Dotacje oświatowe: aby skutecznie wezwać do ich zwrotu, wójt musi wydać decyzję administracyjną

PYTANIE: Czy w uchwale dotacyjnej dotyczącej placówek przedszkolnych rada gminy może dodać postanowienie, na mocy którego „wystąpienie kontrolne stanowi jednocześnie wezwanie do zwrotu (całości lub części) dotacji”? Czy można wezwać do zwrotu dotacji w wystąpieniu pokontrolnym?

ODPOWIEDŹ: Nie, pomimo że niektóre gminy próbują zawierać takie postanowienia w tzw. uchwałach dotacyjnych dotyczących niepublicznych przedszkoli (czyli ustalających m.in. zasady przyznawania i rozliczania zwrotu dotacji dla tych placówek), to nie jest to prawidłowe. Wystąpienie pokontrolne nie może bowiem zawierać postanowień, w myśl których stanowi ono równocześnie wezwanie do zwrotu całości/części dotacji. Wystąpienie może być jedynie podstawą do wszczęcia stosownego postępowania administracyjnego, które prowadzić będzie do wydania decyzji administracyjnej prawnie wiążącej do zwrotu dotacji.

Uchwała dotacyjna - co zawiera

Z art. 38 ust. 1 ustawy o finansowaniu zadań oświatowych (dalej: u.f.z.o.) wynika, że „organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego, w drodze uchwały, ustala tryb udzielania i rozliczania dotacji, o których mowa w art. 15–21, art. 25, art. 26, art. 28–31a i art. 32 (chodzi tutaj m.in. o dotacje dla niepublicznych szkół i przedszkoli – red.) oraz tryb przeprowadzania kontroli prawidłowości ich pobrania i wykorzystania, w tym zakres danych, które powinny być zawarte we wniosku o udzielenie dotacji i w rozliczeniu jej wykorzystania, termin przekazania informacji o liczbie odpowiednio dzieci objętych wczesnym wspomaganiem rozwoju, uczniów, wychowanków, uczestników zajęć rewalidacyjno-wychowawczych, uczniów objętych branżowym szkoleniem zawodowym lub słuchaczy kwalifikacyjnych kursów zawodowych, o których mowa w art. 34 ust. 2, oraz termin i sposób rozliczenia wykorzystania dotacji”.

Kiedy gmina może wezwać do zwrotu dotacji

Projekt uchwały dotacyjnej przygotowuje organ wykonawczy gminy (czyli np. wójt, burmistrz), uchwala ją rada. Nie ma wątpliwości, że w ramach upoważnienia ustawowego organ stanowiący JST władny jest określić w niej w szczególności tryb przeprowadzania kontroli prawidłowości pobrania i wykorzystania dotacji. Nie ma jednak w tym zakresie dowolności, bowiem musi uwzględnić zakres delegacji ustawowej oraz inne przepisy, które mają związek np. z ustalaniem zwrotu dotacji w sformalizowanym trybie (decyzji). Chodzi przede wszystkim o art. 251 ust. 1 ustawy o finansach publicznych (dalej: u.f.p.), z którego wynika, że dotacje udzielone z budżetu jednostki samorządu terytorialnego w części niewykorzystanej do końca roku budżetowego co do zasady podlegają zwrotowi do budżetu tej jednostki w terminie do 31 stycznia następnego roku. Natomiast w art. 252 u.f.p. w ust. 1 postanowiono, że dotacje udzielone z budżetu jednostki samorządu terytorialnego:

• 1) wykorzystane niezgodnie z przeznaczeniem,
• 2) pobrane nienależnie lub w nadmiernej wysokości

– podlegają zwrotowi do budżetu wraz z odsetkami w wysokości określonej jak dla zaległości podatkowych, w ciągu 15 dni od dnia stwierdzenia okoliczności, o których mowa w pkt 1 lub pkt 2.

Dodajmy, że w myśl z art. 60 pkt 1 u.f.p. kwoty dotacji podlegające zwrotowi w przypadkach określonych w u.f.p. są „środkami publicznymi stanowiącymi niepodatkowe należności budżetowe o charakterze publicznoprawnym”.

RIO: wystąpienie pokontrolne nie jest wezwaniem do zwrotu dotacji

Kolegium Regionalnej Izby Obrachunkowej w Łodzi w uchwale z 25 października 2024 r. (nr 31/100/2024) stwierdziło, że w uchwale dotacyjnej rada gminy nie może wprowadzać zapisów, w myśl których wystąpienie pokontrolne miałoby zastępować tryb administracyjny stosowany do ustalenia dotacji do zwrotu. Organ nadzoru weryfikował legalność uchwały rady jednej z gmin w sprawie trybu udzielania i rozliczania dotacji dla niepublicznych przedszkoli i innych form wychowania przedszkolnego prowadzonych na terenie gminy przez osoby prawne niebędące jednostkami samorządu terytorialnego lub osoby fizyczne oraz trybu przeprowadzania kontroli prawidłowości ich pobrania i wykorzystania. Kolegium zakwestionowało zapis o treści: „W przypadku stwierdzenia w toku kontroli wykorzystania dotacji niezgodnie z przeznaczeniem lub nieprawidłowości co do faktycznej liczby uczniów, wystąpienie pokontrolne zawiera wezwanie do zwrotu w całości lub części udzielonej dotacji”. Kolegium wyjaśniło, że „w ramach delegacji ustawowej wynikającej z art. 38 ust. 1 u.f.z.o. rada nie ma kompetencji do wskazania wezwania do zwrotu dotacji jako elementu struktury wystąpienia pokontrolnego”. Protokół kontroli może zawierać wnioski dotyczące zwrotu dotacji, a także ewentualne zalecenia pokontrolne, jednakże nie stanowi prawnie wiążącego zobowiązania dla podmiotu kontrolowanego do zwrotu zakwestionowanej części dotacji.

Dlaczego konieczne jest wszczęcie postępowania administracyjnego i wydanie decyzji administracyjnej w sprawie zwrotu dotacji?

Kolegium RIO dodało, że kwoty dotacji podlegające zwrotowi są niepodatkowymi należnościami budżetowymi o charakterze publicznoprawnym, o których mowa w art. 60 pkt 1 u.f.p. W przypadku zatem, jeśli nie będzie zgody organu prowadzącego placówkę oświatową na ustalenia dokonane w protokole i nie zwróci on dobrowolnie kwestionowanych kwot dotacji, to organ dotujący powinien wszcząć postępowanie administracyjne w sprawie zwrotu dotacji jako pobranej nienależnie bądź w nadmiernej wysokości albo wydatkowanej niezgodnie z przepisami. Jedynie ostateczna decyzja administracyjna nakłada na dotowanego obowiązek zwrotu dotacji i stanowi podstawę do egzekwowania tego zwrotu przez gminę.

Powołano się w tym zakresie na postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z 13 lipca 2023 r. (sygn. akt I GSK 656/23), który m.in. wskazał, że: „Wystąpienie pokontrolne kończy etap kontroli i w przypadku braku dobrowolnego zwrotu przez stronę dotacji, stanowić będzie podstawę do wszczęcia postępowania administracyjnego i wydania rozstrzygnięcia, które dopiero po wyczerpaniu środków zaskarżenia może być poddane kontroli sądu administracyjnego”. ©℗