Finansowanie rowerów publicznych w priorytetach budżetu unijnego

Samorządy terytorialne mogą otrzymać wsparcie z funduszy europejskich na inwestycje związane z rowerami oraz szerzej – z mikromobilnością. Tego typu projekty zyskały w Unii Europejskiej strategiczne znaczenie.

Wśród priorytetów unijnego budżetu na lata 2021–2027 znalazły się ochrona klimatu oraz zwiększenie bezpieczeństwa zdrowotnego. Jak podkreślił raport European Cyclist’s Federation (Europejskiej Federacji Cyklistów, ECF), pozarządowej organizacji z siedzibą w Brukseli, rozwój transportu i turystyki rowerowej dobrze wpisuje się w te cele.

– Po pierwsze, rower jest jedynym środkiem transportu, który uznano za w 100 proc. przyjazny zarówno dla klimatu, jak i ochrony środowiska. Ten wskaźnik ma umożliwić Komisji Europejskiej monitorowanie, czy beneficjenci funduszy europejskich przestrzegają zasady „30% funduszy dla ochrony klimatu”. Innymi słowy: znaczące inwestycje w sektor rowerowy pozwalają państwom i regionom na osiągnięcie wymaganego progu wydatków na cele przyjazne dla środowiska i klimatu (…). Co więcej, regularna aktywność zapobiega powstawaniu licznych chorób oraz poprawia dobrostan psychiczny obywateli – napisano w raporcie ECF.

Rozwój transportu rowerowego przyczynia się do redukcji emisji gazów cieplarnianych, może też być sposobem na niwelowanie problemów z dostępem do transportu publicznego. Dlatego inwestycje związane z rowerami zostały wymienione w różnych programach unijnych.

Samorządy mogą wspierać rozwój transportu rowerowego i mikromobilności, czyli transportu z wykorzystaniem lekkich urządzeń bez napędu spalinowego, na rozmaite sposoby. Fundusze europejskie można pozyskać na przykład na inwestycje w infrastrukturę, na ścieżki rowerowe, pasy dla rowerów, parkingi mikromobilności, węzły multimodalne i inne cele. Środki UE można przeznaczyć również m.in. na systemy operatorskie zarządzania rowerami czy też same rowery, udostępniane następnie mieszkańcom.

Unia dofinansowuje inwestycje w rowery

Pieniądze na inwestycje związane z rowerami samorządy mogą uzyskać m.in. z 16 programów regionalnych. Dofinansowanie sięga 50, 70 lub 85 proc. W województwie zachodniopomorskim, w przypadku wsparcia budowy tras rowerowych wynikających z Koncepcji sieci tras rowerowych Pomorza Zachodniego, może to być nawet 100 proc. W niektórych programach regionalnych wymieniono wprost wsparcie sharingu / publicznych wypożyczani rowerów. Tak się stało w województwach: kujawsko-pomorskim, lubuskim, łódzkim, małopolskim, mazowieckim, podkarpackim, pomorskim, śląskim, warmińsko-mazurskim czy wielkopolskim. Ogólnie z inwestycjami rowerowymi w poszczególnych regionach powiązane są działania zebrane w tabeli

Równolegle trwa też nabór wniosków w konkursie na Zrównoważoną mobilność miejską (FEPW.03) dla Polski Wschodniej. Instytucją zarządzającą jest departament programów ponadregionalnych Ministerstwa Funduszy i Polityki Regionalnej. Instytucją pośredniczącą w przypadku działania FEPW.03.01, czyli Zrównoważonej mobilności miejskiej, jest Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości. Nabór wniosków w trybie konkurencyjnym zakończył się 12 grudnia 2023 r. Do 18 grudnia 2025 r. trwa natomiast nabór niekonkurencyjny. Samorządy mogą przeznaczyć uzyskane pieniądze m.in. na inwestycje, w szczególności w centrach miast, takie jak stojaki, wiaty rowerowe, stacje samoobsługowej naprawy rowerów, ciągi rowerowe i pieszo-rowerowe. Beneficjentami projektów mogą być miasta wojewódzkie oraz średnie, tracące funkcje społeczno-gospodarcze, liczące powyżej 100 tys. mieszkańców, wraz z ich obszarami funkcjonalnymi, czyli: Lublin, Białystok, Rzeszów, Kielce, Olsztyn, Elbląg, Radom (również działające na podstawie porozumienia zawartego z JST położonymi w miejskim obszarze funkcjonalnym, a także tworzone przez nie związki i stowarzyszenia).

Samorządy zainteresowane zieloną transformacją mogą korzystać również z Funduszy Europejskich na Infrastrukturę, Klimat i Środowisko 2021–2027 (FEnIKS). Obejmuje on sześć obszarów tematycznych, w tym adaptację do zmian klimatu, rozwój odnawialnych źródeł energii, ochronę środowiska i rozwój transportu. Łączna kwota przeznaczona na inwestycje i przedsięwzięcia wynosi prawie 29,3 mld euro. Z tego z funduszy europejskich pochodzi ok. 24,2 mld euro – ok. 11,3 mld euro z Funduszu Spójności i 12,9 mld euro z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Bezpośrednio o projektach dotyczących rowerów jest mowa w dwóch przypadkach.

Nabór w przypadku działania FENX.01.02 (Adaptacja terenów zurbanizowanych do zmian klimatu) zakończył się 30 listopada 2023 r. W 2024 r. został ogłoszony z kolei niekonkurencyjny nabór w ramach działania FENX.03.01 (Transport miejski). Budżet wynosi 8,730 mld zł, a maksymalny poziom dofinansowania to 85 proc. Instytucją pośredniczącą jest CUPT. O dofinansowanie mogą się ubiegać JST oraz formy ich współpracy (związki, stowarzyszenia, porozumienia), w tym związki metropolitalne, a także organizatorzy i operatorzy publicznego transportu zbiorowego.

Wsparcie jest dedykowane miastom wojewódzkim i innym miastom objętym w okresie programowania 2014–2020 instrumentem ZIT oraz ich obszarom funkcjonalnym, z wyłączeniem obszaru Polski Wschodniej, dla której jest dedykowany oddzielny konkurs. Wspierane są takie projekty jak inwestycje infrastrukturalne liniowe, zakupy taboru, plany zrównoważonej mobilności miejskiej, a jako element dodatkowy – między innymi infrastruktura rowerowa.

Krajowy Plan Odbudowy Mobilności

Wsparcie mikromobilności jest też jednym z elementów Krajowego Planu Odbudowy i Zwiększenia Odporności (KPO). Pozwala on skorzystać z Instrumentu na rzecz Odbudowy i zwiększenia Odporności (Recovery and Resilience Facility – RRF). KPO składa się z sześciu komponentów.

Wśród beneficjentów są samorządy terytorialne, m.in. w zakresie inwestycji w rozbudowę infrastruktury i środki transportu, zapewniających czyste środowisko oraz nowe możliwości inwestycyjne. Komponent B programu to zielona energia i zmniejszenie energochłonności. W jego części pożyczkowej znalazł się instrument B3.4.1, inwestycje na rzecz zielonej transformacji miast. Instytucją odpowiedzialną za realizację jest MFiPR, a jednostką wdrażającą – Bank Gospodarstwa Krajowego. Wsparcie mają otrzymać projekty m.in. w zakresie ustanawiania stref niskiej emisji, zrównoważonej multimodalnej mobilności miejskiej, skutecznych planów mobilności, zielonych stref na obszarach miejskich, a także rozwoju zeroemisyjnej infrastruktury transportowej (pieszej, rowerowej) zintegrowanej z transportem zbiorowym.

Fundusz Społeczno-Klimatyczny

Warto jeszcze wspomnieć o Funduszu Społeczno-Klimatycznym (Social Climate Fund), wspierającym transformację w Unii Europejskiej i realizację strategii Fit for 55, z którego będzie mogła również korzystać Polska. W unijnym Dzienniku Urzędowym L 130/2023 ukazało się Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/955 z dnia 10 maja 2023 r. w sprawie ustanowienia Społecznego Funduszu Klimatycznego i zmieniające rozporządzenie (UE) 2021/1060.

W art. 8 wymieniono kwalifikowalne środki i inwestycje, które muszą być uwzględniane w planach społeczno-klimatycznych, jakie każde państwo zainteresowane środkami musi przedłożyć do 30 czerwca 2025 r. Jak czytamy w rozporządzeniu, w szacunkowych łącznych kosztach planu państwo członkowskie może uwzględnić między innymi użytkowników transportu znajdujących się w trudnej sytuacji i działania mające na celu (pkt 1f) „zapewnienie dostępu do bezemisyjnych i niskoemisyjnych pojazdów oraz rowerów, przy jednoczesnym zachowaniu neutralności technologicznej, w tym wsparcie finansowe na ich zakup lub zachęty podatkowe do ich zakupu, jak również dostępu do odpowiedniej infrastruktury publicznej i prywatnej, w szczególności w stosownych przypadkach do zakupu bezemisyjnych i niskoemisyjnych pojazdów, infrastruktury służącej do ładowania i do tankowania paliwa oraz rozwoju rynku używanych pojazdów bezemisyjnych; państwa członkowskie dążą do zapewnienia, aby w przypadku gdy pojazdy bezemisyjne stanowią przystępne cenowo i możliwe do wdrożenia rozwiązanie, wsparcie dla takich pojazdów było traktowane w ich planach priorytetowo”. Wśród wskaźników w załączniku IV rozporządzenia wymieniono zakup rowerów i pojazdów na potrzeby mikromobilności oraz długość infrastruktury rowerowej nowo wybudowanej lub w znacznym stopniu zmodernizowanej na podstawie projektów wspieranych w ramach funduszu.

PARTNER: