Świadczenie kompensacyjne przysługuje nauczycielom (w rozumieniu ustawy), którzy rozwiązali stosunek pracy. Po jego otrzymaniu nauczyciel nie może dalej wykonywać tego zawodu.
Pierwszy warunek, jaki trzeba spełnić ubiegając się o świadczenie kompensacyjne to odpowiedni wiek. Do 31 grudnia 2014 r. - wiek, w którym nauczyciele mogą ubiegać się o świadczenie kompensacyjne, jest jednakowy dla kobiet i dla mężczyzn i wynosi co najmniej 55 lat. W latach 2007-2008 obowiązuje już zróżnicowany wiek dla kobiet i mężczyzn i wynosi co najmniej 55 lat dla kobiet i co najmniej 57 lat dla mężczyzn.
Aby nauczyciel mógł przejść na wcześniejszą emeryturę musi również wykazać 30-letni okres składkowy, w tym co najmniej 20 lat wykonywania pracy w charakterze nauczyciela. W obu przypadkach musi to być co najmniej 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć i staż ten musi być osiągnięty najpóźniej na dzień rozwiązania lub wygaśnięcia stosunku pracy zawartego z tą placówką.
Przy ustalaniu 20-letniego stażu nauczycielskiego nie uwzględnia się okresów:
- niezdolności do pracy, za które zostało wypłacone nauczycielowi wynagrodzenie, zasiłek chorobowy lub świadczenie rehabilitacyjne,
- za które nauczyciel otrzymał zasiłek opiekuńczy lub macierzyński,
- niewykonywania pracy, za które nauczycielowi wypłacono – na podstawie ustawy - Karta Nauczyciela – wynagrodzenie za czas usprawiedliwionej nieobecności w pracy, np. z powodu choroby, a w odniesieniu do wynagrodzenia wypłaconego nauczycielowi w czasie urlopu macierzyńskiego – za okres od dnia 15 listopada 1991 r. do dnia 31 lipca 1992 r.,
- urlopu dla poratowania zdrowia,
- urlopu szkoleniowego,
- przebywania na urlopie na dalsze kształcenie się,
- urlopu wychowawczego,
- urlopu bezpłatnego,
- służby wojskowej,
- pozostawania w stanie nieczynnym.
Prawo do świadczenia kompensacyjnego powstaje z dniem spełnienia ostatniego z warunków wymaganych do nabycia tego prawa.