Na tej podstawie pracodawca powinien nieodpłatnie zapewnić pracownikom ubiór i obuwie robocze. Przepisy dają wytyczne, w jakich sytuacjach jest to konieczne.
Oprócz sytuacji, gdy odzież i obuwie przysługuje ze względu na wymagania technologiczne, sanitarne lub BHP, mogą zgłosić się po nie do pracodawcy osoby wykonujące prace, podczas których ich własna odzież mogłaby ulec zniszczeniu lub znacznemu zabrudzeniu (art. 2377 par. 1 pkt 1).
Katalogu takich prac nie ma. Zupełnie teoretycznie można by więc twierdzić, że przy wykonywaniu wszelkich obowiązków należy się pracownikowi odzież i obuwie od pracodawcy, bo przecież przy każdej pracy może dojść do ich zniszczenia. Zawsze też może dojść do ich znacznego zabrudzenia, np. z powodu warunków atmosferycznych, choćby w trakcie powrotu pracownika ze spotkania z klientem.
Wspomniany obowiązek nie dotyczy jednak każdego zatrudnionego i każdej pracy. Przy wykonywaniu większości prac nie występują bowiem zagrożenia zniszczenia lub znacznego zabrudzenia odzieży i obuwia.
Decyduje firma
Ocena w tym zakresie należy do pracodawcy. Jego decyzje powinny być jednak poprzedzone konsultacją z pracownikami lub ich przedstawicielami (art. 23711a par. 1 pkt 4 k.p.). W ich trakcie katalog prac wymagających odzieży i obuwia powinien zostać szczegółowo omówiony pod kątem tego, czy na danym stanowisku rzeczywiście może dojść do ich zniszczenia lub znacznego zabrudzenia. Chodzi przy tym o zniszczenie lub znaczne zabrudzenie, które jest następstwem normalnego, codziennego wykonywania pracy (np. budowlanej). Trzeba jednocześnie odnieść się do sposobu wykonywania obowiązków u tego konkretnego pracodawcy – nie należy się kierować wyłącznie nazwą stanowisk lub podobieństwem występowania podobnych miejsc pracy w różnych firmach. U jednego przedsiębiorcy praca na danym stanowisku może wymagać odzieży i obuwia roboczego z uwagi na sposób i warunki wykonywania zadań, a u innego świadczenie podobnej pracy wcale nie musi wiązać się z takim zagrożeniem.
Po konsultacjach ze stroną pracowniczą zasady wyposażania zatrudnionych w odzież i obuwie powinny zostać określone w regulaminie pracy (art. 1041 par. 1 pkt 1 k.p.). Należy ustalić w nim przewidywane okresy użytkowania przekazanych przez pracodawcę rzeczy.
Firma, która nie jest zobowiązana do wprowadzania regulaminu (tj. zatrudniająca mniej niż 20 pracowników), powinna powyższe ustalenia podać do wiadomości pracowników w sposób u niej przyjęty (np. przez wywieszenie na tablicy informacyjnej lub rozesłanie e-maili).
Co ważne pracodawca odpowiada za utrzymanie odzieży i obuwia roboczego w dobrym stanie. Powinien zapewnić ich pranie, konserwację, naprawę, odpylanie i odkażanie (jeżeli jest to konieczne). Pranie odzieży może zostać wyjątkowo powierzone zatrudnionemu, jeśli pracodawca sam nie może go zapewnić. W tej sytuacji pracownikowi przysługuje ekwiwalent w wysokości poniesionych kosztów.
Własny ubiór
Pracodawcy przysługuje też prawo do wyznaczenia stanowisk, na których – mimo obowiązku posiadania odzieży i obuwia roboczego – dopuszcza się korzystanie przez pracowników z ich ubrań i butów. Nie jest to możliwe jedynie w przypadku miejsc pracy, na których są wykonywane zadania związane z bezpośrednią obsługą maszyn i innych urządzeń technicznych (np. spawaczy) albo prace powodujące intensywne brudzenie lub skażenie odzieży i obuwia środkami chemicznymi lub promieniotwórczymi albo materiałami biologicznie zakaźnymi.
W przypadku innych obowiązków używanie własnej odzieży i obuwia przez pracowników jest dopuszczalne, o ile spełniają one wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy. Wymagana jest ponadto zgoda pracownika – pracodawca nie może go do tego zobowiązać. Zatrudniony, który korzysta z własnej odzieży i obuwia roboczego, ma prawo otrzymać z tego tytułu ekwiwalent pieniężny w wysokości uwzględniającej ich aktualne ceny.
Błędne określenie
Niedostarczenie pracownikom odzieży i obuwia roboczego w sytuacji, gdy obiektywnie istnieje lub istniała taka potrzeba, może stanowić wykroczenie polegające na nieprzestrzeganiu zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. W razie wypadku takie zaniedbanie może uzasadniać zwiększoną odszkodowawczą odpowiedzialność pracodawcy. Pracownik będzie po prostu mógł twierdzić, że z powodu braku odzieży roboczej nieszczęśliwe zdarzenie miało poważniejsze konsekwencje dla jego zdrowia lub życia.
Zatrudniony, któremu pracodawca nie zapewnił wymaganej odzieży i obuwia, może też w szczególnych wypadkach odmówić podjęcia pracy, uznając, że doznał przeszkód z przyczyn dotyczących pracodawcy. Za czas niewykonywania obowiązków zachowa wtedy prawo do wynagrodzenia przestojowego (co do zasady równego wynagrodzeniu określonemu stawką miesięczną lub godzinową).
Grzegorz Ruszczyk, radca prawny z kancelarii Raczkowski i Wspólnicy