Chociaż wprowadzenie usług sąsiedzkich nie jest obowiązkowe, to te gminy, które zdecydują się na ich uruchomienie na swoim terenie, podstawowe regulacje związane z tymi świadczeniami powinny zapisać w uchwale dotyczącej usług opiekuńczych. To w niej określić trzeba m.in. szczegółowe warunki przyznawania tych dodatkowych świadczeń, ich zakres, zasady wymiaru i rozliczania. Wskazujemy, jakie elementy powinny się znaleźć w omawianym akcie prawa lokalnego, i przedstawiamy jego praktyczny wzór.

Wprowadzone ustawą o zmianie ustawy o pomocy społecznej oraz niektórych innych ustaw (dalej: ustawa nowelizująca) nowe świadczenie opiekuńcze, jakim są usługi sąsiedzkie, daje gminom możliwość poszerzenia zakresu usług społecznych, głównie dla tych osób starszych, które wymagają np. pomocy przy zrobieniu zakupów, sprzątaniu mieszkania, a jeszcze nie wymagają wsparcia bardziej specjalistycznego – w formie usług opiekuńczych świadczonych przez profesjonalne opiekunki.

Obowiązek czy możliwość

W założeniu usługi sąsiedzkie mogą obejmować pomoc w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych, prostą podstawową opiekę higieniczno-pielęgnacyjną i w miarę możliwości zapewnienie kontaktów z otoczeniem (art. 50 ust. 3a ustawy o pomocy społecznej; dalej: u.p.s ). Nie wymagają specjalistycznej wiedzy i kompetencji (właściwie jedynym istotnym wymogiem jest odbycie szkolenia z zakresu udzielania pierwszej pomocy). Stanowią więc doskonałe uzupełnienie dotychczas przyznawanych świadczeń.

Jak wskazano w art. 50 ust. 3b u.p.s., „Organizatorem usług sąsiedzkich jest gmina właściwa ze względu na miejsce zamieszkania osoby korzystającej z usług sąsiedzkich lub podmiot uprawniony”. Jednak (jak już pisaliśmy w dodatkach Samorząd i Administracja oraz Gazeta Prawna Poradnik) tego typu usługi zalazły się w katalogu zadań własnych, które nie są wskazane jako obowiązkowe (art. 16 ust. 2 pkt 2a u.p.s.).

Co w treści

Podejmując decyzję o wprowadzeniu dodatkowych usług opiekuńczych w formie usług sąsiedzkich, rada gminy powinna zapisać to w uchwale stanowiącej akt prawa miejscowego (art. 50 ust. 6 u.p.s.). Chodzi o uchwałę określającą szczegółowe warunki przyznawania i odpłatności za usługi opiekuńcze (w tym także świadczone w formie usług sąsiedzkich) i specjalistyczne usługi opiekuńcze (ale z wyłączeniem specjalistycznych usług opiekuńczych dla osób z zaburzeniami psychicznymi) oraz szczegółowe warunki zwolnienia od opłat i tryb ich pobierania.

Zgodnie z art. 50 ust. 6b w przypadku organizowania przez gminę usług opiekuńczych w formie usług sąsiedzkich rada gminy w powyższej uchwale określa także:

  • szczegółowe warunki przyznawania usług sąsiedzkich – np. czy będą to usługi uzupełniające świadczone przez opiekunki środowiskowe, czy będą przyznawane w pierwszej kolejności osobom pozbawionym usług opiekuńczych w ogóle,
  • wymiar usług – może on zostać wskazany także jako minimalny lub maksymalny,
  • zakres usług sąsiedzkich – przy założeniu, że czynności wykonywane w ramach tej usługi nie będą wymagały specjalnych kwalifikacji oraz
  • szczegółowy sposób rozliczania wykonywania usług – np. przez wskazanie, czy wynagrodzenie będzie płatne ryczałtowo, czy za godzinę pracy.

W uchwale tej rada gminy może postanowić także o rozszerzeniu katalogu osób, którym będzie przysługiwać wsparcie sąsiedzkie (art. 50 ust. 6b u.p.s.). Przypominamy, że co do zasady przysługuje ono osobie samotnej, która z powodu wieku, choroby lub innych przyczyn wymaga pomocy innych osób, a jest jej pozbawiona lub która wymaga pomocy innych osób, a rodzina, a także wspólnie niezamieszkujący małżonek, wstępni, zstępni nie mogą takiej pomocy zapewnić.

Ponadto to gmina decyduje, czy organizując na swoim terenie usługę sąsiedzką, skorzysta z możliwości jej zlecenia organizacjom społecznym. I w zależności od indywidualnych potrzeb i możliwości będzie decydować też o formie podejmowania współpracy z opiekunami-sąsiadami. Założenia ustawodawcy są takie, że w większości przypadków podstawą takiej współpracy będzie umowa zlecenia albo wolontariat.

Komu można powierzyć wykonanie pracy

Zgodnie z art. 50 ust. 4a u.p.s. wykonywać usługi sąsiedzkie może osoba, która:

1) jest pełnoletnia,

2) nie jest członkiem rodziny osoby, na rzecz której są świadczone usługi sąsiedzkie,

3) nie jest oddzielnie zamieszkującym małżonkiem, wstępnym ani zstępnym osoby, na rzecz której są świadczone usługi sąsiedzkie,

4) złożyła organizatorowi usług sąsiedzkich oświadczenie o zdolności pod względem psychofizycznym do świadczenia takich usług,

5) zamieszkuje w najbliższej okolicy osoby, na rzecz której są świadczone usługi sąsiedzkie,

6) ukończyła szkolenie z zakresu udzielania pierwszej pomocy,

7) została zaakceptowana przez osobę, na rzecz której są świadczone usługi sąsiedzkie,

8) została zaakceptowana przez organizatora usług sąsiedzkich.

Odpłatność

Usługi sąsiedzkie są odpłatne. Jako że są jedną z form usług opiekuńczych i podlegają tym samym zasadom, to odpłatność może być taka sama jak dla pozostałych usług (jednak nie musi). Rada gminy zdecyduje o tym właśnie w uchwale określającej szczegółowe warunki przyznawania i odpłatności za usługi opiekuńcze i specjalistyczne usługi opiekuńcze. Wskaże także szczegółowe warunki częściowego lub całkowitego zwolnienia od opłat, jak również tryb ich pobierania.

Skąd pozyskać finansowanie

Gminy, które zdecydują się na realizację usług opiekuńczych w formie usług sąsiedzkich, będą miały możliwość pozyskać w 2024 r. dodatkowe środki finansowe na ich realizację w ramach programu „Korpus wsparcia seniorów”. Po raz pierwszy ruszył on w październiku 2020 r. i stanowił ważny element pomocy dla osób starszych w czasie pandemii. Mimo zapowiedzi, że taki program będzie uruchomiony na kolejny rok, wciąż jeszcze nie są znane szczegóły. Biorąc jednak pod uwagę harmonogram, który obowiązywał w ubiegłych latach, czas planowania alokacji środków zostanie wyznaczony na pierwsze miesiące roku. W ubiegłym roku gminy do końca stycznia miały czas na złożenie zapotrzebowania na te usługi do wojewodów, natomiast w pierwszej połowie lutego upływał termin przesłania zapotrzebowania dalej ‒ do Ministerstwa Rodziny i Polityki Społecznej. Jednak na wytyczne oraz szczegóły funkcjonowania oraz przydzielania środków z programu „Korpus wsparcia seniorów” na 2024 r. należy jeszcze poczekać i obserwować posunięcia resortu polityki społecznej, gdyż usługi sąsiedzkie mogą być również finansowane w ramach perspektywy finansowej UE. ©℗

wzór

UCHWAŁA

Rady ....................

z dnia ....................

w sprawie szczegółowych warunków przyznawania usług opiekuńczych i specjalistycznych usług opiekuńczych oraz usług opiekuńczych w formie usług sąsiedzkich oraz odpłatności za te usługi, szczegółowych warunków częściowego lub całkowitego zwolnienia od opłat oraz trybu ich pobierania

Na podstawie art. 50 ust. 6 i 6a ustawy z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 901 ze zm.) uchwala się, co następuje:

Par. 1. Uchwała reguluje:

1) szczegółowe warunki przyznawania i odpłatności za usługi opiekuńcze i specjalistyczne usługi opiekuńcze, z wyłączeniem specjalistycznych usług opiekuńczych dla osób z zaburzeniami psychicznymi, oraz szczegółowe warunki częściowego lub całkowitego zwolnienia od opłat, jak również trybu ich pobierania;

2) szczegółowe warunki przyznawania usług sąsiedzkich, wymiar i zakres usług sąsiedzkich oraz sposób rozliczania wykonywania takich usług.

Par 2. Usługi opiekuńcze przyznawane są osobom spełniającym warunki określone w art. 50 ust. 1 i 2 ustawy o pomocy społecznej albo w uchwale podjętej na podstawie art. 50 ust. 6b ustawy o pomocy społecznej.

Par. 3. 1. Stawka opłaty za jedną godzinę usług opiekuńczych, w tym usług sąsiedzkich, wynosi ...... zł.

2. Stawka opłaty za jedną godzinę specjalistycznych usług opiekuńczych wynosi ................... zł.

Par. 4. Odpłatność za świadczone usługi opiekuńcze i specjalistyczne usługi opiekuńcze zależna jest od dochodu osoby samotnie gospodarującej lub dochodu na osobę w rodzinie ustalonego zgodnie z przepisami ustawy o pomocy społecznej oraz w stosunku do kryterium dochodowego określonego w przepisach ustawy o pomocy społecznej, zgodnie z tabelą:

Dochód (w stosunku do ustawowego kryterium dochodowego) Wysokość odpłatności (w odniesieniu do stawki opłaty)
powyżej 100 proc. 5 proc.
powyżej 150 proc. 10 proc.
powyżej 200 proc. 25 proc.
powyżej 250 proc. 40 proc.
powyżej 300 proc. 60 proc.
powyżej 350 proc. 80 proc.
powyżej 400 proc. 90 proc.
powyżej 450 proc. 100 proc.

Par. 5. 1. Z ponoszenia opłaty zwolnione są osoby, które spełniają jedno z poniższych kryteriów:

1) są całkowicie niezdolne do pracy i samodzielnej egzystencji;

2) ukończyły…. rok życia.

2. Z ponoszenia opłaty w połowie ustalonej na podstawie par. 2 i 3 wysokości zwolnione są osoby, które spełniają jedno z poniższych kryteriów:

1) korzystają z usług opiekuńczych w wymiarze przekraczającym średnio cztery godziny dziennie;

2) ponoszą wydatki na leki, leczenie i rehabilitację przewyższające 50 proc. ich dochodu.

3. W szczególnie uzasadnionych przypadkach możliwe jest częściowe lub całkowite zwolnienie świadczeniobiorcy z ponoszenia opłat za korzystanie z usług, jeżeli występuje co najmniej jedna z następujących przesłanek:

1) wystąpienie zdarzenia losowego;

2) konieczność długotrwałego korzystania z dodatkowych płatnych usług leczniczych i opiekuńczych;

3) konieczność ponoszenia opłat za pobyt członka rodziny w domu pomocy społecznej, ośrodku wsparcia, placówce rehabilitacyjnej, opiekuńczo-leczniczej lub wychowawczej;

4) konieczność korzystania z co najmniej dwóch rodzajów usług opiekuńczych;

5) korzystanie z usług opiekuńczych przez więcej niż jedną osobę w rodzinie wspólnie zamieszkującej.

Par. 6. 1. Odpłatność za świadczenie usług opiekuńczych lub specjalistycznych usług opiekuńczych ustala się za okres miesiąca kalendarzowego.

2. Odpłatność za usługi opiekuńcze i specjalistyczne usługi opiekuńcze stanowi iloczyn: kosztu jednej godziny, o której mowa w par. 3 ust. 1, wysokości opłaty określonej w procentach zawartej w tabeli, o której mowa w par. 4, oraz liczby godzin świadczonych usług w danym miesiącu.

3. Odpłatność za usługi opiekuńcze oraz specjalistyczne usługi opiekuńcze jest wnoszona przez świadczeniobiorcę na rachunek bankowy gminy/ośrodka pomocy społecznej w terminie do 10. dnia każdego miesiąca następującego po miesiącu, w którym usługa była wykonana.

Par. 7. 1. Zakresem usług opiekuńczych w formie usług sąsiedzkich można objąć pomoc w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych oraz zapewnienie kontaktów z otoczeniem.

2. Usługi sąsiedzkie mogą być przyznane jako wyłączna forma usług opiekuńczych osobom, które wymagają pomocy w zaspokojeniu podstawowych potrzeb życiowych lub zapewnieniu kontaktów z otoczeniem. Jeżeli osoba uprawniona do usług opiekuńczych wymaga także opieki higienicznej lub zleconej przez lekarza pielęgnacji usługi sąsiedzkie mogą być przyznane równolegle z usługami opiekuńczymi świadczonymi w innej formie.

3. Usługi sąsiedzkie przyznaje się w wymiarze nieprzekraczającym …. godzin w tygodniu.

Par. 8. Rozliczenie wykonania usług sąsiedzkich następuje poprzez złożenie przez osobę świadczącą usługi sąsiedzkie oświadczenia zawierającego zestawienie zrealizowanych usług. Zestawienie wskazuje zakres wykonanych usług oraz czas ich świadczenia (datę i godziny). Zestawienie przedkładane jest organizatorowi usług sąsiedzkich w terminie do 10. dnia miesiąca następującego po miesiącu, na który usługi zostały przyznane.

Par. 9. Opłaty są wnoszone w terminie do 15. dnia miesiąca następującego po miesiącu, na który usługi zostały przyznane, w kasie urzędu gminy albo poprzez wpłaty należności na rachunek bankowy nr .................... .

Par. 10. Uchwała wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia w Dzienniku Urzędowym Województwa .................... . ©℗

Podstawa prawna

Podstawa prawna

ustawa z 28 lipca 2023 r. o zmianie ustawy o pomocy społecznej oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1693)

art. 16 ust. 2 pkt 2a, art. 50 ust. 3‒3b ustawy z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 901; ost.zm. Dz.U. z 2023 r. poz. 1693)