Zanim wójt podpisze umowę na przekazanie pomocy rzeczowej powiatowi, radni muszą podjąć uchwałę

Z art. 216 ust. 2 pkt 5 ustawy o finansach publicznych (dalej: u.f.p.) wynika, że wydatki budżetu jednostki samorządu terytorialnego mogą być przeznaczone na realizację zadań określonych w odrębnych przepisach, a w szczególności na pomoc rzeczową lub finansową dla innych jednostek, określoną odrębną uchwałą przez organ stanowiący JST. W myśl zaś art. 220 ust. 1 u.f.p. z budżetu JST może być udzielona innym jednostkom pomoc finansowa w formie dotacji celowej lub pomoc rzeczowa. Podstawą udzielenia pomocy, o której mowa w ust. 1, jest umowa (co wynika z art. 220 ust. 2 u.f.p.).

Uzupełnieniem omawianego mechanizmu przekazywania pomocy między jednostkami samorządu jest art. 10 ust. 2 ustawy o samorządzie gminnym (dalej: u.s.g.), zgodnie z którym „gminy, związki międzygminne oraz stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego mogą sobie wzajemnie bądź innym jednostkom samorządu terytorialnego udzielać pomocy, w tym pomocy finansowej”.

Jak jednoznacznie stwierdziło Kolegium Regionalnej Izby Obrachunkowej w Bydgoszczy w uchwale z 27 stycznia 2016 r. (nr II/10/2016): „Zgodnie z art. 216 ust. 2 pkt 5 oraz 220 ust. 1 u.f.p. jednostki samorządu terytorialnego w ramach prowadzonej działalności mogą udzielać pomocy rzeczowej, niemniej ustawa wyraźnie precyzuje, że pomoc ta może być udzielana wyłącznie innym jednostkom samorządu terytorialnego. Udzielenie pomocy rzeczowej musi być poprzedzone odrębną uchwałą organu stanowiącego”.

Co powinno zaleźć się w uchwale rady gminy w sprawie przekazania pomocy rzeczowej?

Jak szczegółowa musi być uchwała? Na to pytanie odpowiadało kolegium RIO w Poznaniu, w uchwale z 24 lutego 2016 r. (Nr 4/353/2016). Wskazało m.in., że z budżetu jednostki samorządu terytorialnego może zostać udzielona innym jednostkom samorządu terytorialnego pomoc finansowa w formie dotacji celowej lub pomoc rzeczowa. Jeżeli organ stanowiący ograniczył się jedynie do wskazania, komu i na jakie zadanie będzie udzielona pomoc finansowa, nie określił jednakże wysokości tej pomocy finansowej w treści normatywnej uchwały, to nie została wypełniona w pełni delegacja ustawowa określona w przepisach ustawy o finansach publicznych.

Ważne

Uchwała w sprawie udzielenia pomocy rzeczowej przez gminę musi m.in. określać, dla kogo jest ta pomoc, w jakiej wysokości i na jakie zadanie.

Definicja pomocy rzeczowej

Jak rozumieć określenie „pomoc rzeczowa”? Pojęcie to nie ma normatywnej definicji. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach w wyroku z 3 marca 2010 r. (sygn. akt III SA/Gl 255/10) wskazał, że: „pomoc rzeczową należy określić jako działanie, wsparcie (zarówno materialne, jak i niematerialne) dla ulżenia komuś w wysiłku mającym za przedmiot rzeczy (ruchome lub nieruchomości). Pomoc rzeczowa to jest coś więcej niż pomoc w postaci przekazywania rzeczy w rozumieniu cywilnoprawnym. Jeśliby ustawodawca chciał zawęzić to pojęcie tylko do rzeczy, to posłużyłby się innym określeniem, np. »pomoc poprzez przeniesienie własności rzeczy« lub szerzej od strony przedmiotowej »pomoc w postaci przekazania rzeczy«”. WSA dodał, że „przekazanie pomocy rzeczowej jednostce samorządu terytorialnego w przypadku, kiedy brakuje jej środków na wykonywanie określonych zadań publicznych, oznacza realizację zasady wzajemnej pomocy, o której mowa w art. 10 ust. 2 u.s.g., która polega na podejmowaniu działań wspierających inne jednostki znajdujące się w trudnej sytuacji”. Sąd dodał, że nie ma przepisów, które statuowałyby ograniczenia w tym zakresie.

Ważne

Pomoc może być udzielana na dowolny cel. Ważne, by uchwała rady gminy wskazywała, na co będzie przeznaczona oraz w jakiej formie zostanie udzielona.

Prawidłowa procedura według regionalnych izb obrachunkowych

Kwestia procedury przy udzielaniu pomocy rzeczowej została omówiona przez Regionalną Izbę Obrachunkową w Bydgoszczy w wystąpieniu pokontrolnym z 4 marca 2025 r. (znak RIO-KF-4104-50/2024). RIO ustaliła, że jedna z gmin w latach 2019–2020 oraz w 2024 r. przekazała Powiatowemu Centrum Pomocy Rodzinie (…..) pomoc rzeczową w postaci czterech samochodów. Zrobiła to „pomimo niepodjęcia przez Radę Gminy (….) odrębnej uchwały”. RIO przypomniała kontrolowanej gminie, że decyzja w sprawie udzielenia pomocy rzeczowej innej jednostce samorządu terytorialnego na realizację jej zadań należy do właściwości organu stanowiącego jednostki udzielającej pomocy. Wyjaśniła, że wynika to z art. 216 ust. 2 pkt 5 u.f.p., zgodnie z którym „wydatki budżetu jednostki samorządu terytorialnego są przeznaczone na realizację zadań określonych w odrębnych przepisach, a w szczególności na pomoc rzeczową dla innych jednostek samorządu terytorialnego, określoną odrębną uchwałą przez organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego”.

Co istotne, jak ustaliła RIO, w rozpatrywanym przypadku gmina zdecydowała się przekazać pojazdy na podstawie protokołów zdawczo-odbiorczych podpisanych przez wójta i dyrektora powiatowego centrum pomocy rodzinie. Izba dodała, że zgodnie z orzecznictwem sądowym „pomoc rzeczowa jest przejawem współdziałania między jednostkami samorządu terytorialnego sfinalizowanego stosowną umową zawartą pomiędzy organami wykonawczymi zainteresowanych jednostek samorządu terytorialnego, poprzedzoną odpowiednią uchwałą rady gminy” (por. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 10 lipca 2015 r., sygn. akt II GSK 1520/14). W ramach wniosku pokontrolnego RIO nakazała kontrolowanej gminie, aby udzielała pomocy rzeczowej innym JST po podjęciu przez organ stanowiący odrębnej uchwały w tym zakresie, stosownie do dyspozycji art. 216 ust. 2 pkt 5 oraz art. 220 ust. 1 u.f.p. w związku z art. 10 ust. 2 i 18 ust. 1 pkt 12 u.s.g. ©℗