Co do zasady przed końcem każdego roku zarządy powiatów, których siedzibą jest miasto liczące nie więcej niż 40 tys. mieszkańców, mają obowiązek podjęcia uchwał wyznaczających na okres kolejnego roku aptekę ogólnodostępną do pełnienia dyżurów w porze nocnej lub dyżurów w dni wolne od pracy – tak wynika z art. 94 ust. 3 ustawy z 6 września 2001 r. – Prawo farmaceutyczne (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 2301; ost.zm. Dz.U. z 2023 r. poz. 1938; dalej: p.f.).

Jednak nowelizując przepis, nie wskazano terminu podjęcia takiej uchwały w pierwszym roku obowiązywania nowych regulacji. Prezydium Naczelnej Rady Aptekarskiej w stanowisku nr IX/2/2024 wydanym 13 marca 2024 r. wskazało, że „uchwały wyznaczające aptekę lub apteki ogólnodostępne do pełnienia dyżurów w porze nocnej lub dyżurów w dni wolne od pracy, dotyczące dyżurów w 2024 r., muszą być podjęte najpóźniej do 30 kwietnia 2024 r., z mocą obowiązującą od 1 maja 2024 r. do 31 grudnia 2024 r.”. Stanowisko to zaskoczyło powiaty i wywołało niemałe poruszenie. O opinie w tej sprawie poprosiliśmy ekspertów oraz Ministerstwo Zdrowia.

• Stanowisko Ministerstwa Zdrowia z 12 kwietnia 2024 r. wydane dla DGP: Przepisy art. 94 p.f. oraz wprowadzającej te regulacje ustawy z 17 sierpnia 2023 r. o zmianie ustawy o refundacji leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1938) nie określają odgórnie terminu.

Należy dążyć do możliwie najszybszego wydania uchwał zarządów powiatów w sprawie dyżurów aptecznych (w tych przypadkach, gdy jest to wymagane albo uzasadnione), jest to w dobrze pojętym interesie lokalnych społeczności.

W poprzednio obowiązującym stanie prawnym, dyżurowanie było przymusowe i nieodpłatne, co skutkowało niechęcią do dyżurowania. Jeżeli w danym powiecie dyżury są potrzebne, to w razie braku sztywnych ram na ich wyznaczenie, najlepiej, by w możliwie szybkim terminie zostały ustalone na podstawie obecnie obowiązujących przepisów (które m. in. dają gwarancję finansowania ze środków publicznych), co zmniejsza ryzyko uchylania się od powierzonych dyżurów.

Nie planujemy wprowadzenia przepisu przejściowego dotyczącego ustalenia terminu wydania nowych uchwał. Zmiana musiałaby nastąpić drogą ustawową, a to długotrwały proces. Do tego czasu zainteresowane powiaty zdążą wyznaczyć dyżury.

• Justyna Stefańczyk-Kaczmarzyk, partner w kancelarii Kondrat i Partnerzy: Interpretacja NRA jest zbyt daleko idąca. W art. 19 w par. 3 ustawy nowelizującej wskazano, że: „W 2024 r. podmiot prowadzący aptekę ogólnodostępną przekazuje zarządowi powiatu albo prezydentowi miasta na prawach powiatu, w którym znajduje się ta apteka, rozkład godzin pracy tej apteki na dany rok w terminie do dnia 31 stycznia 2024 r.”. Zaś w par. 4 dodano, że: „W 2024 r. uchwała zarządu powiatu oraz zarządzenie prezydenta miasta na prawach powiatu w sprawie dyżurów w porze nocnej lub dyżurów w dni wolne od pracy są wydawane na okres do dnia 31 grudnia 2024 r.”. Nie wskazano przy tym konkretnego terminu, w jakim powinna być wydana uchwała na bieżący rok. Zasadne byłoby udzielenie rekomendacji przez NRA, że należałoby podjąć działania do 30 kwietnia 2024 r., jednakże wskazywanie, że takie uchwały muszą być podjęte do tej daty, wydaje się nieuzasadnione.

W przepisach p.f. brak jest sankcji za niepodjęcie uchwał na podstawie nowych przepisów. W związku z powyższym przepisy, przynajmniej prawa farmaceutycznego wprost nie nakładają na zarząd powiatu żadnej odpowiedzialności w tym zakresie. Niepodjęcie tych uchwał może mieć jednak niekorzystne skutki przede wszystkim dla pacjentów i podmiotów prowadzących apteki. Zgodnie z przepisami wprowadzającymi prowadzenie dyżurów na nowych zasadach do czasu wydania nowych uchwał apteki mają możliwość pobierać dopłaty od pacjentów za ekspedycję w porze nocnej, uwzględniając potrzebę wydania leku (dawny art. 94 ust. 3 pkt 1 prawa farmaceutycznego). Powyższe oznacza, że bez uchwał wizyty dla pacjentów mogą być droższe, a z kolei przedsiębiorca prowadzący aptekę nie otrzymuje godzinowej, ryczałtowej stawki za dyżurowanie i bazuje jedynie na tej dopłacie, która w żaden sposób nie rekompensuje kosztów pracy. Można wyobrazić sobie także ewentualne roszczenia cywilne względem władz powiatu za zaniechanie jednostki przy wykonywaniu władzy publicznej, wobec braku podjęcia uchwały, a co za tym idzie pełnienie dyżurów przez aptekę oraz skarg miejscowej ludności czy petycji dotyczących uruchomienia dyżurujących aptek.

W bardzo szczególnych przypadkach, w sytuacji gdyby nie było czynnych aptek na terenie danego powiatu z winy jego władz, można sobie wyobrazić zastosowanie regulacji kodeksu karnego, np. art. 231 k.k. dotyczącego przekroczenia uprawnień lub niedopełnienia obowiązków i art. 160 k.k., dotyczącego narażenia człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu.

• Bernadeta Skóbel, radca prawny, Związek Powiatów Polskich: Stanowisko prezentowane przez NRA nie znajduje pokrycia w przyjętych przez Sejm przepisach prawa. Dodam, że powiaty bezzwłocznie przystąpiły do prób przyjęcia uchwał na nowych zasadach (jeżeli z analizy potrzeb przeprowadzonej przez powiat wynikała potrzeba, aby w danym powiecie dyżury aptek wyznaczyć). Niestety tam, gdzie dotąd się to nie udało, jest to spowodowane przede wszystkim postawą podmiotów prowadzących apteki – nawet przy dużej otwartości powiatów co do wyznaczania aptek w trybie rotacyjnym (aby płatne dyżury na zmianę były pełnione przez kilka aptek).

Ostatnią nowelizacją art. 94 p.f. zracjonalizowano przepisy dotyczące pracy aptek w porze nocnej i w dni wolne od pracy oraz wprowadzono wynagrodzenie dla podmiotów prowadzących apteki za dyżury pełnione na podstawie uchwały zarządu powiatu. Zarówno przedział godzinowy, w których mogą być wyznaczone dyżury aptek, jak i godzinowa stawka wynagrodzenia za pełnienie dyżuru (3,5 proc. minimalnego wynagrodzenia za pracę, co w 2024 r. daje kwotę 148,47 zł, a od lipca 150,5 zł), zostały zaakceptowane przez władze Naczelnej Izby Aptekarskiej. Wskazana stawka wynagrodzenia pozwala nawet na zatrudnienie dodatkowego farmaceuty wyłącznie do obsługi dyżurów w porze nocnej i w dni wolne od pracy. Niestety, pomimo wprowadzenia przepisów wychodzących naprzeciw oczekiwaniom środowiska farmaceutów, z przyczyn leżących wyłącznie po stronie prowadzących apteki już wiemy, że w niektórych powiatach nie będzie możliwości wyznaczenia dyżurów. Podmioty prowadzące apteki składają oświadczenia, że nie posiadają odpowiedniej liczby personelu dostosowanej do zapewniania potrzeb, a na sugestię, że stawka wynagrodzenia pozwala na zatrudnienie personelu, pracownicy starostw słyszą odpowiedź, że prowadzący apteki nie są zainteresowani – tu cytat – „wpuszczeniem nowych ludzi do swojej apteki”. W tej sprawie wystąpiliśmy do Ministerstwa Zdrowia o rozważenie zmiany przepisów. ©℗