Niepewna ścieżka dochodzenia świadczenia pielęgnacyjnego po wyroku Trybunału Konstytucyjnego

Osoby ze znacznym stopniem niepełnosprawności, które otrzymały decyzję odmawiającą przyznania świadczenia pielęgnacyjnego, mogą próbować wznowić postępowanie w związku z orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego mimo braku jego publikacji. Jednak pod znakiem zapytania stoi to, czy ich działania zakończą się sukcesem

Wspomniany wyrok TK z 18 marca br. (sygn. akt SK 22/22) dotyczył art. 17 ust. 1 pkt 4 ustawy z 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 323 ze zm.), w brzmieniu obowiązującym od 1 stycznia 2013 r. do 31 grudnia 2023 r. Przewidywał on, że prawo do świadczenia pielęgnacyjnego przysługiwało innym osobom niż matka, ojciec, opiekun faktyczny lub rodzic zastępczy spokrewniony, obciążonym obowiązkiem alimentacyjnym względem niepełnosprawnego członka rodziny, o ile nie miały one orzeczonego znacznego stopnia niepełnosprawności. Sędziowie trybunału stwierdzili, że ten warunek naruszał przepisy konstytucji, w tym zasadę równego traktowania, i orzekli o bezprawności tej części art. 17 ust. 1 pkt 4 ustawy.

Wyrok Trybunału Konstytucyjnego bez publikacji

Co istotne, od 1 stycznia 2024 r. nastąpiła duża zmiana w przepisach ustawy, które objęły świadczenie pielęgnacyjne. W ich wyniku może być ono przyznane za opiekę nad osobą niepełnosprawną do ukończenia przez nią 18 lat, podczas gdy zaskarżony przepis stanowił podstawę do jego uzyskiwania przez opiekunów dorosłych osób niepełnosprawnych, np. małżonków czy dzieci zajmujących się rodzicami. Dlatego wyrok TK, choć korzystny dla tej grupy osób, nie spowoduje, że będą one mogły teraz wnioskować o świadczenie pielęgnacyjne w gminie. Może mieć natomiast znaczenie dla opiekunów, którym w okresie obowiązywania zakwestionowanego przez trybunał art. 17 ust. 1 pkt 4 ustawy wydana została decyzja odmawiająca pomocy finansowej.

Do tej pory było tak, że w takich przypadkach miał zastosowanie art. 145a kodeksu postępowania administracyjnego. Zgodnie z nim można żądać wznowienia postępowania, jeśli TK orzekł o niezgodności z konstytucją przepisu, na mocy którego wydana została decyzja. Skargę o wznowienie wnosi się zaś w terminie miesiąca od dnia wejścia w życie wyroku. Tym dniem jest dzień publikacji w Dzienniku Ustaw orzeczenia TK. Problem w tym, że z uwagi na toczący się wokół trybunału spór polityczny oraz przyjęcie przez Sejm w marcu ub.r. uchwały w sprawie jego działalności w latach 2015–2023, jego orzeczenia nie są przez rząd ogłaszane w Dzienniku Ustaw. W związku z tym nie zaczyna biec termin, od którego opiekunowie mogliby się zgłaszać do gminy o ponowne rozpatrzenie ich wniosku z pominięciem niekonstytucyjnego przepisu.

Opiekunowie ofiarą sporu politycznego wokół TK

Nie oznacza to jednak, że nie mogą oni nic zrobić. Zdaniem prof. Huberta Izdebskiego, konstytucjonalisty z SWPS, takie osoby mogą mimo wszystko żądać wznowienia postępowania.

– Z dużym prawdopodobieństwem organ tego odmówi, co otwiera drogę do złożenia odwołania do samorządowego kolegium odwoławczego, a następnie skargi do wojewódzkiego sądu administracyjnego, na Naczelnym Sądzie Administracyjnym kończąc – wyjaśnia.

Sądy administracyjne mogą w takich sytuacjach na podstawie zdekoncentrowanej kontroli konstytucyjności prawa uwzględnić orzeczenie TK, nawet gdy brakuje jego ostatecznego ogłoszenia w Dzienniku Ustaw, i zastosować prokonstytucyjną wykładnię przepisów.

– Wprawdzie w tej sprawie trybunał działał w składzie bez tzw. sędziów dublerów, to i tak niewątpliwy upadek jego autorytetu powoduje, że samo istnienie wyroku może być kwestionowane przez sąd. Przy czym nawet jeśli sąd nie uznałby wyroku TK, to może wziąć pod uwagę i uznać trafność analizy przeprowadzonej w jego uzasadnieniu – podkreśla prof. Antoni Rost, konstytucjonalista z Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu.

Na możliwość wniesienia żądania o wznowienie postępowania wskazuje też dr Tomasz Lasocki z Politechniki Warszawskiej, choć jak zaznacza, trudno jest przewidzieć, jak sądy będą podchodzić do wyroku trybunału.

– Innym rozwiązaniem mogłaby być interwencja ustawodawcy, czyli przygotowanie projektu ustawy, który mógłby zrealizować wyrok TK. Jest to jednak mało realne, w sytuacji gdy od 2024 r. wprowadzone zostało świadczenie wspierające, które jest formą pomocy finansowej dla dorosłych osób niepełnosprawnych oraz pośrednio ich rodzin – dodaje.

Eksperci zgodnie też przyznają, że ostatni wyrok TK wyraźnie pokazuje, że występujące od dłuższego czasu perturbacje prawne wokół trybunału mają swoje negatywne konsekwencje dla zwykłych obywateli, którzy nie mogą w prosty sposób egzekwować praw wynikających z jego orzeczeń. ©℗