Całe środowisko naukowe bacznie wyczekiwało wyników pierwszej ewaluacji jakości działalności naukowej (za lata 2017–2021).

Mają one doniosłe znaczenie, ponieważ zgodnie z ustawą z 20 lipca 2018 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 574 ze zm.):
■ podmioty, które w wyniku ewaluacji uzyskają kategorię naukową B+ lub wyższą, nabędą z mocy prawa uprawnienia do nadawania stopnia naukowego doktora i doktora habilitowanego (bądź utrzymają posiadane dotychczas uprawnienia);
■ podmioty, które wspominanej kategorii nie zdobędą, utracą wzmiankowane uprawnienia.
Komunikat o wynikach ewaluacji Ministerstwo Edukacji i Nauki ogłosiło 2 sierpnia br. Okazuje się jednak, że moment, od którego decyzje o przyznaniu określonej kategorii naukowej zaczną odnosić skutki prawne, nie jest wcale oczywisty.

Co mówią przepisy

Zgodnie z ogólną zasadą decyzja administracyjna staje się wykonalna z chwilą, gdy jest ostateczna, to jest w momencie, gdy nie przysługuje od niej odwołanie ani wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy. Artykuł 269 ust. 2 prawa o szkolnictwie wyższym i nauce wydaje się potwierdzać tę ogólną zasadę, ponieważ stanowi, że kategoria naukowa jest przyznawana na okres do dnia, w którym decyzja o jej przyznaniu w ramach kolejnej ewaluacji stanie się ostateczna.
Oceniając wykonalność decyzji o przyznaniu kategorii naukowej w wyniku ewaluacji, trzeba jednak pamiętać o art. 177 ust. 3 pkt 2 oraz art. 322 ust. 7 ustawy wprowadzającej ustawę – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (Dz.U. z 2018 r. poz. 1669 ze zm.). Pierwszy z przywołanych przepisów stanowi: „W terminie do dnia 30 kwietnia 2019 r. Centralna Komisja do Spraw Stopni i Tytułów wydaje komunikat o uprawnieniach przyporządkowanych do dziedzin i dyscyplin określonych w przepisach wydanych na podstawie art. 5 ust. 3 ustawy, o której mowa w art. 1 (Prawa o szkolnictwie wyższym i nauce – red.), na podstawie których w okresie do dnia, w którym upłynął termin 30 dni od dnia, w którym ostatnia decyzja o przyznaniu kategorii naukowej w ramach pierwszej ewaluacji jakości działalności naukowej, o której mowa w art. 265 ust. 1 tej ustawy, stała się ostateczna, mogą być nadawane stopnie doktora lub doktora habilitowanego”. Oznacza to, że w sytuacji, o której mowa w tym przepisie, uczelnie i inne podmioty będą mogły jeszcze przez jakiś czas nadawać stopnie naukowe na podstawie starych uprawnień, choć decyzja przyznająca w danej dyscyplinie nową kategorię naukową stanie się ostateczna, a nawet prawomocna.
Artykuł 322 ust. 7 ustawy wprowadzającej stanowi z kolei: „Decyzje w sprawie przyznania kategorii naukowych wydane na podstawie przepisów ustawy uchylanej w art. 169 pkt 4 (ustawy z 30 kwietnia 2010 r. o zasadach finansowania nauki – red.) zachowują moc do dnia, w którym upłynął termin 30 dni od dnia, w którym ostatnia decyzja o przyznaniu kategorii naukowej w ramach pierwszej ewaluacji jakości działalności naukowej, o której mowa w art. 265 ust. 1 ustawy, o której mowa w art. 1 (ustawy z 20 lipca 2018 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce – przyp. red.), stała się ostateczna. Minister właściwy do spraw szkolnictwa wyższego i nauki ogłasza komunikat o dacie, w której ostatnia decyzja o przyznaniu kategorii naukowej w ramach pierwszej ewaluacji stała się ostateczna”.

Przesunięcie w czasie

Logiczny (choć niezapisany explicite w ustawie) może więc się wydawać wniosek, że wykonalność decyzji przyznających nowe kategorie naukowe odsuwa się w czasie do momentu upływu terminu, o którym mowa w art. 177 ust. 3 pkt 2 i art. 322 ust. 7 ustawy wprowadzającej. Należy przy tym jasno wskazać, że bieg wspomnianego terminu rozpocznie się dopiero z chwilą, gdy ostatnia w kraju decyzja o przyznaniu kategorii naukowej w pierwszej ewaluacji, bez względu na dyscyplinę, stanie się decyzją ostateczną (pomijam w tym miejscu wątpliwość, co się stanie, jeśli w wyniku uchylenia decyzji przyznającej kategorię naukową przez sąd administracyjny sprawa wróci do ponownego rozpatrzenia i przynajmniej teoretycznie bieg terminu z art. 177 ust. 3 i art. 322 ust. 7 ustawy wprowadzającej mógłby być liczony od nowa). Skutki pierwszej ewaluacji zostaną zatem odsunięte w czasie.
Z takiego właśnie założenia wydają się wychodzić MEiN oraz Rada Doskonałości Naukowej (RDN). W przewodniku „Ewaluacja jakości działalności naukowej” opublikowanym przez Departament Nauki MNiSW (obecnie MEiN) zapisano wprost: „Nowe kategorie oraz związane z nimi uprawnienia będą w przypadku pierwszej ewaluacji obowiązywać po upływie 30 dni od dnia, w którym ostatnia decyzja o przyznaniu kategorii naukowej stanie się ostateczna”. W piśmie przewodniczącego RDN do rektorów i dyrektorów instytutów z 17 sierpnia 2022 r. czytamy natomiast: „wyniki ewaluacji jakości działalności naukowej za lata 2017–2021 ogłoszone komunikatem MEiN z 2 sierpnia 2022 r. przełożą się na uprawnienia odpowiednio do nadawania stopnia doktora i doktora habilitowanego po upływie 30 dni od dnia, gdy ostatnia decyzja Ministra Edukacji i Nauki o przyznaniu kategorii naukowej stała się ostateczna, tj. gdy od żadnej z tych decyzji nie będzie przysługiwało prawo złożenia wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy”.

A co z nowymi kategoriami?

Czy jednak rzeczywiście wspomniane odroczenie wynika z cytowanych przepisów? Moim zdaniem nie do końca. Należy bowiem zwrócić uwagę na to, że zarówno art. 177 ust. 3, jak i art. 322 ust. 7 ustawy wprowadzającej odnoszą się wyłącznie do uprawnień i kategorii naukowych nadanych uczelniom i innym podmiotom na starych zasadach. W zakresie stosowania obu tych przepisów nie mieszczą się zatem kategorie naukowe, które uczelnia bądź inny podmiot uzyska po raz pierwszy w wyniku ewaluacji jakości działalności naukowej obejmującej lata 2017–2021. W ich przypadku nie ma bowiem odpowiednich kategorii uzyskanych na dotychczasowych zasadach, które mogłyby wchodzić w zakres hipotezy art. 322 ust. 7 ustawy wprowadzającej.
Skoro zaś tak, to wykonalność decyzji administracyjnych, w wyniku których uczelnia (inny podmiot) otrzyma po raz pierwszy kategorię naukową w danej dyscyplinie, powinna być wywodzona na zasadach ogólnych z kodeksu postępowania administracyjnego, a to oznacza, że staną się one wykonalne z chwilą, gdy będą ostateczne.
Jak przełoży się to na uprawnienia do nadawania stopni naukowych? Otóż jeżeli w omówionym przypadku (tj. gdy dana dyscyplina nie miała wcześniej kategorii naukowej) uczelnia miałaby uzyskać nowe uprawnienia do nadawania stopni naukowych, będą one obowiązywać od momentu, gdy decyzja o przyznaniu kategorii naukowej B+ lub wyższej stanie się ostateczna.
Skutek w postaci utraty posiadanych uprawnień wystąpi dopiero po upływie 30 dni od dnia, gdy ostatnia decyzja ewaluacyjna w kraju stanie się ostateczna. Wynika to bowiem z art. 177 ust. 3 ustawy wprowadzającej. Pozostałe skutki uzyskania po raz pierwszy kategorii naukowej w danej dyscyplinie będą obowiązywać od dnia, w którym decyzja o przyznaniu kategorii stanie się ostateczna.

Sporne terminy

Reasumując, w świetle przepisów ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce oraz ustawy wprowadzającej nie jest bynajmniej oczywiste, kiedy zaczną obowiązywać kategorie naukowe przyznane w wyniku pierwszej ewaluacji. W mojej ocenie kwestie te należałoby oceniać odrębnie w odniesieniu do kategorii i uprawnień do nadawania stopni naukowych przyznanych uczelniom i innym podmiotom na podstawie starych przepisów, a odrębnie w odniesieniu do dyscyplin, w których dany podmiot po raz pierwszy uzyskał kategorię naukową (w tym zwłaszcza skutkującą nabyciem z mocy prawa uprawnień do nadawania stopni naukowych).
Praktyczna implikacja tego jest taka, że wbrew temu, co sugerują w swojej wykładni RDN i resort edukacji, w przypadku ewaluowanych po raz pierwszy dyscyplin kategoria naukowa i związane z nią uprawnienia powinny zacząć obowiązywać z dniem, w którym decyzja o przyznaniu kategorii naukowej stała się ostateczna, nie zaś dopiero po upływie terminu, o którym mowa w art. 177 ust. 3 i art. 322 ust. 7 ustawy wprowadzającej. Ewentualna utrata posiadanych uprawnień do nadawania stopni naukowych nastąpi natomiast z dniem, na który wskazują ministerstwo i RDN. ©℗