Kogo dotyczy właściwie kształcenie specjalne? Chodzi o dzieci i młodzież z trzech grup wymagających stosowania specjalnej organizacji nauki i metod pracy, to znaczy:
- uczniów niepełnosprawnych, czyli: niesłyszących, słabosłyszących, niewidomych, słabowidzących, z niepełnosprawnością ruchową, w tym z afazją, z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim, umiarkowanym lub znacznym, z autyzmem, w tym z zespołem Aspergera, i z niepełnosprawnościami sprzężonymi
- niedostosowanych społecznie oraz
- zagrożonych niedostosowaniem społecznym
Kształcenie, wychowanie i opiekę dla uczniów niepełnosprawnych organizuje się w przedszkolach, szkołach i ośrodkach na każdym etapie edukacyjnym (przedszkole, szkołą podstawowa, gimnazjum i szkoła ponadgimnazjalna), w integracji z uczniami pełnosprawnymi, możliwie jak najbliżej miejsca zamieszkania danego ucznia.
Przy czym przedszkoli specjalnych (albo specjalnych oddziałów przedszkolnych) nie organizuje się dla dzieci z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim. Rozporządzenie określa także, że szkoły specjalne przysposabiające do pracy organizuje się wyłącznie dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym oraz dla uczniów z niepełnosprawnościami sprzężonymi.
Do jakiego wieku uczeń jest objęty takim kształceniem? To zależy do typu szkoły:
- do 18. rok życia – w przypadku szkoły podstawowej
- do 21. rok życia – w przypadku gimnazjum
- do 24. rok życia – w przypadku szkoły ponadgimnazjalnej
Co zapewnia placówka edukacyjna?
Placówki prowadzące kształcenie, wychowanie i opiekę dla uczniów niepełnosprawnych zapewniają:
- realizację zaleceń zawartych w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego
- warunki do nauki, sprzęt specjalistyczny i środki dydaktyczne, odpowiednie ze względu na indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne dzieci lub uczniów
- zajęcia specjalistyczne (pomoc psychologiczno-pedagogiczna)
- inne zajęcia odpowiednie ze względu na indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne dzieci lub uczniów, w szczególności zajęcia rewalidacyjne, resocjalizacyjne i socjoterapeutyczne
- integrację dzieci lub uczniów ze środowiskiem rówieśniczym, w tym z dziećmi lub uczniami pełnosprawnymi
- przygotowanie uczniów do samodzielności w życiu dorosłym
Dla każdego ucznia: indywidualny program edukacyjno-terapeutyczny
Co określa indywidualny program edukacyjno-terapeutyczny dziecka/ucznia?
Zawiera on:
- zakres dostosowania programu oraz wymagań edukacyjnych do indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych dziecka lub ucznia
- zintegrowane działania nauczycieli i specjalistów (w zależności od potrzeb: rewalidacyjne, resocjalizacyjne lub socjoterapeutyczne)
- formy i okres pomocy psychologiczno-pedagogicznej dla dziecka/ucznia
- działania wspierające rodziców dziecka lub ucznia oraz, w zależności od potrzeb, zakres współdziałania z poradniami psychologiczno-pedagogicznymi, w tym poradniami specjalistycznymi, placówkami doskonalenia nauczycieli, organizacjami pozarządowymi oraz innymi instytucjami działającymi na rzecz rodziny, dzieci i młodzieży
- zajęcia rewalidacyjne, resocjalizacyjne i socjoterapeutyczne oraz inne zajęcia, odpowiednie ze względu na indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne dziecka
- zakres współpracy nauczycieli i specjalistów z rodzicami dziecka
Indywidualny program edukacyjno-terapeutyczny opracowuje zespół (tworzą go: nauczyciele, wychowawcy grup wychowawczych i specjaliści, prowadzący zajęcia z dzieckiem lub uczniem). Program jest przygotowywany po dokonaniu wielospecjalistycznej oceny poziomu funkcjonowania dziecka lub ucznia oraz uwzględniając zalecenia zawarte w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego, we współpracy, w zależności od potrzeb, z poradnią psychologiczno-pedagogiczną, w tym poradnią specjalistyczną. Program opracowuje się na okres, na jaki zostało wydane orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, nie dłuższy jednak niż etap edukacyjny.
Okresowa wielospecjalistyczna ocena dla dziecka/ucznia jest przygotowywana co najmniej dwa razy w roku szkolnym.
Pracę zespołu przygotowującego program koordynuje odpowiednio wychowawca oddziału lub wychowawca grupy wychowawczej, do której uczęszcza dziecko lub uczeń, albo nauczyciel lub specjalista, prowadzący zajęcia z dzieckiem lub uczniem, wyznaczony przez dyrektora przedszkola, szkoły lub ośrodka.
Rodzice dziecka lub ucznia albo pełnoletni uczeń mają prawo uczestniczyć w spotkaniach zespołu, a także w opracowaniu i modyfikacji programu oraz dokonywaniu okresowej oceny wielospecjalistycznej. Rodzice dziecka lub pełnoletni uczeń mogą otrzymać kopię programu na wniosek.
Nauczyciele wspomagający od 1 stycznia 2016
W placówkach, gdzie realizuje się kształcenie specjalne dla dzieci i uczniów posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego wydane ze względu na autyzm, w tym zespół Aspergera, lub niepełnosprawności sprzężone, obowiązkowo zatrudnia się dodatkowo (z uwzględnieniem realizacji zaleceń zawartych w orzeczeniu dziecka/ucznia):
- nauczycieli posiadających kwalifikacje w zakresie pedagogiki specjalnej lub specjalistów, lub
- w przypadku klas I–III szkoły podstawowej – asystenta, lub
- pomoc nauczyciela
Takiego obowiązku nie ma natomiast w placówkach, w których kształceniem specjalnym są objęci uczniowie posiadający orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego wydane ze względu na inne niepełnosprawności, niedostosowanie społeczne lub zagrożenie niedostosowaniem społecznym. W takich miejscach można (ale nie trzeba) zatrudniać dodatkowo nauczycieli wspomagających (albo specjalistów, asystentów lub pomoc nauczyciela) za zgodą organu prowadzącego.
Jakie zadania wyznacza nauczycielom wspomagającym rozporządzenie? Przepisy mówią, że nauczyciele ci:
- prowadzą wspólnie z innymi nauczycielami zajęcia edukacyjne oraz wspólnie z innymi nauczycielami i specjalistami realizują zintegrowane działania i zajęcia, określone w programie
- prowadzą wspólnie z innymi nauczycielami i specjalistami pracę wychowawczą
- uczestniczą, w miarę potrzeb, w zajęciach edukacyjnych prowadzonych przez nauczycieli oraz w zintegrowanych działaniach i zajęciach, określonych w programie
- udzielają pomocy nauczycielom prowadzącym zajęcia edukacyjne oraz nauczycielom i specjalistom realizującym
- zintegrowane działania i zajęcia, określone w programie, w doborze form i metod pracy z uczniami
O tym, jakie konkretnie zadania mają realizować i w jakich zajęciach lub działaniach mają uczestniczyć nauczyciele wspomagający będzie w każdej placówce decydował dyrektor (w innych formach wychowania przedszkolnego - osoba kierująca).
Rozporządzenie MEN z 24 lipca weszło w życie 1 września 2015 roku. Wyjątkiem są przepisy, które zobowiązują do zatrudniania w szkołach i ośrodkach nauczycieli wspomagających - te przepisy wejdą w życie 1 stycznia 2016 roku.
Podstawa prawna:
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 24 lipca 2015 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym (Dz.U. 2015 poz. 1113)