczeń społecznych – wypłata renty strukturalnej ulega zawieszeniu z mocy prawa, jeżeli rencista podejmie działalność lub zatrudnienie podlegające obowiązkowi ubezpieczenia społecznego i to bez względu na przychód.
– W świetle tych przepisów podjęcie pracy wiążącej się z obowiązkiem ubezpieczenia społecznego tak w Polsce, jak i w innym kraju UE musi skutkować zawieszeniem wypłat renty strukturalnej. Ale po to, żeby ustalić, czy można zastosować te przepisy oraz kiedy ewentualnie należałoby zawiesić wypłaty rent, należałoby dokładnie określić terminy wykonywania pracy we Włoszech. Sądy ustaliły tylko przebywanie za granicą, ale nie określono, kiedy i co robiło małżeństwo, w jakich terminach było zatrudnione i w jakim charakterze. Jest to istotne dla uprawnień odwołującego i trzeba te kwestie dokładnie wyjaśnić – powiedziała sędzia Halina Kiryło.
orzecznictwo
Wyrok Sądu Najwyższego z 20 lutego 2020 r., sygn. akt I UK 15/19. www.serwisy.gazetaprawna.pl/orzeczenia
