Zasiłki powodziowe. Natychmiast i bez zbędnych formalności, ale nie bez kontroli

Zgodnie z zapowiedzią rządu z ubiegłego tygodnia osobom poszkodowanym w wyniku powodzi zostaną wypłacone zasiłki, a wnioski o ich przyznanie będą rozpatrywane przez samorządy bez zbędnych formalności. Stosowanie uproszczonych procedur najpierw zapowiedział premier, a następnie ministrowie spraw wewnętrznych i administracji oraz rodziny, pracy i polityki społecznej sporządzili szczegółowe wytyczne dla gmin w wydanych 19 września wspólnych rekomendacjach w sprawie obsługi obywateli poszkodowanych w powodzi.

Ile i dla kogo?

Zasiłki celowe łącznie wyniosą 10 tys. zł dla gospodarstwa domowego, w tym:

• 2 tys. zł – na podstawie ustawy z 16 września 2011 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi (dalej: ustawa powodziowa);
• 8 tys. zł – na podstawie ustawy z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej.

Gminy objęte ww. pomocą oraz instrumenty pomocowe dla poszkodowanych w wyniku aktualnie trwającej powodzi wskazuje rozporządzenie Rady Ministrów z 16 września 2024 r. w sprawie wykazu gmin, w których są stosowane szczególne rozwiązania związane z usuwaniem skutków powodzi z września 2024 r.

Obecnie największym wyzwaniem, które stoi przed gminami poszkodowanymi w powodzi, jest sprawne przygotowanie procedury przyjmowania i weryfikacji wniosków oraz niezwłoczne wypłacenie świadczeń. Pojawiają się jednak pytania, na czym polega uproszczona procedura i na co powinna zwrócić uwagę gmina, aby nie narazić się na zarzut nieuzasadnionej wypłaty środków.

ZASIŁEK POWODZIOWY: 2 TYS. ZŁ

Możliwość wypłaty zasiłków w wysokości do 2 tys. zł wynika z art. 5 ustawy powodziowej, natomiast aktem regulującym szczegółowo procedurę w tym zakresie jest rozporządzenie ministra spraw wewnętrznych i administracji z 16 listopada 2011 r. w sprawie trybu wypłaty i szczegółowego trybu zwrotu zasiłku powodziowego oraz wzoru formularza wniosku o zasiłek powodziowy.

Aby uzyskać wsparcie, wystarczy, że rodzina lub osoba samotnie gospodarująca (w rozumieniu ustawy o pomocy społecznej) złoży wniosek o wypłatę zasiłku w celu zaspokojenia niezbędnej potrzeby bytowej. Jego wzór określa rozporządzenie z 16 listopada 2011 r. Zaś ostateczny termin na jego złożenie upłynie 15 marca 2025 r. (par. 4 pkt 1 rozporządzenia z 16 września 2024 r.).

►Jakie gminy są właściwe do rozpatrzenia wniosku?

Wniosek o wypłatę zasiłku należy złożyć w gminie, na terenie której wnioskodawca poniósł szkodę w wyniku powodzi, albo w gminie sąsiadującej, na terenie której przebywa w wyniku przeprowadzenia ewakuacji albo konieczności opuszczenia zagrożonego miejsca zamieszkania. Wniosek adresuje się do wójta, burmistrza, prezydenta miasta. Jak informuje resort rodziny, można go złożyć we właściwym miejscowo ośrodku pomocy społecznej lub urzędzie gminy albo miasta. W praktyce najczęściej gminy, które już rozpoczęły przyjmowanie wniosków, wyznaczają do tego ośrodki pomocy społecznej. Również formę wniosków ustalają gminy – najczęściej pisemną. Warto jednak zwrócić uwagę, że ministerstwo w grafice umieszczonej na stronie internetowej z rekomendacjami dla gmin wskazuje, że „wystarczy ustny wniosek” (https://www.gov.pl/web/rodzina/uproszczona-procedura-wnioskowania-o-pomoc-dla-poszkodowanych-w-powodzi).

Decyzja i wypłata

Zasiłek powodziowy przyznawany jest na podstawie decyzji właściwego wójta (burmistrza, prezydenta). Musi być ona wydana niezwłocznie, nie później jednak niż w terminie dwóch dni od wpływu wniosku. Następnie – najpóźniej w ciągu kolejnych dwóch dni od dnia wydania decyzji – gmina będzie musiała wypłacić zasiłek. Wypłata może nastąpić:

• gotówką – do rąk osoby wnioskującej albo
• na rachunek bankowy wskazany we wniosku.

Przyznawanie i wypłacanie zasiłku należy do zadań zleconych z zakresu administracji rządowej realizowanych przez gminę.

Obowiązek weryfikacji

Pojawia się pytanie: skoro włodarz musi wypłacić pieniądze bez zbędnych formalności i w trybie uproszczonym, to czy jest mechanizm zapobiegający nadużyciom? Otóż taki mechanizm przewiduje art. 5 ust. 5 i 7 ustawy powodziowej. Po pierwsze – formularz wniosku o pomoc zawiera oświadczenie, że:

• w wyniku powodzi doznał szkody majątkowej wraz z określeniem jej wartości;
• nie ubiegał się o zasiłek na terenie innej gminy;
• wyraża zgodę na weryfikację danych zawartych we wniosku.

Oświadczenie to jest składane pod rygorem poniesienia odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywych zeznań. Taki rygor przenosi odpowiedzialność na składającego oświadczenie. Jednak w oczywistych przypadkach, budzących uzasadnione podejrzenie, organ już na etapie rozpoznania wniosku powinien weryfikować takie oświadczenia.

Po drugie – zgodnie z art. 5 ust. 7 ustawy powodziowej po wypłacie zasiłku wójt lub burmistrz albo prezydent „dokonuje weryfikacji prawdziwości danych zawartych we wniosku”. Taki sposób sformułowania przepisu wskazuje, że weryfikacja jest obowiązkowa.

Jeśli włodarz ustali, że rodzina lub osoba, która otrzymała zasiłek, nie poniosła szkody w wyniku wystąpienia powodzi, musi wydać decyzję o jego zwrocie. Do zwrotu zasiłku stosujemy przepisy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji w zakresie egzekucji obowiązków o charakterze pieniężnym.

ZASIŁEK CELOWY: 8 TYS. ZŁ

Taki zasiłek celowy z pomocy społecznej dla osoby albo rodziny, które poniosły straty w wyniku m.in. powodzi, został uregulowany w art. 39 i 40 ustawy o pomocy społecznej. Artykuł 40 ust. 3 stanowi, że zasiłek ten „może być przyznany niezależnie od dochodu i może nie podlegać zwrotowi”. Zatem badanie dochodów wnioskujących o pomoc nie jest konieczne. Decyzję wydaje burmistrz. W orzecznictwie sądów administracyjnych przyjęte jest powszechnie, że np. powódź jest właśnie takim zdarzeniem losowym, do którego znajdują zastosowanie te przepisy (uchwała NSA pięciu sędziów z 19 stycznia 1998 r., sygn. akt OPK 39/97; postanowienie NSA 1 lutego 2012 r., sygn. akt I OW 175/11).

W tym miejscu warto również zaznaczyć, że zarówno świadczenia z pomocy społecznej, jak i świadczenie powodziowe nie mają charakteru odszkodowawczego, stąd też nie mogą być traktowane jako rekompensata za straty czy szkodę poniesioną przez powodzian. Ich celem jest doraźna pomoc i zapewnienie bieżącego wsparcia poszkodowanym. Organ przyznający musi ocenić, czy rzeczywiście wnioskujący jest poszkodowanym w wyniku zdarzenia losowego, klęski żywiołowej lub ekologicznej oraz ewentualnie, jaka jest skala poniesionej szkody.

Zarówno zasiłek powodziowy, jak i zasiłek przyznawany z powodu klęski żywiołowej wypłacane są ze środków z budżetu państwa. Świadczenia otrzymane przez powodzian nie wliczają się do dochodu, zatem nie będą miały wpływu na prawo do innych świadczeń z pomocy społecznej, świadczeń rodzinnych, dodatków mieszkaniowych, stypendiów i pomocy materialnej czy świadczeń z funduszu alimentacyjnego. ©℗