Niedawno prasa oraz źródła internetowe donosiły o rozstrzygnięciach NSA z 3 września 2025 r. (w sprawach o sygn. akt III FSK 128/24 oraz III FSK 227/24). „Samorządy mogą korzystać z pomocy doradców w prowadzonych sprawach podatkowych” – informował PAP. „To ważna wiadomość dla samorządów, które posiłkują się doradztwem w trudnych merytorycznie sporach. Każda ze stron ma prawo do obsługi prawnej na najwyższym poziomie” – skomentował w mediach społecznościowych wiceminister finansów Jarosław Neneman. Zgodzić się należy z tym, że oba wyroki dotyczą obiektywnie zagadnień istotnych. Ich ważkość jednak oceniana jest różnie, w zależności od obranej perspektywy.

Spór w obu sprawach sprowadzał się do tego, czy rekultywacja gruntów pokopalnianych jest wykonywana w ramach działalności gospodarczej. Podatnik stał na stanowisku, że grunty wyeksploatowane są zbędne w działalności, przez co nie mogą być traktowane jako związane z jej prowadzeniem. Dzielił działalność w zakresie wydobycia na etap przemysłowy i nieprzemysłowy. W jego ocenie pojęcie „działalność gospodarcza” obejmuje wyłącznie etap przemysłowy, czyli wydobycie, a sama rekultywacja, jako etap nieprzemysłowy, już nią nie jest.

Organ zaś uważał, że również rekultywacja jest etapem działalności gospodarczej prowadzonej w zakresie wydobycia. Stanowisko to nie odbiegało od powszechnie prezentowanego dotychczas w orzecznictwie NSA.

Czy prawo dopuszcza zatrudnianie kancelarii prawnych przez gminy?

W warstwie merytorycznej spór nie dotyczył więc ani zagadnienia, które budziłoby poważne wątpliwości interpretacyjne, ani wobec którego można byłoby mnożyć rozbieżne stanowiska sądów. Z materialnoprawnego punktu widzenia oba wyroki stanowią kolejne rozstrzygnięcia w ugruntowanej linii orzeczniczej.

Czy zatem precedensowy charakter oba wyroki zawdzięczają drugiemu spośród poruszanych w nich zagadnień – pomocy prawnej organowi podatkowemu? Odpowiedź jest również negatywna: praktyka doradzania gminnym organom podatkowym w zakresie zagadnień obejmujących podatki i opłaty lokalne nie jest niczym nowym. Rynek usług doradczych zna przypadki oferowania tego rodzaju usług, a i organy nie kryją faktu korzystania z tej formy pomocy. Co istotne, podlegało to już w przeszłości ocenie. Do kwestii tej odnosił się NSA, np. w wyroku z 30 stycznia 2025 r. o sygn. akt III FSK 1155/24. Jego stanowisko zawarte w tym wyroku było tożsame z podejściem sądu w wyrokach z 3 września br. Zagadnienie było również oceniane przez resort finansów. Omawiana praktyka nie została uznana za nieprawidłową. W szczególności podkreśla się, że ustawowo uregulowana tajemnica zawodowa radcy prawnego stanowi gwarancję prawidłowości działania. Wyroki nie poruszają więc kwestii precedensowych, nie odbiegają również od dotychczasowych kierunków ich oceny.

Wydaje się więc, że obecne duże zainteresowanie nimi spowodowane jest tym, że dotykają sytuacji, których ocena jest trudna i zależna od wielu czynników, w tym obranej perspektywy: po jednej stronie mamy podatnika, a po drugiej organ administrujący, który wspiera się profesjonalną pomocą.

Mała gmina w starciu z wielką firmą

Wydawać by się mogło, że z punktu widzenia interesu podatnika jego przeciwnik procesowy (a z formalnego punktu widzenia organ administrujący, który władczo kreuje jego sytuację prawną) nie powinien korzystać z jakiegokolwiek wsparcia (im bardziej organ jest przygotowany, tym trudniej dowodzić swoich racji). Ta perspektywa jest jednak myląca. Praktyka dowodzi, że braki kadrowe, organizacyjne, a również niekiedy merytoryczne mogą mieć decydujące znaczenie nie tylko dla skuteczności, lecz także prawidłowości działań podejmowanych przez organ wobec podatników. Mogą skutkować naruszeniem gwarancji podatnika, w szczególności wskutek wydłużenia czasu trwania postępowań podatkowych.

Standardowa perspektywa podatnika nie uwzględnia więc istotnej kwestii: merytoryczne wsparcie organu może zupełnie eliminować ryzyko naruszenia gwarancji podatnika. Pomoc profesjonalisty (która polega np. na wyraźnej rekomendacji dokonania w terminie zwrotu istniejącej nadpłaty lub też wyłożeniu przepisów regulujących okresy przedawnienia zobowiązań) może ograniczyć czynności organu do niezbędnego minimum i przyspieszyć rozstrzygnięcie pozytywne dla podatnika. Co oczywiste, w takich sytuacjach w praktyce trudno doszukać się przypadków kwestionowania przez podatników omawianego podejścia do rozwiązywania spraw.

Niewątpliwie zewnętrzne wsparcie organu podatkowego może przejawiać się również w sposób niekorzystny dla podatnika (np. jeżeli podatnik zadeklarował zobowiązanie w wysokości nieodpowiadającej obowiązkowi podatkowemu). To właśnie takich przypadków – z negatywnym skutkiem dla podatnika – obawiają się przeciwnicy świadczenia pomocy na rzecz organu podatkowego.

Warto jednak pamiętać, że decyzja podatkowa, nawet jeśli przy jej wydawaniu doradzał profesjonalista, podlega zasadzie dwuinstancyjności postępowania. Tym samym wskazywane przez oponentów ryzyko braku obiektywizmu zostaje wyeliminowane.

Znaczenie wyroków

I choć oba wyroki nie są precedensowe, to dotykają jednak szerszego problemu – licznych niedostatków i dysproporcji, jakie występują w relacjach pomiędzy podatnikami reprezentowanymi przez wysokiej klasy specjalistów a lokalnymi organami podatkowymi (których nadrzędna pozycja w postępowaniu w rzeczywistości wynika jedynie z doktrynalnych definicji pozycji stron stosunku prawnopodatkowego). Stanowisko zawarte we wszystkich wymienionych wyżej wyrokach można więc odczytywać jako głos w dyskusji nad potrzebą merytorycznego wsparcia samorządów. Głos ten nie jest odosobniony i co więcej, licuje z niegdysiejszymi koncepcjami systemowego rozwiązania problemu (wsparcia lokalnych organów podatkowych). Warto wspomnieć, że w dyskusjach nad projektem nowej ordynacji podatkowej, przygotowanym przez Komisję Kodyfikacyjną Ogólnego Prawa Podatkowego pod przewodnictwem prof. dr hab. Leonarda Etela, funkcjonowało przeświadczenie o konieczności powołania specjalnego ciała doradczego, które miałoby celem wsparcia lokalnych organów podatkowych udzielać im zabezpieczenia prawnego (w dyskusjach mówiono o Centrum Wsparcia Gmin).

Na marginesie dodam, że z wyspecjalizowanego wsparcia prawnego korzysta wiele organów publicznych, w tym urzędy skarbowe oraz Krajowa Administracja Skarbowa. Gwarancją rzetelności i prawidłowości realizacji tej pomocy, jak wynika z orzecznictwa, są ustawowo uregulowane zasady wykonywania wolnego zawodu, w tym m.in. radcy prawnego (względnie doradcy podatkowego).

Podsumowując: ważkość obu omawianych wyroków przejawia się głównie w ich przydatności dla wyznaczania – a wręcz potwierdzenia – ogólnego kierunku oceny tego, czy organ może korzystać z pomocy prawnej profesjonalisty. W tym zakresie oba orzeczenia, niezależnie od tego, że trudno im przypisać walor precedensowych, mają uniwersalny i doniosły charakter. ©℗