Oświetlenie prywatnego osiedla za pieniądze gminy? Przepisy na to nie pozwalają

Realizacja inwestycji budowy oświetlenia to co do zasady zadanie własne gminy. Wynika to z korelacji przepisów ustawy o samorządzie gminnym oraz ustawy – Prawo energetyczne (dalej: u.p.e.).

W myśl art. 7 ust. 1 ustawy o samorządzie gminnym (dalej: u.s.g.) zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty należy do zadań własnych gminy. Zadania własne obejmują m.in. sprawy: ładu przestrzennego, gospodarki nieruchomościami, ochrony środowiska i przyrody, gospodarki wodnej, a także gminnych dróg, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego.

Z kolei na gruncie ustawy – Prawo energetyczne (dalej: u.p.e.), w art. 18 ust. 1 pkt 2 lit. a i b oraz pkt 3 lit. c, ustawodawca wskazał, że do zadań własnych gminy w zakresie zaopatrzenia w energię elektryczną, ciepło i paliwa gazowe należy:

• planowanie oświetlenia znajdującego się na terenie gminy: a) miejsc publicznych, b) dróg gminnych, dróg powiatowych i dróg wojewódzkich;
• finansowanie oświetlenia znajdującego się na terenie gminy: a) ulic, b) placów, c) dróg gminnych, dróg powiatowych i dróg wojewódzkich.

Z powyższych regulacji wynika, że do zadań własnych gminy należy planowanie i finansowanie oświetlenia określonych kategorii dróg (gminnych, powiatowych, wojewódzkich), a także wybranych miejsc publicznych. Nie oznacza to jednak, że gmina może finansować oświetlenie na gruntach prywatnych, które nie mają statusu dróg publicznych.

Kiedy gmina ma obowiązek finansowania oświetlenia ulicznego

Na temat tego, jakiego rodzaju drogi mogą zostać sfinansowane przez gminę, wypowiedział się Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 14 października 2021 r. (sygn. akt I GSK 908/21).

Sąd potwierdził, że zaspokojenie zbiorowych potrzeb wspólnoty, w tym sprawy zaopatrzenia w energię elektryczną należą do zadań własnych gminy, przy czym do zadań własnych gminy w zakresie zaopatrzenia w energię elektryczną należy m.in. finansowanie oświetlenia ulic, placów i dróg publicznych znajdujących się na terenie gminy. Jak dodał: „Formuła, w jakiej ustawodawca wypowiedział się o obowiązku finansowania oświetlenia, wskazuje, że mamy do czynienia z zadaniem obowiązkowym gminy, od wykonania którego gmina nie może odstąpić”.

Finansowanie oświetlenia obejmuje, zgodnie z art. 3 pkt 22 u.p.e., finansowanie kosztów energii elektrycznej pobranej przez punkty świetlne oraz koszty ich budowy i utrzymania.Ustawowy obowiązek finansowania oświetlenia nie dotyczy jednak wszystkich ulic i placów położonych na terenie gminy, a jedynie tych, które należą do dróg publicznych.

Czy samorząd może inwestować na niepublicznym gruncie

W opisanym w pytaniu stanie faktycznym działki mieszkańców nie posiadają nawet statusu drogi publicznej, co daje podstawy do wniosku, że gmina nie powinna angażować się (w tym wydatków budżetowych) w realizację takiego zadania.

Powyższe założenie potwierdzają ustalenia zawarte w wystąpieniu pokontrolnym Regionalnej Izby Obrachunkowej w Krakowie z 20 maja 2025 r. (znak WK.6130.3.25). Izba stwierdziła następującą nieprawidłowość: poniesienie w 2022 r. wydatku z budżetu gminy (…..) w wysokości 2460,00 zł brutto na zadanie niebędące zadaniem własnym gminy, tj. na finansowanie wykonania dokumentacji projektowej oświetlenia dróg na działkach ewid. nr 37, nr 38, nr 39 i nr 40/3 (….), nieprzebiegających po nieruchomościach będących własnością gminy (….). RIO oceniła, że zostały naruszone nie tylko przepisy art. 7 ust. 1 ustawy o samorządzie gminnym oraz art. 18 ust. 1 pkt 2 ppkt b i pkt 3 ppkt c u.p.e., lecz także art. 216 ust. 2 ustawy o finansach publicznych.

Z tego ostatniego przepisu wynika zaś, że wydatki budżetu jednostki samorządu terytorialnego są przeznaczone na realizację zadań określonych w odrębnych przepisach, a w szczególności na:

1) zadania własne jednostek samorządu terytorialnego;
2) zadania z zakresu administracji rządowej i inne zadania zlecone ustawami jednostkom samorządu terytorialnego;
3) zadania przejęte przez jednostki samorządu terytorialnego do realizacji w drodze umowy lub porozumienia;
4) zadania realizowane wspólnie z innymi jednostkami samorządu terytorialnego;
5) pomoc rzeczową lub finansową dla innych jednostek samorządu terytorialnego, określoną odrębną uchwałą przez organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego;
6) programy finansowane z udziałem środków, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 2 i 3 (chodzi o środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej oraz niepodlegające zwrotowi środki z pomocy udzielanej przez państwa członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu, a także inne bezzwrotne środki zagraniczne – red.).

Natomiast w ramach wniosku pokontrolnego Izba nakazała, aby jednostka wydatkowała środki publiczne w zakresie zadań własnych gminy, znajdujących uzasadnienie w katalogu tych zadań, stosownie do postanowień art. 7 u.s.g. w powiązaniu z art. 216 ust. 2 u.f.p. oraz z art. 18 ust. 1 pkt 2 ppkt b i pkt 3 ppkt c u.p.e.

Poniesienie wydatków przez gminę na zadanie, które nie jest jej zadaniem własnym, może stanowić również naruszenie innych przepisów ww. ustawy o finansach publicznych, w tym art. 44 ust. 2–3 ww. ustawy o finansach publicznych. Przepisy te stanowią, że jednostki sektora finansów publicznych dokonują wydatków zgodnie z przepisami dotyczącymi poszczególnych rodzajów wydatków. Wydatki publiczne powinny być dokonywane:

1) w sposób celowy i oszczędny, z zachowaniem zasad:
a) uzyskiwania najlepszych efektów z danych nakładów,
b) optymalnego doboru metod i środków służących osiągnięciu założonych celów;
2) w sposób umożliwiający terminową realizację zadań;
3) w wysokości i terminach wynikających z wcześniej zaciągniętych zobowiązań. ©℗