Uzyskanie świadczenia pielęgnacyjnego po wyroku TK będzie trudne

We wspomnianym wyroku (sygn. akt SK 33/23) sędziowie orzekli o niezgodności z konstytucją art. 17 ust. 1 pkt 4 i ust. 1a pkt 2 ustawy z 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 323 ze zm.) w zakresie, w jakim nie pozwalał osobie zobowiązanej do alimentacji względem niepełnosprawnego członka rodziny, ale niespokrewnionej z nią w pierwszym stopniu, otrzymać świadczenia pielęgnacyjnego, jeśli osoby bliżej spokrewnione nie miały orzeczenia o znacznym stopniu niepełnosprawności.

W sprawie, którą zajmował się TK, chodziło o wnuka, który opiekował się niesamodzielną babcią. Miała ona dzieci, które nie mogły się nią zajmować ze względu na swój zły stan zdrowia, tyle że nie miały wymaganego orzeczenia o znacznej niepełnosprawności, co pozwalałoby przyznać to świadczenie wnukowi.

Można próbować wznowić sprawę o świadczenie pielęgnacyjne

Co istotne, zakwestionowane przez trybunał przepisy już nie obowiązują, bo od 1 stycznia 2024 r. weszła w życie nowelizacja ustawy o świadczeniach rodzinnych, która zmieniła zasady przyznawania świadczenia pielęgnacyjnego. Obecnie przysługuje ono tylko do momentu ukończenia przez osobę niepełnosprawną 18 lat. W praktyce oznacza to, że wyrok TK nie otworzy teraz drogi do wnioskowania o świadczenie opiekunom dorosłych osób niepełnosprawnych. Ma on natomiast znaczenie dla osób, które złożyły o nie wniosek przed 31 grudnia 2023 r.

W takich przypadkach dotychczas zastosowanie miał art. 145a ustawy z 14 czerwca 1960 r. – kodeks postępowania administracyjnego (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 572). Zgodnie z nim można żądać wznowienia postępowania, jeśli TK orzekł o niezgodności z konstytucją przepisu, na mocy którego wydana została decyzja. Skarga o takie wznowienie musi zostać złożona w ciągu miesiąca od dnia wejścia w życie wyroku.

Tym dniem jest dzień publikacji orzeczenia trybunału w Dzienniku Ustaw. Jednak z uwagi na toczący się wokół TK spór polityczny oraz przyjętą przez Sejm w 2024 r. uchwałę jego orzeczenia nie są przez rząd ogłaszane w Dzienniku Ustaw. W związku z tym nie zaczyna biec termin, od którego opiekunowie mieliby 30 dni na to, aby zgłosić się do ośrodka pomocy społecznej z prośbą o ponowne rozpatrzenie wniosku o przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego z pominięciem niekonstytucyjnych przepisów ustawy o świadczeniach rodzinnych.

Mimo braku publikacji wyroku można domagać się świadczenia

Zdaniem prof. Marka Chmaja, konstytucjonalisty z Uniwersytetu SWPS, mimo braku publikacji wyroku opiekunowie mogą podejmować czynności przewidziane w przepisach k.p.a. i wnosić do organu administracji o wznowienie postępowania w ich sprawie. W sytuacji, gdy nie uwzględni ich żądania, mogą zaś sięgać po środki odwoławcze – złożenie odwołania do samorządowego kolegium odwoławczego, a potem skargi do wojewódzkiego sądu administracyjnego i naczelnego sądu administracyjnego.

– Przy jej rozpatrywaniu sąd może wziąć pod uwagę ogłoszony, choć nieopublikowany wyrok TK, ale trudno jest jednoznacznie przewidzieć, jakie będzie podejście w takich sprawach – dodaje prof. Chmaj.

Dr Tomasz Zalasiński, konstytucjonalista i kierownik katedry prawa Uniwersytetu Civitas, podkreśla, że obywatele nie powinni ponosić negatywnych konsekwencji związanych ze sporem o TK. Dlatego jego zdaniem zasadne jest, aby wnosili skargi, licząc na to, że sądy będą dokonywać prokonstytucyjnej wykładni przepisów, wynikającej z wyroku trybunału.

Niektóre takie sprawy o świadczenie pielęgnacyjne są w toku

Z kolei Magdalena Januszewska, radca prawny prowadząca własną kancelarię, zwraca uwagę, że poza osobami, którym w poprzednich latach ośrodki pomocy społecznej wydały decyzję odmawiającą świadczenia pielęgnacyjnego i które wyczerpały dostępne środki odwoławcze, są też takie, których sprawy są w toku i czekają na rozstrzygnięcie w sądach administracyjnych.

– Są one w korzystniejszej sytuacji, bo art. 145a k.p.a. nie ma tutaj zastosowania i w ramach postępowania przed sądem mogą powoływać się na wyrok TK, chociaż nie ma gwarancji, że zostanie on uwzględniony – wyjaśnia.

Jednocześnie warto przypomnieć, że jest to drugie w tym roku orzeczenie TK odnoszące się do świadczenia pielęgnacyjnego. W wyroku z 18 marca br. (SK 22/22) sędziowie stwierdzili bezprawność innego przepisu ustawy o świadczeniach rodzinnych, który uniemożliwiał przyznanie pomocy finansowej innej niż matka lub ojciec osobie obciążonej obowiązkiem alimentacyjnym w stosunku do niepełnosprawnego członka rodziny, jeśli ma orzeczenie o znacznej niepełnosprawności.

To orzeczenie, podobnie jak wyrok z 8 lipca br., dotyczyło stanu prawnego sprzed 1 stycznia 2024 r. i nie zostało opublikowane w Dzienniku Ustaw. W jego przypadku eksperci również wskazywali na możliwość dochodzenia prawa do świadczenia na podstawie art. 145a k.p.a., mimo że wyrok nie został opublikowany. To zresztą nie koniec, bo w TK jest kolejna skarga konstytucyjna w sprawie świadczenia pielęgnacyjnego, a konkretnie zakazu łączenia go z aktywnością zawodową przez osoby, które nabyły do niego prawo na podstawie przepisów obowiązujących do 31 grudnia 2023 r. ©℗