W lipcu rząd zaprezentował założenia do ustawy, która miała zapobiec problemom związanym z przedłużaniem orzeczeń o niepełnosprawności. Okazało się jednak, że część niepełnosprawnych została pominięta – pojawiły się bowiem problemy z przedłużaniem orzeczeń dla dzieci w wieku 16-18 lat. Zmiana w ustawie miała je usunąć, jednak wciąż napływają sygnały o problemach.

30 września 2024 roku upłynął termin ważności orzeczeń o niepełnosprawności wydanych na podstawie specustawy covidowej. Rząd, spodziewając się zatorów przy masowym składaniu wniosków (problem dotyczył 400 tysięcy osób), przygotował ustawę wydłużającą termin ważności orzeczeń.

Nowe przepisy, umożliwiły zachowanie ważności dotychczasowego orzeczenia o niepełnosprawności albo stopnia niepełnosprawności do czasu, gdy nowe orzeczenie stanie się ostateczne w przypadku gdy osoba z niepełnosprawnością złożyła wniosek o wydanie nowego orzeczenia w okresie ważności dotychczasowego. Stare orzeczenie będzie ważne nie dłużej niż do ostatniego dnia szóstego miesiąca następującego po dacie określającej tą ważność.

Przedłużanie orzeczeń o niepełnosprawności - problem z dziećmi

Projektując nowe przepisy, rząd zapomniał jednak o przedłużeniu orzeczeń dla dzieci, które ukończyły 16 lat. Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej 9 września zostało przez nas zapytane o to, dlaczego część dzieci została pominięta przy wydłużaniu orzeczeń. Odpowiedź nadeszła dopiero 3 października po tym, jak 24 września sejmowa komisja zmieniła zapisy nowelizowanej ustawy.

Ministerstwo wyjaśnia w niej, że w Polsce funkcjonują dwa rodzaje orzeczeń: orzeczenie o niepełnosprawności - dla dzieci do 16 roku życia oraz orzeczenie o stopniu niepełnosprawności dla osób dorosłych. Warunkiem przedłużenia orzeczenia jest złożenie wniosku o nowe orzeczenie przed upływem terminu obowiązywania dotychczasowego orzeczenia. Jeden z zapisów nowelizacji ustawy mówił o tym, że mechanizm przedłużający nie dotyczy orzeczeń dla 16-latków, którzy w „oczach” ustawy w tym czasie osiągną dorosłość.

Posłowie zagłosowali za uchyleniem artykułu dotyczącego wyłączenia dzieci od 16 roku życia z możliwości przedłużenia ważności orzeczenia,

Okazuje się jednak, że zmiana dokonana w ostatnim tygodniu przed wygaśnięciem orzeczeń nie uchroniła dzieci z niepełnosprawnościami i ich rodziców przed problemami.

Jak alarmują nas rodzice są urzędy, które odmawiają wydania zaświadczenia, twierdząc, że ustawa nie obejmuje dzieci, które skończyły 16 lat przed 30 września. Powodem odmów wydania zaświadczenia jest także wyznaczony termin komisji lub odbyta komisja w procesie odwoławczym. W wielu miejscach występują także problemy techniczne przez co urzędy wypisują zaświadczenia ręcznie, co wydłuża cały proces.

Kontrowersyjne przepisy uchylone

- Absolutnie nie można zgodzić się z tym, że przepisy ustawy o zmianie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych z dnia 25 września 2024 r. (Dz.U. z 2024 r. poz. 1494) nie dotyczą określonej grupy osób posiadającej orzeczenia o niepełnosprawności. W szczególności pojawiają się głosy – niestety materializujące się w odmowach wydawanych przez organy administracji – iż, przedłużenie orzeczeń o niepełnosprawności, a tym samym wydanie zaświadczeń określających nowy termin ważności dotychczasowego orzeczenia, nie jest stosowany do dzieci, które skończyły 16 lat przed 30.09.2024 r., a także do dzieci, które ukończyły 16 lat przed 30.09.2024 r. i mają już wyznaczoną datę komisji bądź znajdują się w procesie odwoławczym. Organy w tym zakresie powołują się na przepis art. 4 ust 1. ww. ustawy. Czyli znowu spod regulacji ustawowej uprawniającej do wydłużenia ważności orzeczeń wyłączono by (i pokrzywdzono) grupę osób, które bądź są dziećmi, które nie ukończyły 18 roku życia, bądź też są osobami, które ukończyły 18 lat, ale jeszcze do tej pory nie posiadają orzeczenia o stopniu niepełnosprawności z uwagi na komplikacje po covidowe w zakresie orzecznictwa (a wszystkie te osoby ukończyły generalnie 16 rok życia przed 30 września 2024 r.) - tłumaczyradca prawny dr Michał Urban z Urban Legal Kancelarie Radców Prawnych.

I dodaje: "Ustawa z dnia 25 września 2024 r. w art. 1 uchyliła kontrowersyjny przepis artykułu 6bb ust. 2 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej który stanowił, iż orzeczenia o niepełnosprawności zachowują ważność nie dłużej niż do dnia ukończenia 16 roku życia przez osobę posiadającą orzeczenie o niepełnosprawności. Uchylenie art. 6bb ust 2 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oznacza, iż prawo do ważności orzeczeń o niepełnosprawności i o stopniu niepełnosprawności zostało zrównane w świetle prawa, bez jakichkolwiek wyłączeń podmiotowych. Wszystkie więc osoby posiadające orzeczenia są traktowane obecnie równo (w świetle prawa) w procesie porządkowania kwestii ważności tych orzeczeń po okresie covidowym i następujących po nim kolejnych etapach przedłużeń ważności orzeczeń. Dotyczy to nie tylko osób, które mają skończone 16 lat (i skończyły je jeszcze przed 30 września 2024 r.) jednakże nie posiadają orzeczenia o stopniu niepełnosprawności z uwagi na wszystkie zamieszania pandemiczne i po pandemiczne. Art. 4 ust 1 ustawy z dnia 25 września 2024 r. precyzuje, że w przypadku osób, które kończą 16 rok życia po 30 września 2024 r., także stosujemy te same zasady co do osób, które skończyły 16 lat przed 30 września 2024 r. Musimy jednak wszystko odnosić do art. 6bb ust 1. ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej, który określa wspólny dla wszystkich podmiotów termin złożenia wniosku o orzeczenie".

Z uwagi na wielokrotne zmiany dotyczące ważności orzeczeń – co wprowadziło niestety, ale chaos w tym obszarze - obecne przepisy musimy odczytywać także w kontekście treści przepisów poprzednich (począwszy od okresu covidowego). Wybiórcze odczytywanie treści obecnych przepisów, które ponownie prowadziłoby do ponownego wyłączenia określonej grupy osób jest niezgodne z prawem.

- W ostateczności, jeżeli jakikolwiek organ ma wątpliwości co do wykładni treści i celu wprowadzenia przepisu art. 4 ust 1 ustawy z dnia 25 września 2024 r. (jako doprecyzowującego i rozszerzającego grupę osób uprawnionych z ustawy, a nie zawężającego), to zwracam uwagę, iż art. 7 ust 2 Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych z dnia 13 grudnia 2006 r. (Dz.U. z 2012, poz. 1169 z późn. zm.), wskazuje wprost, iż we wszystkich działaniach dotyczących dzieci niepełnosprawnych należy przede wszystkim kierować się najlepszym interesem dziecka. Przypominam, że 6 września 2012 r., Polska ratyfikowała Konwencję o prawach osób niepełnosprawnych – umowę międzynarodową przyjętą przez Organizację Narodów Zjednoczonych. Zgodnie zaś z art. 91 Konstytucji RPratyfikowana umowa międzynarodowa, po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana, chyba że jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy. Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową. Nie może wiec dochodzić do naruszania dobra dzieci (16-sto latek jest jeszcze jednak dzieckiem) przez przepisy ustawy z dnia 25 września 2024 r. Niezależnie od powyższego wszelkie różnicowanie narusza Konstytucję RP tj. nie tylko art. 32, ale także art. 69 Konstytucji RP - podsumowuje radca prawny dr Michał Urban z Urban Legal Kancelarie Radców Prawnych.

Zespoły orzecznicze otrzymały wytyczne

Na podobnym stanowisku stoi Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej. Jak wyjaśnia w przesłanym nam komunikacie przedłużenie ważności orzeczeń będzie dotyczyło również dzieci, dla których wyznaczony został już termin posiedzenia składu orzekającego, gdyż ustawa obejmuje również dzieci, które ukończyły 16 lat przed 30 września 2024 r. -Do zespołów orzeczniczych zostały skierowane wytyczne wyjaśniające wątpliwości w stosowaniu przepisów, a jeszcze przed zakończeniem procesu legislacyjnego, ministerstwo rozesłało komunikaty do organów wypłacających świadczenia, informujące o planowanych zmianach w przepisach i zapewnieniu wypłaty świadczeń w celu informowania obywateli o przygotowywanych zmianach - pisze biuro prasowe.

Ważne

Zaświadczenia potwierdzające złożenie wniosku oraz określające termin ważności dotychczasowego orzeczenia o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności powinno zostać wydane osobie zainteresowanej niezwłocznie po otrzymaniu przez powiatowy/miejski zespół do spraw orzekania o niepełnosprawności kompletnego wniosku. Zaświadczenie wydawane jest przez przewodniczących zespołów zarówno w przypadku wniosków złożonych po dniu wejścia w życie ustawy z dnia 24 lipca 2024 r. o zmianie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, jak również przed tym dniem. Wszelkie problemy techniczne związane z generowaniem zaświadczeń zostały rozwiązane.