OSP i etat w urzędzie? RIO: Tylko ekwiwalent, nie pełna pensja

Czy pracownicy urzędu gminy, którzy są jednocześnie ratownikami ochotniczej straży pożarnej, mogą pobierać wynagrodzenie za czas nieobecności spowodowanej udziałem w działaniach ratowniczych i ćwiczeniach?

Z art. 15 ust. 1 ustawy o ochotniczych strażach pożarnych (dalej: u.o.s.p.) wynika, że strażak ratownik OSP, który uczestniczył w działaniu ratowniczym, akcji ratowniczej, szkoleniu lub ćwiczeniu, otrzymuje niezależnie od otrzymywanego wynagrodzenia ekwiwalent pieniężny. Jego wysokość – w myśl art. 15 ust. 2 u.o.s.p. – ustala, nie rzadziej niż raz na dwa lata, właściwa rada gminy w drodze uchwały. Przy czym nie może on przekraczać 1/175 przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego brutto ogłoszonego przez prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski” przed dniem ustalenia ekwiwalentu pieniężnego.

Wynagrodzenie dla strażaka

Ekwiwalent pieniężny nalicza się „za każdą rozpoczętą godzinę liczoną od zgłoszenia wyjazdu z jednostki ochotniczej straży pożarnej lub gotowości do wyjazdu w celu realizowania zadań, o których mowa w art. 3 pkt 7” (zabezpieczanie obszaru chronionego właściwej jednostki ratowniczo-gaśniczej Państwowej Straży Pożarnej, określonego w powiatowym/miejskim planie ratowniczym) – bez względu na liczbę wyjazdów w ciągu jednej godziny. Natomiast w przypadku kandydata na strażaka ratownika OSP – przysługuje on za każdą rozpoczętą godzinę szkolenia.

Ekwiwalent jest wypłacany z budżetu właściwej gminy. Zaś w myśl art. 15 ust. 3 u.o.s.p. za czas nieobecności w pracy z przyczyn określonych w ust. 1 strażacy ratownicy OSP zachowują „uprawnienie do innych niż wynagrodzenie świadczeń związanych z pracą, przewidziane w odrębnych przepisach”.

Uzupełnieniem dla powyższych regulacji są przepisy zawarte w rozporządzeniu ministra pracy i polityki socjalnej z 15 maja 1996 r. w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy (dalej: rozporządzenie). W myśl par. 11 ust. 1 pkt 1 i ust. 2 pracodawca jest obowiązany zwolnić od pracy pracownika będącego członkiem ochotniczej straży pożarnej – na czas niezbędny do uczestniczenia w działaniach ratowniczych i do wypoczynku koniecznego po ich zakończeniu – a także, w wymiarze nieprzekraczającym łącznie sześciu dni w ciągu roku kalendarzowego, na szkolenie pożarnicze. Zwolnienie pracownika od pracy w razie konieczności udziału w akcji ratowniczej następuje w trybie przyjętym przez służbę ratowniczą odpowiednią do organizowania takich akcji, zaś w celu uczestniczenia w szkoleniu pożarniczym – na podstawie wniosku właściwej terytorialnie jednostki organizacyjnej Państwowej Straży Pożarnej. Czas koniecznego wypoczynku pracownika po zakończeniu akcji ratowniczej ustala osoba, która kierowała akcją.

Ponadto, jak wynika z par. 16 rozporządzenia, w razie skorzystania przez pracownika ze zwolnienia od pracy na czas niezbędny do uczestniczenia w działaniach ratowniczych i w szkoleniu pożarniczym „pracodawca wydaje zaświadczenie określające wysokość utraconego wynagrodzenia za czas tego zwolnienia w celu uzyskania przez pracownika od właściwego organu rekompensaty pieniężnej z tego tytułu – w wysokości i na warunkach przewidzianych w odrębnych przepisach, chyba że obowiązujące u danego pracodawcy przepisy prawa pracy przewidują zachowanie przez pracownika prawa do wynagrodzenia za czas zwolnienia”.

Orzecznictwo RIO

Na temat stosowania w praktyce powyższych regulacji wypowiedziała się Regionalna Izba Obrachunkowa w Białymstoku w wystąpieniu pokontrolnym z 12 listopada 2024 r. (znak RIO.IV.6001–1/25). Izba w czasie kontroli stwierdziła, że burmistrz oraz kierownik referatu rozwoju gospodarczego, rolnictwa i infrastruktury pełnili funkcję strażaków ratowników OSP. Po analizie dokumentów wykryła, że w trakcie pracy uczestniczyli oni w działaniach ratowniczych i ćwiczeniach. Jednak nie dokonano stosownych potrąceń z wynagrodzenia burmistrza i kierownika w związku z częściową nieobecnością w pracy spowodowaną powyższymi wydarzeniami. RIO uznała to za nieprawidłowe. W uzasadnieniu przypomniała, że w sprawach nieuregulowanych w ustawie o pracownikach samorządowych stosuje się odpowiednio przepisy kodeksu pracy. Jak wynika zaś z art. 80 kodeksu pracy, wynagrodzenie przysługuje za pracę wykonaną. Za czas niewykonywania pracy pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia tylko wówczas, gdy przepisy prawa pracy tak stanowią. Izba dodatkowo wskazała, że regulamin wynagradzania w jednostce nie przewidywał możliwości zachowania wynagrodzenia przez pracowników uczestniczących w godzinach pracy w działaniu ratowniczym, akcji ratowniczej, szkoleniu lub ćwiczeniu.

Wobec tego w świetle powyższych uregulowań należy stwierdzić, iż pracownik będący strażakiem ratownikiem OSP nie zachowuje prawa do wynagrodzenia za czas niezbędny do uczestniczenia w działaniach ratowniczych i do wypoczynku koniecznego po ich zakończeniu.

RIO przypomniała, że na zasadzie przewidzianej w par. 16 ust. 2 rozporządzenia pracownikowi przysługuje rekompensata pieniężna z tego tytułu w wysokości i na warunkach przewidzianych w odrębnych przepisach. Wyjaśniła, że przez „odrębne przepisy” w analizowanym przypadku należy rozumieć przepisy ustawy o ochotniczych strażach pożarnych. Jak podkreśliła izba, art. 15 tej ustawy przewiduje prawo do otrzymania ekwiwalentu przez strażaka ratownika OSP, który uczestniczył w działaniu ratowniczym, akcji ratowniczej, szkoleniu lub ćwiczeniu. Przy czym w świetle przywołanego przepisu prawo do tego świadczenia przysługuje niezależnie od otrzymywanego wynagrodzenia, a zatem niezależnie od tego, czy przepisy prawa pracy obowiązujące u danego pracodawcy przewidują zachowanie prawa do wynagrodzenia za czas zwolnienia od pracy w związku z uczestnictwem w działaniu ratowniczym.

W konsekwencji RIO nakazała kontrolowanej jednostce, aby zaniechała wypłacania wynagrodzenia pracownikom urzędu miejskiego pełniącym jednocześnie funkcję strażaków ratowników OSP za czas, w którym nie byli oni obecni w pracy w związku z uczestnictwem w działaniu ratowniczym, akcji ratowniczej, szkoleniu lub ćwiczeniu.

Podsumowanie: w opisanej sytuacji nie ma podstaw do wypłaty wynagrodzenia pracownikom urzędu za czas nieobecności w pracy, w trakcie której uczestniczyli jako strażacy w działaniach ratowniczych lub ćwiczeniach. Takim osobom za ten czas przysługuje bowiem prawo do specjalnego ekwiwalentu dla strażaka ratownika. ©℗