Na czym polega zabezpieczenie spadku?

Zabezpieczenie spadku to instytucja prawa procesowego, której celem jest ochrona majątku spadkowego przed jego usunięciem, zniszczeniem, uszczupleniem lub bezpodstawnym rozporządzeniem, zanim zostanie rozstrzygnięte, kto i w jakiej części dziedziczy majątek.

Podstawę prawną stanowi art. 634–638 Kodeksu postępowania cywilnego, zgodnie z którymi zabezpieczenie spadku jest dopuszczalne, jeśli uprawdopodobniono, że istnieje ryzyko naruszenia składników spadku.

Kiedy stosuje się zabezpieczenie?

Gdy zachodzi ryzyko:

• sprzedaży lub ukrycia majątku przez jednego ze spadkobierców,
• zniszczenia rzeczy lub dokumentów majątkowych,
• egzekucji prowadzonej przez wierzycieli spadkodawcy,
• uszczuplenia majątku przez osoby trzecie,
• długiego lub konfliktowego postępowania działowego.

Zabezpieczenie może być dokonane na wniosek albo z urzędu, jeśli spadkobierca jest nieznany, nieobecny lub nie ma przedstawiciela ustawowego.

Kto może złożyć wniosek o zabezpieczenie spadku?

Wniosek może zgłosić każdy, kto uprawdopodobni, że jest:

• spadkobiercą,
• uprawnionym do zachowku,
• zapisobiercą,

a ponadto:

• wykonawca testamentu,
• zarządca sukcesyjny,
• tymczasowy przedstawiciel,
• współwłaściciel rzeczy,
• współuprawniony co do praw pozostałych po spadkodawcy,
• wierzyciel mający pisemny dowód należności przeciwko spadkodawcy,
• Skarb Państwa reprezentowany przez naczelnika właściwego urzędu skarbowego.

Jakie środki zabezpieczenia może zastosować sąd?

Sąd dobiera środek odpowiedni do charakteru majątku i zagrożenia. Może to być jeden lub kilka środków jednocześnie.

Najczęściej stosowane środki zabezpieczenia:

• spisanie majątku ruchomego,
• oddanie majątku pod dozór,
• złożenie do depozytu sądowego (gotówki, papierów wartościowych, dokumentów bankowych, kosztowności),
• sprzedaż rzeczy szybko psujących się,
• ustanowienie zarządu tymczasowego (gdy spadek obejmuje przedsiębiorstwo lub gospodarstwo rolne),
• ustanowienie dozoru nad nieruchomością,
• ustanowienie nadzoru nad masą spadkową.

Postanowienie o zabezpieczeniu podlega natychmiastowej wykonalności.

Gdzie składa się wniosek i ile kosztuje?

Właściwość sądu

Do zabezpieczenia spadku właściwy jest sąd, w którego okręgu znajdują się rzeczy będące w chwili śmierci we władaniu spadkodawcy.

Jeśli zabezpieczenie dotyczy praw majątkowych (np. wierzytelności), właściwy będzie sąd miejsca zamieszkania osoby, która jest zobowiązana z tytułu tego prawa. Jeżeli takiej osoby nie ma, wniosek składa się do sądu właściwego dla miejsca, gdzie znajduje się przedmiot świadczenia lub samo prawo.

Gdy zabezpieczenie dotyczy prawa, którego wykonanie wymaga posiadania określonego dokumentu, właściwy jest sąd miejsca, w którym ten dokument się znajduje.

Jeśli zabezpieczenia dokonuje sąd inny niż sąd spadku, musi poinformować o tym sąd prowadzący sprawę spadkową.

Opłaty

• 100 zł – opłata od wniosku o zabezpieczenie spadku,
• 100 zł – opłata od wniosku o spis inwentarza,
• 400 zł – opłata stała od wniosku o wykonanie postanowienia o zabezpieczeniu spadku lub o sporządzenie spisu inwentarza.

Zabezpieczenie spadku a wierzyciele spadkodawcy

Co ważne, wierzyciele spadkodawcy także mogą wnioskować o zabezpieczenie, ponieważ środek ten chroni masę spadkową, z której będą dochodzić swoich roszczeń.

W praktyce zabezpieczenie:

• zapobiega usuwaniu majątku, nim wierzyciel podejmie działania egzekucyjne,
• uniemożliwia spadkobiercy sprzedaż majątku, która mogłaby udaremnić zaspokojenie wierzycieli,
• pozwala na ustalenie rzeczywistego składu spadku - dzięki spisowi inwentarza.

W kontekście roszczeń wierzycieli, szczególne znaczenie mają:

• spis inwentarza,
• depozyt sądowy,
• zarząd tymczasowy w przypadku przedsiębiorstw.

Analiza przypadków – jak zabezpieczyć spadek przed wierzycielami?

Przypadek 1: Wysokie zadłużenie spadkodawcy

Ryzyko: wierzyciele natychmiast wszczynają egzekucję.

Skuteczne działania:

• wniosek o spis inwentarza,
• zabezpieczenie najbardziej wartościowych składników (np. depozyt),
• złożenie wniosku o ustanowienie zarządu tymczasowego dla przedsiębiorstwa,
• przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza.

Przypadek 2: Podejrzenie, że jeden spadkobierca ukrywa majątek

Ryzyko: usunięcie lub przywłaszczenie części masy spadkowej.

Skuteczne działania:

• wniosek o zabezpieczenie i spis inwentarza,
• ustanowienie dozoru nad nieruchomościami,
• depozyt dla kosztowności,
• natychmiastowe postępowanie o dział spadku.

Przypadek 3: Konflikt pomiędzy spadkobiercami i długi proces sądowy

Ryzyko: brak kontroli nad majątkiem, ryzyko uszkodzenia lub utraty.

Skuteczne działania:

• nadzór nad masą spadkową,
• zarząd tymczasowy,
• inwentaryzacja majątku.

Przypadek 4: Ryzyko zniszczenia, zdewastowania lub kradzieży majątku

Skuteczne działania:

• dozór nad nieruchomością,
• depozyt sądowy wartościowych ruchomości,
• natychmiastowy spis inwentarza.

Dodatkowe strategie ochrony spadku przed wierzycielami

Strategiczne działania spadkobierców

• przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza,
• odrzucenie spadku w sytuacji znacznych długów,
• szybki dział spadku w celu uniknięcia odpowiedzialności solidarnej.

Działania spadkodawcy przed śmiercią

• odpowiednie planowanie sukcesji (testament, zapis windykacyjny),
• polisy na życie z uposażonym,
• przejrzysta dokumentacja majątku,
• unikanie ryzykownych działań mogących prowadzić do skargi pauliańskiej.

Kiedy warto skorzystać z pomocy notariusza lub adwokata/radcy prawnego?

Sytuacje szczególnie wymagające profesjonalnego wsparcia:

• istnieją ukryte długi lub roszczenia wierzycieli,
• majątek jest znaczny lub wielowarstwowy (np. przedsiębiorstwo),
• pomiędzy spadkobiercami występują konflikty,
• w grę wchodzą nieruchomości obciążone hipotecznie,
• sprawa ma element transgraniczny.

Notariusz pomoże m.in.:

• sporządzić spis inwentarza,
• przyjąć lub odrzucić spadek,
• zabezpieczyć dokumenty i oświadczenia,
• doradzić w zakresie planowania sukcesji.

Adwokat/radca prawny wesprze w:

• sporządzeniu wniosku o zabezpieczenie,
• reprezentacji przed sądem,
• sporach ze spadkobiercami i wierzycielami.

FAQ

Czy można całkowicie uniknąć odpowiedzialności za długi spadkowe?

Tak - poprzez odrzucenie spadku w terminie 6 miesięcy.

Czy wierzyciel może wejść na mój majątek osobisty?

Nie, jeśli przyjmiesz spadek z dobrodziejstwem inwentarza.

Czy wierzyciele mogą zająć całą nieruchomość spadkową?

Tak - niezależnie od przyjęcia spadku, jeśli jest obciążona hipoteką.

Czy spis inwentarza jest obowiązkowy?

Nie, ale często jest niezbędny dla ochrony spadkobierców.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2025 r. poz. 1071)
2. Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1568)