Subskrybuj nas na Youtube
Dotyczy to osób, które pracowały w szczególnych warunkach i niedługo ukończą 60 lub 65 lat. W takim przypadku stracą one bowiem prawo do rekompensaty podwyższającej kapitał początkowy.
Rozwiązania zawarte w ustawie obniżającej powszechny wiek emerytalny do 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn wpływają również na możliwości uzyskania prawa do wcześniejszych emerytur. Przypomnijmy, że ustawa zmieniająca usunęła z polskiego systemu emerytalnego emeryturę częściową. To jednak tylko jeden z efektów wejścia jej w życie. Obniżenie wieku emerytalnego wpłynęło bowiem na możliwość uzyskania wcześniejszych emerytur oraz długość okresu, w którym przysługuje emerytura pomostowa, nauczycielskie świadczenie kompensacyjne oraz świadczenie przedemerytalne.
Trzeba się spieszyć
Osoby urodzone po 31 grudnia 1948 r., niezależnie od możliwości uzyskania uprawnień do emerytury w powszechnym wieku emerytalnym (obniżonym od 1 października 2017 r. do 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn), mogą również przejść na wcześniejszą emeryturę, jeżeli wykonywały określone ,,szczególne” zatrudnienie w trakcie swojej kariery zawodowej. W zależności od rodzaju wykonywanej pracy osoby te mogą uzyskać:
● emeryturę z tytułu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze na podstawie art. 32 i 33 lub art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS (dalej: ustawa emerytalna),
● emeryturę nauczycielską na podstawie art. 88 ustawy z 26 stycznia 1982 r. – Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 1189 ze zm.),
● emeryturę górniczą na podstawie art. 50a lub art. 50e ustawy emerytalnej.
Aby nabyć prawo do jednego z tych świadczeń, trzeba spełnić (najczęściej do odpowiedniej daty) określone warunki dotyczące np. stażu składkowego i nieskładkowego, stażu pracy, pracy w szczególnych warunkach, a w większości przypadków także ukończenia wieku emerytalnego odpowiednio niższego od wieku powszechnego. Wcześniejsza emerytura na podstawie art. 184 ustawy emerytalnej może być np. przyznana osobom, które:
- ukończyły obniżony wiek określony w tej ustawie lub w rozporządzeniu Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze (Dz.U. z 1983 r. nr 8, poz. 43 ze zm.),
– na 1 stycznia 1999 r. udowodniły okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn (staż ogólny), w tym odpowiedni, na ogół 15-letni, okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, działalności twórczej lub artystycznej, pracy górniczej lub zatrudnienia na kolei (wynikający z wymienionego rozporządzenia i z art. 39-40 ustawy emerytalnej),
– nie przystąpiły do otwartego funduszu emerytalnego albo złożyły wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w OFE, za pośrednictwem ZUS, na dochody budżetu państwa.
Niezależnie od spełnienia warunków dotyczących stażu i wieku (ew. członkostwa w OFE) ZUS co do zasady wymaga, aby wniosek o wcześniejszą emeryturę został zgłoszony przed ukończeniem powszechnego wieku emerytalnego. Do 30 września 2017 r. wiekiem emerytalnym, którego ukończenie uniemożliwiało przyznanie wcześniejszej emerytury, był odpowiednio podwyższony wiek emerytalny. Od 1 października 2017 r., aby nabyć prawo do takiego świadczenia, z wnioskiem o jego przyznanie należy wystąpić przed ukończeniem wieku emerytalnego obniżonego do 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn. Osiągnięcie tego wieku sprawia, że nie można już uzyskać uprawnień do wcześniejszej emerytury, a ZUS może już tylko przyznać emeryturę z tytułu ukończenia powszechnego wieku emerytalnego.
Od wskazanej wyżej zasady przewidziane są jednak wyjątki. Pierwszy z nich dotyczy emerytury górniczej (przysługującej zarówno w obniżonym wieku, jak i bez względu na wiek), która może być przyznana w każdym czasie, niezależnie od daty ukończenia powszechnego wieku emerytalnego. Drugi wyjątek dotyczy emerytury przyznawanej bez względu na wiek na podstawie Karty nauczyciela osobom, które odpowiednio długo wykonywały pracę nauczycielską. Osoby te do 31 sierpnia 2018 r. mogą uzyskać to świadczenie mimo ukończenia wieku emerytalnego obniżonego do 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn. Szerzej napiszemy o tym w kolejnym odcinku cyklu dotyczącego obniżenia wieku emerytalnego.
Czy korzystniej jest zaczekać
Brak możliwości wystąpienia z wnioskiem o wcześniejszą emeryturę po ukończeniu powszechnego wieku emerytalnego ma szczególne znaczenie z tego względu, że świadczenie to obliczane jest prawie zawsze, przynajmniej w części, według starych zasad (tj. od wynagrodzeń z wybranych lat kalendarzowych, stażu składkowego i nieskładkowego oraz aktualnej kwoty bazowej). Wyjątek dotyczy wcześniejszej emerytury z tytułu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze przysługującej na podstawie art. 184 ustawy emerytalnej, która, w przypadku osób kończących wiek uprawniający do tego świadczenia w innych latach niż 2009–2014, obliczana jest w całości według nowych zasad (tj. z uwzględnieniem kwoty składek emerytalnych i kapitału początkowego zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego oraz odpowiednio zwaloryzowanych, a także wartości średniego dalszego trwania życia właściwego dla wieku przejścia na emeryturę).
Warto też jednak podkreślić, że szczególnie dla osób, którym niewiele czasu pozostało do ukończenia powszechnego wieku emerytalnego, przejście na wcześniejszą emeryturę może okazać się nieopłacalne. W takim przypadku tracą one bowiem możliwość uzyskania rekompensaty z tytułu wykonywania pracy w szczególnych warunkach, stanowiącej dodatek do kapitału początkowego przy obliczeniu emerytury przyznawanej po osiągnięciu wspomnianego wieku. Osoby te, szczególnie takie, które mają jeszcze możliwość kontynuowania pracy zawodowej, powinny więc przekalkulować, co się im bardziej opłaca. Czy korzystniejsze jest wcześniejsze przejście na emeryturę oraz utrata prawa do rekompensaty podwyższającej emeryturę przyznawaną po ukończeniu powszechnego wieku emerytalnego, czy też wstrzymanie się ze zgłoszeniem wniosku o świadczenie emerytalne do osiągnięcia tego wieku wraz z perspektywą uzyskania takiej rekompensaty.
Do kiedy na pomostówkę
Nowelizacja ustawy emerytalnej zmieniła również sytuację osób ubiegających się o przyznanie innych świadczeń przysługujących przed ukończeniem powszechnego wieku emerytalnego (tj. emerytury pomostowej, nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego oraz świadczenia przedemerytalnego). Przed 1 października 2017 r. można było ubiegać się o jedno z tych świadczeń przed ukończeniem odpowiednio podwyższonego wieku emerytalnego, a świadczenie przysługiwało do dnia poprzedzającego osiągnięcie tego wieku.
Od 1 października 2017 r. o emeryturę pomostową, nauczycielskie świadczenie kompensacyjne lub świadczenie przedemerytalne można ubiegać się przed ukończeniem powszechnego wieku emerytalnego obniżonego do 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn. Po osiągnięciu tego wieku można starać się wyłącznie o emeryturę powszechną. Konsekwentnie prawo do emerytury pomostowej, nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego oraz świadczenia przedemerytalnego powstałe po 30 września 2017 r. przysługuje do dnia poprzedzającego osiągnięcie wieku emerytalnego obniżonego do 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn. Od tych zasad ustawa nowelizacyjna przewidziała dwa wyjątki. Wszystko za sprawą zawartej w art. 17 tej ustawy regulacji zakładającej zachowanie praw i obowiązków nabytych na podstawie przepisów obowiązujących przed 1 października 2017 r.
I tak, po pierwsze osoby, które 1 października 2017 r. miały przyznane prawo do emerytury pomostowej, nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego lub świadczenia przedemerytalnego, prawo do przyznanego świadczenia zachowują do dnia osiągnięcia podwyższonego wieku emerytalnego obowiązującego do końca września 2017 r. Stanie się tak niezależnie od tego, czy przed 1 października 2017 r. osiągnęły już wiek emerytalny obniżony do 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn, czy też wiek ten osiągną po 30 września 2017 r. Wyjątkiem będzie sytuacja, gdy prawo do jednego ze wspomnianych świadczeń ustanie z innych powodów przed osiągnięciem podwyższonego wieku emerytalnego, np. w związku z nabyciem prawa do emerytury. Należy bowiem podkreślić, że zachowanie uprawnień do wymienionych świadczeń do osiągnięcia podwyższonego wieku emerytalnego nie oznacza, że osoby te nie mogą wcześniej nabyć prawa do emerytury (powszechnej – z tytułu ukończenia wieku emerytalnego obniżonego do 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn, lub wcześniejszej – przysługującej w jeszcze niższym wieku bądź bez względu na wiek). Wręcz przeciwnie – mogą ubiegać się o taką emeryturę i w razie jej uzyskania stracą prawo do emerytury pomostowej, nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego lub świadczenia przedemerytalnego.
Z omawianej zasady zachowania praw nabytych mogą również skorzystać osoby, które do 30 września 2017 r. nie zdążyły uzyskać emerytury pomostowej, nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego lub świadczenia przedemerytalnego, ale najpóźniej w tym dniu spełniły wszystkie warunki wymagane do ich przyznania i ukończyły wiek emerytalny obniżony do 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn. W takim przypadku, mimo ukończenia wspomnianego wieku, mogą nabyć prawo do jednego z tych świadczeń, o ile z wnioskiem o jego przyznanie wystąpią przed osiągnięciem podwyższonego wieku emerytalnego obowiązującego przed 1 października 2017 r.
Podstawa prawna
Art. 24, art. 26 i art. 53 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 1383).
Art. 1 pkt 5, pkt 14, art. 11, art. 13–14 oraz art. 17 ustawy z 16 listopada 2016 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 38 ze zm.).