Nauczyciel, który zdecyduje się przejść w stan nieczynny, nie otrzyma odprawy, lecz półroczne wynagrodzenie zasadnicze.
Ewa Łowkiel, wiceprezydent Gdyni, odpowiada w urzędzie za sprawy związane z oświatą / Media / Materialy prasowe
Pogłębiający się niż demograficzny, który prowadzi do spadku liczby uczniów i zarazem klas, nie jest dobrą informacją dla nauczycieli. W takiej sytuacji część z nich musi pożegnać się z pracą. Każdy z nich, który był zatrudniony na stałe w szkole czy przedszkolu, może liczyć na odprawę, która wynosi nawet równowartość sześciomiesięcznej pensji. Istnieje też możliwość skorzystania ze stanu nieczynnego, który ułatwia powrót do pracy w sytuacji, gdy liczba uczniów zwiększa się (czyli jest ich więcej, niż zakładał arkusz organizacyjny na dany rok szkolny).

Tylko na stałe

Jeżeli samorząd decyduje się na redukcję zatrudnienia w szkołach, musi liczyć się z tym, że takie przedsięwzięcie wiąże się z okresowymi kosztami, czyli wysokimi odprawami. Zanim dyrektor placówki oświatowej je wypłaci, musi do końca maja wręczyć wypowiedzenia wytypowanym do zwolnienia nauczycielom. Nie ma większych trudności ze zwolnieniem stażystów, z uwagi na to, iż są oni zatrudniani na czas określony trwający dziewięć miesięcy. Z kolei nauczyciele kontraktowi mają kontrakty bezterminowe. Ich zwolnienie musi być w pełni uzasadnione przez dyrektora. Trudno jest też rozstać się z nauczycielem, który jest zatrudniony na podstawie mianowania. Można tego dokonać w ściśle określonych przypadkach. Jest to możliwe:
w związku z całkowitą lub częściową likwidacją szkoły,
w przypadku zmian organizacyjnych powodujących zmniejszenie liczby klas,
w przypadku zmian planu nauczania uniemożliwiających dalsze zatrudnianie w pełnym wymiarze zajęć.
W takich okolicznościach nauczycielowi mianowanemu przysługuje odprawa w wysokości sześciomiesięcznego wynagrodzenia zasadniczego. Dodatkowo w wymienionych przypadkach nauczyciel zatrudniony na podstawie umowy o pracę ma prawo do świadczeń określonych w przepisach o zwolnieniach grupowych. W efekcie nauczycielowi kontraktowemu będzie przysługiwało jednomiesięczne wynagrodzenie, jeśli był on zatrudniony w danej szkole krócej niż dwa lata. Na dwumiesięczną odprawę może liczyć osoba, która przepracowała nie więcej niż osiem lat. Z kolei z trzymiesięcznej odprawy mogą skorzystać pracownicy kontraktowi ze stażem wynoszącym powyżej ośmiu lat.

Stan nieczynny

Dyrektor szkoły nie może jednak wypłacać odprawy, jeśli nauczyciel zdecyduje się przejść w stan nieczynny. Pedagog musi wtedy w ciągu 30 dni od dnia otrzymania wypowiedzenia stosunku pracy złożyć pisemny wniosek o przeniesienie go w stan nieczynny. Wypowiedzenie jest wtedy bezskuteczne. Z kolei okres tego stanu nieczynnego może wynieść sześć miesięcy. Po tym czasie stosunek pracy wygasa, a odprawa już nie przysługuje. Osoba, która przebywa w stanie nieczynnym, otrzymuje co miesiąc wynagrodzenie zasadnicze. Ponadto może korzystać z dodatku socjalnego i cały ten czas pozostaje w zatrudnieniu. Okres ten jest uwzględniany w stażu pracy.
Jeśli dyrektor szkoły uzna np. pod koniec sierpnia, że potrzebuje dodatkowych pracowników, w pierwszej kolejności musi zatrudnić tych, którzy przebywają w stanie nieczynny. Nauczyciel musi jednak posiadać wymagane kwalifikacje, aby zajmować nowe stanowisko. Jeśli pedagog nie przyjmie propozycji zatrudnienia, to jego stosunek pracy wygasa.

Dwie odprawy

Redukcja etatów w szkołach najczęściej jest przeprowadzana w ten sposób, że w miejsce pedagogów odchodzących na rentę lub emeryturę nie zatrudnia się nowych. Trzeba jednak liczyć się z wypłatą odpraw także dla starszych nauczycieli odchodzących z pracy.
Pedagog, który spełnia warunki uprawniające do emerytury, renty z tytułu niezdolności do pracy lub nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego i na tej podstawie odszedł z pracy, otrzymuje odprawę w wysokości dwumiesięcznego ostatnio pobieranego wynagrodzenia. Z kolei osobie spełniającej te same warunki, ale ze stażem sięgającym co najmniej 20 lat, przyznaje się odprawę w wysokości trzymiesięcznego wynagrodzenia. Warto zaznaczyć, że jest to już pensja zasadnicza wraz ze wszystkimi dodatkami. Jeśli odprawa emerytalna zbiegnie się z tą przysługującą w związku z reedukacją etatów, np. z powodu braku odpowiedniej liczby zajęć, wypłaca się tylko jedną korzystniejszą.

Wzór wniosku o przeniesienie w stan nieczynny

Warszawa, 13 czerwca 2013 r.

Jan Kowalski

ul. Wieczna 24

01-002 Warszawa

Do Dyrektora Szkoły Podstawowej nr 613

w Warszawie

31 maja 2013 r. wypowiedział mi Pan stosunek pracy z powodu zmian organizacyjnych, które powstały w związku ze zmniejszeniem liczby oddziałów w szkole ze skutkiem na 31 sierpnia 2013 r. Mając powyższe na względzie i stosownie do postanowienia art. 20 ust. 5c ustawy z 26 stycznia 1982 r. – Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2006 r. nr 97, poz. 674 z późn. zm.) – wnoszę o przeniesienie mnie od 1 września 2013 r. w stan nieczynny.

Jan Kowalski

PRZYKŁADY

1 Czy wymiar etatu ma wpływ na odprawę

Nauczyciel mianowany w roku szkolnym 2011/2012 zatrudniony był w pełnym wymiarze etatu, czyli 18-godzinnego pensum tygodniowo. W kolejnym pracował już tylko 11 godzin tygodniowo. Okazało się, że od 1 września 2013 r. nie będzie już dla niego nawet tych pozostałych godzin. Czy dyrektor wypłaca mu odprawę w przeliczeniu na wynagrodzenie zasadnicze z jego niepełnego etatu?

Nie. Niezależnie od wymiaru etatu odprawa dla nauczyciela mianowanego powinna wynieść równowartość sześciomiesięcznej pensji zasadniczej. Nie ma na to wpływu wcześniejsza zmiana liczby godzin. Każdemu nauczycielowi zatrudnionemu na czas nieokreślony przysługuje odprawa pieniężna. Z kolei dyrektor szkoły nie może jej obniżać, bo przepisy Karty nauczyciela nie przewidują takiego rozwiązania.

2 Czy chory może liczyć na odprawę

Nauczyciel z 4,5-letnim stażem pracy bardzo długo chorował. Ostatecznie lekarz uznał, że jego stan zdrowia nie pozwala mu już na pracę w tym zawodzie. W efekcie dyrektor szkoły postanowił go zwolnić. Czy pedagogowi przysługuje też odprawa?

Tak. Nauczycielowi zatrudnionemu na podstawie mianowania, z którym rozwiązano stosunek pracy z powodu niezdolności do pracy, przyznaje się odprawę pieniężną w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia zasadniczego ostatnio pobieranego w czasie trwania stosunku pracy. Ta jest naliczana za każdy pełny rok pracy na stanowisku nauczyciela. Z takim zastrzeżeniem, że nie może ona wynieść więcej niż równowartość sześciomiesięcznego wynagrodzenia zasadniczego. W omawianym przypadku będzie to czteromiesięczna odprawa.

3 Czy odprawa przysługuje po urlopie

Nauczyciel przepracował w szkole 14 lat. Postanowił jednak wyjechać do innej miejscowości, w której pracuje jego żona. W tym czasie poprosił dyrektora o dwa lata bezpłatnego urlopu. Czy mimo jego nieobecności otrzyma odprawę?

Tak. Nauczyciel zatrudniony na podstawie mianowania może wnioskować o przeniesienie do miejscowości, która jest miejscem stałego zamieszkania współmałżonka. Jeśli jednak podanie w tej sprawie nie może być uwzględnione z powodu braku etatów, dyrektor szkoły udziela mu wtedy urlopu bezpłatnego. Jego okres nie może przekroczyć dwóch lat. Jeżeli w tym czasie nauczyciel nie podjął ponownie pracy, stosunek pracy ulega rozwiązaniu. W takiej sytuacji może dodatkowo liczyć na odprawę. Jej wysokość może wynieść równowartość trzymiesięcznego wynagrodzenia zasadniczego, jeśli okres pracy nauczycielskiej nie przekroczył 10 lat, albo sześciomiesięcznego, gdy jest dłuższy niż 10 lat. W omawianej sytuacji będzie to półroczna odprawa.

Podstawa prawna

Art. 8 ustawy z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunku pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz.U. nr 90, poz. 844 z późn. zm.). Art. 20, 28, 87 ustawy z 26 stycznia 1982 r. – Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2006 r. nr 97, poz. 674 z późn. zm.).

Ponownie zatrudniony nauczyciel nie zwraca odprawy

Co częściej nauczyciele wybierają przy zwolnieniu – odprawę czy stan spoczynku?

Z analizy, którą przeprowadziliśmy, wynika, że na terenie Gdyni wybierają odprawy. Zdecydowało się na nie 39 osób, zaś 12 zdecydowało się na pozostanie w stanie nieczynnym. Decyzje nauczycieli zależą od ich indywidualnej sytuacji, odprawy wybierają ci z uprawnieniami emerytalnymi, z kolei stan nieczynny wydaje się bardziej korzystny dla tych osób, które mają szansę powrotu do pracy np. po przeprowadzeniu rekrutacji do szkół, głównie dotyczy to placówek ponadgimnazjalnych. Zdarza się też, że nauczycielowi przebywanie w stanie nieczynnym pozwala uzyskać uprawnienia emerytalne. Coraz częściej nauczyciele wyrażają zgodę na pracę w niepełnym wymiarze godzin, np. 16 czy nawet mniej, ale nie mniej niż połowę etatu, gdyż liczą, że za rok wzrośnie liczba godzin zapewniających pełen wymiar. Istnieje też możliwość uzupełnienia etatu w innej szkole. Następuje to na wniosek dyrektora decyzją organu prowadzącego za zgodą nauczyciela.

Co w sytuacji, gdy nauczyciel skorzystał z odprawy, a następnie wypowiedzenie z końcem sierpnia zostało mu cofnięte, bo okazało się, że jest więcej uczniów lub w sytuacji, gdy taki nauczyciel wrócił po roku do pracy w szkole?

Rozwiązanie stosunku pracy następuje z końcem roku szkolnego, czyli z dniem 31 sierpnia, za 3-miesięcznym okresem wypowiedzenia. Odprawę nauczyciel otrzymuje 31 sierpnia, wówczas wiadomo już, czy dyrektor może uznać bezskuteczność wypowiedzenia. Jeżeli nauczyciel po roku czy dłuższym okresie wraca do pracy, podejmuje nowe zatrudnienie, na nowych warunkach zgodnie z art. 10 Karty nauczyciela, np. zastępstwo na czas określony czy zatrudnienie na stałe.

Czy nauczyciel, który przechodzi do szkoły stowarzyszeniowej, również ma prawo do odprawy w likwidowanej lub przekazywanej placówce?

Samorząd może szkołę zlikwidować, wówczas nauczyciele uprawnieni są do otrzymania odpraw, których wysokość zależy od ich indywidualnych sytuacji. W przypadku przekazywania szkoły (do 70 uczniów) przez samorząd innemu podmiotowi, np. organizacji pozarządowej, nauczyciel w terminie 3 miesięcy od uzyskania informacji o takim działaniu może złożyć oświadczenie o odmowie przejścia do placówki przejmowanej przez nowy podmiot i tylko wówczas otrzymuje odprawę.