Subskrybuj nas na Youtube
Osoby, które do końca września tego roku spełniły warunki wymagane do przyznania tego świadczenia, mogą jeszcze je uzyskać. Prawo do niego zachowają także ci, którym już jest wypłacane.
Nowelizacja ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych z 16 listopada 2016 r., która od 1 października 2017 r. obniżyła wiek emerytalny do 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn, usunęła z polskiego systemu emerytalnego emeryturę częściową. Na mocy przepisów przejściowych zawartych w tej ustawie prawo do tego świadczenia zachowały jednak te osoby, które nabyły je pod rządami dotychczasowych przepisów.
Dla kogo i na jakich zasadach
Emerytura częściowa została wprowadzona wraz z wydłużeniem wieku emerytalnego od 1 stycznia 2013 r. Miała ona na celu umożliwienie wcześniejszego przejścia na emeryturę osobom urodzonym po 31 grudnia 1948 r., które:
● osiągnęły wiek wynoszący co najmniej 62 lata dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn,
● nie ukończyły podwyższonego wieku emerytalnego (odpowiedniego dla roku i kwartału urodzenia, wyższego niż wyżej wymieniony wiek uprawniający do emerytury częściowej), oraz
● udowodniły długi staż składkowy i nieskładkowy (co najmniej 35 lat dla kobiet i 40 lat dla mężczyzn).
Podstawę prawną do przyznania emerytury częściowej stanowił art. 26b ustawy o emeryturach i rentach z FUS.
W praktyce emeryturę częściową mogli uzyskać wyłącznie mężczyźni. Kobiety, dla których podwyższony wiek emerytalny wynosi co najmniej 62 lata i 1 miesiąc (urodzone po 31 grudnia 1958 r.), wiek 62 lat wymagany do uzyskania tego świadczenia ukończyłyby najwcześniej w I kwartale 2021 r. i dopiero wtedy mogłyby uzyskać prawo do emerytury częściowej. Zanim to się jednak stało, możliwość uzyskania emerytury częściowej została zlikwidowana. Ustawa przywracająca wiek emerytalny 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn nie przewiduje już takiego świadczenia. W ocenie ustawodawcy, wobec obniżenia wieku emerytalnego, stało się ono zbędne w obecnym systemie emerytalnym.
!W praktyce na emeryturę częściową mogli dotychczas przechodzić tylko mężczyźni. Pierwsze tego typu świadczenia dla kobiet mogłyby zostać wypłacone dopiero w 2021 r.
Ratunkiem przepisy przejściowe
Ustawa obniżająca od 1 października 2017 r. powszechny wiek emerytalny, mimo formalnego uchylenia art. 26b ustawy o emeryturach i rentach z FUS, zachowała jeszcze dla pewnej grupy osób możliwość przyznania tego świadczenia.
Zgodnie z zawartym w ustawie zmieniającej przepisem przejściowym (art. 17) przepisy tej ustawy nie naruszają praw i obowiązków osób, które nabyły prawo do świadczeń określonych w przepisach zmienianych niniejszą ustawą. Skutkiem tej regulacji jest m.in. zachowanie możliwości uzyskania emerytury częściowej dla osób, które wszystkie warunki do jej przyznania spełniły do 30 września 2017 r., nawet jeśli z wnioskiem o to świadczenie wystąpią po tej dacie, a przed ukończeniem podwyższonego powszechnego wieku emerytalnego obowiązującego ich przed 1 października 2017 r. Oznacza to, że emeryturę częściową mogą uzyskać jeszcze ci mężczyźni, którzy do 30 września 2017 r. ukończyli wiek 65 lat, ale nie osiągnęli jeszcze tego podwyższonego wieku oraz do końca września 2017 r. mieli co najmniej 40-letni staż ubezpieczeniowy.
Ustalając ten staż, ZUS uwzględni wszystkie udowodnione okresy składkowe oraz okresy nieskładkowe. Okresy nieskładkowe będą podlegały uwzględnieniu w wymiarze nieprzekraczającym 1/3 udowodnionych okresów składkowych.
Jeśli po zsumowaniu okresów składkowych i nieskładkowych ubezpieczony nadal nie będzie miał stażu wystarczającego do przyznania omawianej emerytury, ZUS zaliczy okresy rolne (m.in. okresy opłacania składek na ubezpieczenie społeczne rolników) w zakresie niezbędnym do nabycia uprawnień i pod warunkiem, że nie zostały one zaliczone przy ustalaniu emerytury lub renty rolniczej. Gdy po uwzględnieniu tych wszystkich okresów wnioskodawca nadal nie będzie miał wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego, a w przeszłości pobierał rentę z tytułu niezdolności do pracy przysługującą z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, możliwe będzie wliczenie do stażu ubezpieczeniowego okresów pobierania tej renty.
PRZYKŁAD 1
Wniosek dopiero w styczniu
Henryk D. urodził się 12 marca 1952 r., więc 65 lat ukończył w marcu 2017 r. Ma już obecnie 42-letni okres składkowy i nieskładkowy. Dotychczas nie wystąpił z wnioskiem o emeryturę częściową. Wniosek ten zamierza zgłosić dopiero w styczniu 2018 r. Pomimo tego, że przepisy obowiązujące od 1 października 2017 r. nie przewidują już emerytury częściowej, spełnienie wymaganych warunków przed tą datą umożliwi p. Henrykowi przyznanie tej emerytury. Z wnioskiem o to świadczenie wystąpi wprawdzie po 30 września 2017 r., ale przed ukończeniem przewidzianego dla niego podwyższonego wieku emerytalnego obowiązującego do 30 września 2017 r., tj. 66 lat i 5 miesięcy.
Tylko połowa
Emerytura częściowa to połowa pełnej emerytury obliczonej według nowych zasad przewidzianych w ustawie emerytalnej. Dokonując jej wyliczenia, ZUS ustala więc najpierw kwotę składek emerytalnych zewidencjonowanych na indywidualnym koncie osoby ubezpieczonej oraz środków zgromadzonych na subkoncie tej osoby (z uwzględnieniem ich waloryzacji), a także kwotę zwaloryzowanego kapitału początkowego. Sumę tych wartości dzieli następnie przez średnie dalsze trwanie życia właściwe dla wieku przejścia na emeryturę częściową.
Ustalona w ten sposób wysokość świadczenia może być zwiększona za okresy opłacania składek na ubezpieczenie społeczne rolników, o ile okresy te są niższe od wymiaru 25 lat, a wnioskodawca nie ma ustalonego prawa do emerytury rolniczej.
Po ustaleniu kwoty pełnej emerytury (wraz z ewentualnym zwiększeniem rolnym) ZUS mnoży ją przez 50 proc., ustalając tym samym wysokość emerytury częściowej. Tak ustalona wartość świadczenia nie jest objęta gwarancją najniższej emerytury. Oznacza to, że jeśli faktycznie obliczona jej wysokość jest niższa, ZUS nie podwyższy świadczenia do tej gwarancji.
PRZYKŁAD 2
Jak to obliczyć
Mężczyzna (urodzony 20 września 1952 r.) we wrześniu 2017 r. ukończył wiek 65 lat. Do 30 września 2017 r. udowodnił 41-letni okres składkowy i nieskładkowy. 10 października 2017 r. zgłosił wniosek o emeryturę częściową. Obliczając to świadczenie, ZUS uwzględnił średnie dalsze trwanie życia dla wieku 65 lat obowiązujące od 1 kwietnia 2017 r. (219,6 miesiąca). W związku z tym, że kwota składek emerytalnych, środków zewidencjonowanych na subkoncie oraz kapitału początkowego zewidencjonowana na koniec września 2017 r., z uwzględnieniem ich waloryzacji wyniosła 675 450 zł, emerytura częściowa została obliczona w następujący sposób:
675 450 zł : 219,6 = 3075,82 zł
3075,82 zł x 50 proc. = 1537,91 zł (wysokość emerytury częściowej).
Można dorabiać bez ograniczeń
Uzyskanie emerytury częściowej, mimo że pozwala na pobieranie tylko połowy świadczenia emerytalnego, może być dla wnioskodawcy bardzo korzystne. Do osób uprawnionych do tego świadczenia nie ma bowiem zastosowania art. 103a ustawy emerytalnej, który przewiduje zawieszenie prawa do emerytury w przypadku kontynuowania stosunku pracy nawiązanego przed przejściem na to świadczenie. Osoba nabywająca prawo do emerytury częściowej może ją więc pobierać nawet wtedy, gdy nie zrezygnowała z dotychczasowego zatrudnienia.
Dla osób uprawnionych do emerytury częściowej przewidziano również odmienne rozwiązania co do możliwości uzyskiwania przychodu z działalności zarobkowej objętej obowiązkiem ubezpieczeń społecznych lub z tytułu służby. Przypomnijmy bowiem, że osoby uprawnione do emerytury, które nie osiągnęły powszechnego wieku emerytalnego, mają ograniczone możliwości uzyskiwania przychodu z takiej działalności. Jeśli przychód ten przekracza 70 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w poprzednim kwartale, emerytura podlega odpowiedniemu zmniejszeniu, a w razie przekroczenia 130 proc. tego wynagrodzenia – ZUS zawiesza prawo do świadczenia i wstrzymuje jego wypłatę. Powyższe ograniczenia w uzyskiwaniu przychodu z tytułu pracy zarobkowej nie obowiązują w odniesieniu do osób uprawnionych do emerytury częściowej. Osoby te mogą dorabiać do swojego świadczenia bez żadnych ograniczeń, pobierając pełną kwotę przyznanej emerytury.
Warto podkreślić, że dla osoby, która po przyznaniu emerytury częściowej podlega ubezpieczeniom, przewidziana jest możliwość zwiększenia tego świadczenia o nowe składki emerytalne zaewidencjonowane na jej koncie w ZUS. Dotychczasowa kwota emerytury częściowej powiększana jest wtedy o 50 proc. wyliczonego z tych składek zwiększenia (według wzoru określonego w art. 108 ustawy emerytalnej). Osoba uprawniona może wystąpić z wnioskiem o doliczenie składek po zakończeniu każdego roku kalendarzowego lub w każdym czasie po ustaniu ubezpieczenia.
Czasami trzeba zrezygnować z pracy
Osoba uprawniona do emerytury częściowej po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego nie traci automatycznie prawa do tego świadczenia. W związku z ukończeniem tego wieku może zgłosić wniosek o zamianę dotychczas pobieranego świadczenia na emeryturę ustaloną w pełnej wysokości. Jeśli jednak pozostaje w stosunku pracy, to aby skorzystać z takiej zamiany, musi stosunek ten rozwiązać. W takim przypadku świadczeniobiorca traci prawo do emerytury częściowej, a ZUS przyznaje mu pełną emeryturę z tytułu ukończenia powszechnego wieku emerytalnego. Jeśli jednak nie zdecyduje się na taką zamianę, może nadal pobierać dotychczasowe świadczenie, kontynuując stosunek pracy i dorabiając bez żadnych ograniczeń.
Należy w tym miejscu podkreślić, że przepis przejściowy (art. 22) zawarty w ustawie obniżającej wiek emerytalny od 1 października 2017 r., zawiera określone gwarancje dla osób, którym przed jej wejściem w życie przyznano emeryturę częściową. Osoby te zachowują uzyskane uprawnienia również po 30 września 2017 r. i mogą pobierać to świadczenie aż do czasu przejścia na pełną emeryturę.
Konieczna inicjatywa
Osoba, która zamierza uzyskać emeryturę częściową, musi zgłosić wniosek o to świadczenie w placówce ZUS właściwej ze względu na miejsce swojego zamieszkania. Najlepiej, aby swoje żądanie przekazała do ZUS na specjalnym formularzu (o symbolu EMC) dostępnym w sali obsługi klientów oraz w serwisie internetowym Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.
Do wniosku o emeryturę częściową należy dołączyć kwestionariusz okresów składkowych i nieskładkowych oraz dokumenty potwierdzające te okresy, które przypadają przed 1 stycznia 1999 r. (np. świadectwa pracy, zaświadczenia zakładu pracy, legitymacje ubezpieczeniowe zawierające wpisy dokonane przez pracodawcę). Wnioskodawca nie musi dołączać wymienionych dokumentów, jeśli przedłożył je dla celów ustalenia kapitału początkowego. Jeśli jednak nie ubiegał się dotychczas o ten kapitał, oprócz dokumentów potwierdzających staż ubezpieczeniowy, do wniosku o emeryturę częściową powinien dołączyć również dokumenty potwierdzające wynagrodzenia uzyskane w poszczególnych latach kalendarzowych przypadających przed 1 stycznia 1999 r. (np. zaświadczenie o zatrudnieniu i wynagrodzeniu na druku ZUS Rp-7).
WAŻNE
Osoby pobierające emeryturę częściową, mimo że nie osiągnęły powszechnego wieku emerytalnego, mogą dorabiać bez ograniczeń. Bez względu na przychód ZUS nie zawiesi im świadczeń.
Podstawa prawna
Art. 24–26b, art. 103, art. 103a i art. 104 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 1383 ze zm.).
Art. 1 pkt 9, art. 17 i art. 22 ustawy z 16 listopada 2016 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 38 ze zm.).
Komunikat prezesa Głównego Urzędu Statystycznego z 24 marca 2017 r. w sprawie tablicy średniego dalszego trwania życia kobiet i mężczyzn (M.P. z 2017 r. poz. 292).