Z równoważnego systemu czasu pracy korzystają najczęściej firmy, w których zapotrzebowanie na pracę zmienia się w zależności od okresu – w ten sposób mogą zwiększyć jej natężenie, kiedy jest więcej zleceń i ograniczyć liczbę dni lub godzin pracy, gdy jest ich mniej. Nie można jednak stosować tego środka w przypadku, gdy chodzi o tymczasowy brak rąk do pracy, na przykład z powodu chorób czy urlopów pracowników.

Równoważny system czasu pracy - będący jednym z kilku systemów, jakie wyróżnia Kodeks pracy - może być stosowany tylko w zakładach, w których jest to uzasadnione rodzajem pracy lub jej organizacją. Nie można go więc wprowadzać w sposób dowolny.

Polega on na tym, że pracodawca może przedłużyć dobowy wymiar czasu pracy pracowników maksymalnie do 12 godzin w wariancie podstawowym. Ponadto przedłużona dobowa norma może wynieść nawet do 16 godzin w przypadku zatrudnionych przy dozorze urządzeń i w pogotowiu pracy lub do 24 godzin dla pracowników zatrudnionych przy ochronie osób i pilnowaniu mienia oraz pracujących w zakładowych strażach pożarnych i zakładowych służbach pracowniczych.

Jak rozliczyć nadgodziny w równoważnym systemie pracy dowiesz się tutaj>>

Jednocześnie pracodawca musi dłuższy wymiar zrównoważyć podwładnemu w tym samym okresie rozliczeniowym, skracając czas pracy w inne dni robocze lub udzielając dni wolnych.

Nierównomierny rozkład czasu pracy może polegać na:

  • kumulowaniu przedłużonych dni pracy w jednej części okresu rozliczeniowego i następnie równoważeniu ich dniami wolnymi w innej jego części,
  • zróżnicowaniu dobowych wymiarów czasu pracy pracowników w poszczególnych dniach okresu rozliczeniowego, w ten sposób, że w niektóre dni pracują oni dłużej, a w inne krócej.

W przypadku pracy ponad 16 godzin na dobę pracownikowi przysługuje też, bezpośrednio po każdym takim okresie, odpoczynek przez czas odpowiadający co najmniej liczbie przepracowanych godzin.

Ile wynosi okres rozliczeniowy

Okres rozliczeniowy w równoważnym systemie czasu pracy powinien wynosić jeden miesiąc. Jednak można wydłużyć go do:

  • 3 miesięcy – w razie szczególnie uzasadnionych przypadków, w praktyce zależy to od decyzji pracodawcy;
  • 4 miesięcy – przy pracach uzależnionych od pory roku lub warunków atmosferycznych, na przykład w rolnictwie, budownictwie czy robotach drogowych.

Dłuższe okresy rozliczeniowe mogą zostać wprowadzone dopiero po porozumieniu z zakładową organizacją związkową, a jeżeli nie ma jej w firmie lub nie zgadza się ona na zmiany, to pracodawca może zastosować wydłużone okresy wyłącznie po uprzednim zawiadomieniu właściwego inspektora pracy.

Pracodawca, który zdecyduje się na zastosowanie równoważnego czasu pracy, musi wprowadzić stosowany zapis w przepisach wewnątrzzakładowych, czyli układzie zbiorowym pracy, regulaminie pracy lub obwieszczeniu. Nie trzeba natomiast zmieniać umów o pracę zatrudnionych.

Zmiana obowiązującego systemu pracy na równoważny jest możliwa zawsze, gdy istnieją przesłanki do zmiany. Ponadto w jednym zakładzie może być stosowanych kilka systemów czasu pracy.

Kto nie może pracować dłużej

Zasadniczo nie ma ograniczeń w stosunku do określonych grup zawodowych, jeżeli chodzi o wprowadzanie systemu równoważnego, jednak dobowy wymiar czasu pracy nie może przekroczyć 8 godzin w przypadku:

  • pracowników zatrudnionych na stanowiskach pracy, na których występują przekroczenia najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia,
  • pracownic w ciąży,
  • pracowników opiekujących się dzieckiem do ukończenia przez nie 4. roku życia, chyba że wyrażą zgodę na pracę powyżej 8 godzin,
  • osób niepełnosprawnych.

Pracodawca może jednak zatrudniać takich pracowników w systemie równoważnym, o ile w okresie objętym ochroną nie będą pracować dłużej niż 8 godzin na dobę. Jeżeli pracodawca pomimo to rozplanuje im pracę w ten sposób, to po 8. godzinie dana osoba może zaprzestać jej wykonywania, a i tak za czas nieprzepracowany do wymiaru zostanie jej wypłacone wynagrodzenie.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz.U. 1974 nr 24 poz. 141)