Samorządy otrzymają dodatkowe pieniądze na usuwanie odpadów

1 stycznia 2025 r. weszła w życie ważna, głównie z perspektywy gmin, zmiana w ustawie o odpadach (dalej: u.o.). Pojawił się w niej nowy przepis – art. 226b (dodany ustawą z 21 listopada 2024 o zmianie ustawy o odpadach oraz ustawy o zmianie ustawy o odpadach oraz niektórych innych ustaw), w myśl którego: „Do dnia 31 grudnia 2027 r. właściwy organ, o którym mowa w art. 26a ust. 2, może otrzymać środki z budżetu państwa z przeznaczeniem na wykonanie działań, o których mowa w art. 26a ust. 1. W przypadku gdy właściwym organem jest organ jednostki samorządu terytorialnego, kwota dofinansowania może stanowić więcej niż 80 proc. kosztów wykonania tych działań. Kwota dofinansowania nie może być wyższa niż 99 proc. kosztów wykonania tych działań”.

W uzasadnieniu do rządowego projektu ustawy Ministerstwo Klimatu i Środowiska (które przygotowało nowelizację) podkreśliło, że ten zmiana umożliwi przekazanie środków z rezerwy celowej budżetu państwa właściwym organom, w szczególności gminom, które borykają się z problemem nielegalnie nagromadzonych odpadów zagrażających życiu i zdrowiu ludzi oraz środowisku. Jednocześnie zaznaczyło, że przepis ma jednak charakter epizodyczny (będzie obowiązywać do 31 grudnia 2027 r.) i ma stanowić wyłącznie uzupełniające źródło finansowania zadania, o którym mowa w art. 26a ust. 1 u.o., w przypadku dostępności środków z rezerwy celowej. Celem regulacji jest bowiem zwiększenie wachlarza instrumentów służących usuwaniu skutków nielegalnego gospodarowania odpadami. Resort podkreślił, że docelowym źródłem finansowania ww. zadania powinno być dofinansowanie ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiskai Gospodarki Wodnej.

Zadanie włodarzy

Przypomnijmy, że w myśl art. 26a u.o., do którego odwołuje się nowa regulacja, w przypadku gdy – ze względu na zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi lub dla środowiska – konieczne jest niezwłoczne usunięcie odpadów, właściwy organ podejmuje działania polegające na usunięciu odpadów i gospodarowaniu nimi. Tym „właściwym organem” najczęściej jest wójt, burmistrz lub prezydent miasta. Ma on określone obowiązki nałożone przez ustawodawcę. Mianowicie, w drodze decyzji skierowanej do władającego powierzchnią ziemi, właściwy organ określa:

1) zakres i termin udostępnienia przez niego powierzchni ziemi, obiektów lub innych miejsc, w których znajdują się odpady;

2) zakres i sposób przeprowadzenia działań mających na celu usunięcie odpadów przez ten organ;

3) termin rozpoczęcia i zakończenia działań, o których mowa w pkt 2.

Przed wydaniem decyzji organ musi jednak zasięgnąć w sprawie spełnienia przesłanek konieczności niezwłocznego usunięcia odpadów opinii:

1) wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska;

2) odpowiednio organu Państwowej Inspekcji Sanitarnej albo organu Wojskowej Inspekcji Sanitarnej stosownie do ich właściwości miejscowej w odniesieniu do:

a) oceny występowania znaczącego zagrożenia dla zdrowia i życia ludzi w związku z obecnością tych odpadów,

b) zanieczyszczenia w ujęciach wody przeznaczonej do spożycia w związku z obecnością tych odpadów;

3) regionalnego dyrektora ochrony środowiska z wyjątkiem przypadku, gdy decyzję wydaje ten organ;

4) komendanta powiatowego (miejskiego) Państwowej Straży Pożarnej.

Finansowanie

Obowiązek usunięcia odpadów przez gminę w sytuacji, w której stanowią one zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi lub dla środowiska, potwierdzają również stanowiska regionalnych izb obrachunkowych, w tym najnowsze stanowisko RIO w Katowicach zawarte w piśmie z 8 listopada 2024 r. (znak WA.5210.35.2024). RIO wyjaśniła w nim m.in., kto pokrywa koszty usunięcia i unieszkodliwienia odpadów niebezpiecznych. Jak wskazała, sposób finansowania zadań dotyczących ochrony środowiska jest określony w ustawie – Prawo ochrony środowiska (dalej: p.o.ś.). I tak: zgodnie z art. 400a ust. 1 pkt 8 p.o.ś. finansowanie omawianego działania jest jednym z celów działania Narodowego Funduszu Ochrony Środowiskai Gospodarki Wodnej. To finansowanie obejmuje przedsięwzięcia związanez gospodarką odpadami oraz koszty usunięcia odpadów i gospodarowania nimi w przypadku,o którym mowa w art. 26a u.o. RIO podkreśliła, że jednocześnie art. 403 p.o.ś. wskazuje, że do zadań gmin i powiatów w zakresie ochrony środowiska i gospodarki wodnej należy finansowanie w zakresach określonych w art. 400a tej ustawy – w tym wskazanych w jej ust. 1 pkt 8 – to jest w zakresie realizacji przedsięwzięć związanych z gospodarką odpadami. W przypadku gmin określono te zadania jako ich zadania własne (art. 403 ust. 2 p.o.ś.).

Finalnie RIO oceniła, że gmina może realizować zadanie polegające na usunięciu odpadów niebezpiecznych ze środków własnych. Jednocześnie zaakcentowała, iż do zwrotu kosztów związanych z usunięciem i gospodarowaniem tymi odpadami jest zobowiązany posiadacz takich odpadów, co wynika z treści art. 26a ust. 6 u.o. Zdaniem RIO miasto, uwzględniając dyspozycję art. 44 ust. 3 pkt 1 ustawy o finansach publicznych, musi dołożyć wszelkich starań, by odzyskać powstałe należności od posiadacza odpadów.

Z punktu widzenia gminy znaczenie ma również art. 26a ustawy ust. 6–11 u.o., który daje prawne podstawy do domagania się zwrotu kosztów usuwania odpadów od posiadacza odpadów. Z regulacji wynika, że „właściwy organ żąda od posiadacza odpadów odpowiedzialnego za gospodarowanie odpadami zwrotu poniesionych przez siebie kosztów działań polegających na usunięciu odpadów i gospodarowaniu nimi. Posiadacz odpadów jest obowiązany zwrócić te koszty w terminie 14 dni od dnia doręczenia żądania. Roszczenie o zwrot kosztów przedawnia się po upływie 10 lat od dnia, w którym właściwa decyzja stała się ostateczna”.

Podsumowanie: wprowadzenie nowej możliwości wspierania gmin w realizacji zadań związanych z koniecznością niezwłocznego usuwania odpadów jest niewątpliwie korzystnym rozwiązaniem. Dotychczasowy system wspierania tego typu zadań był bowiem niewystarczający. ©℗