9 września br. weszło w życie rozporządzenie z 6 września 2023 r. w sprawie zawiadamiania gmin o osobach pozbawionych prawa wybierania (Dz.U. z 2023 r. poz. 1835). Doprecyzowuje ono niektóre kwestie związane z nałożonym od 4 sierpnia na gminy obowiązkiem wprowadzania do Centralnego Rejestru Wyborców (CRW) informacji o pozbawieniu prawa wybierania (pisaliśmy o tym w Poradniku GP „Zmiany w kodeksie wyborczym”, DGP nr 69 z 7–10 kwietnia 2023 r.).
Przede wszystkim określa tryb i terminy przekazywania zawiadomień, które mają być podstawą wpisu w CRW o pozbawieniu prawa wybierania danej osoby i okresie obowiązywania zakazu wobec niej oraz o wygaśnięciu przyczyny pozbawienia prawa wybierania. Zawiadomienia sądowe co prawda są odformalizowane, ale w praktyce pojawiają się wątpliwości dotyczące m.in. tego, czy gmina może poprosić o odpis orzeczenia, w jakim czasie należy wprowadzić dane do rejestru, czy można wezwać sąd do uzupełnienia braków i kto powinien być podpisany pod zawiadomieniem.
Obowiązek wprowadzenia informacji
Omawiany obowiązek nałożono na gminy na mocy znowelizowanego art. 21 ustawy z 5 stycznia 2011 r. – Kodeks wyborczy (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1277; ost.zm. Dz.U. z 2023 r. poz. 497, dalej: k.w.). Zgodnie z art. 21 ust. 1 k.w. informacje o pozbawieniu prawa wybierania wprowadza się do CRW na podstawie przekazywanych gminom zawiadomień sądu albo Trybunału Stanu. Chodzi o pozbawienie prawa do wybierania na mocy art. 10 par. 2 k.w., zgodnie z którym nie ma prawa wybierania osoba:
1) pozbawiona praw publicznych prawomocnym orzeczeniem sądu;
2) pozbawiona praw wyborczych prawomocnym orzeczeniem TS;
3) ubezwłasnowolniona prawomocnym orzeczeniem sądu.
Jak wynika z art. 21 ust. 2 k.w. wprowadzenia informacji o pozbawieniu prawa wybierania dokonuje wójt właściwy ze względu na siedzibę sądu, który wydał orzeczenie skutkujące pozbawieniem prawa wybierania, a w przypadku orzeczenia TS – burmistrz dzielnicy Śródmieście m.st. Warszawy. Powyższe osoby analogicznie dokonują również wprowadzenia do CRW informacji o wygaśnięciu przyczyny pozbawienia prawa wybierania (art. 21 ust. 4 KW).
Siedem dni na przekazanie
Zgodnie z procedurą uregulowaną w rozporządzeniu sąd pierwszej instancji, który wydał orzeczenie skutkujące pozbawieniem prawa wybierania, przekazuje do wójta właściwego ze względu na siedzibę tego sądu zawiadomienie o osobie, która prawomocnym orzeczeniem sądu została:
1) pozbawiona praw publicznych;
2) ubezwłasnowolniona.
Podobnie w wypadku uchylenia orzeczenia, o którym mowa w art. 21 ust. 1 k.w, sąd pierwszej instancji zawiadamia o tym wójta właściwego ze względu na siedzibę tego sądu. Zawiadomienia przekazuje się w terminie siedmiu dni od dnia uprawomocnienia się orzeczenia lub zwrotu akt z właściwego sądu. Wzory zawiadomień określono w załączniku do rozporządzenia. Z kolei zgodnie z par. 4 rozporządzenia zawiadomienie o osobie, wobec której wygasła przyczyna pozbawienia prawa wybierania, przekazuje sąd I instancji do wójta właściwego ze względu na siedzibę tego sądu, a w przypadku zawiadomienia TS ‒ Sąd Najwyższy do burmistrza dzielnicy Śródmieście m.st. Warszawy. Zawiadomienie przekazuje się w terminie siedmiu dni od dnia wygaśnięcia przyczyny pozbawienia prawa wybierania.
co gromadzi centralny rejestr
Jak wynika z art. 18 k.w., CRW obejmuje:
1) osoby, którym przysługuje prawo wybierania;
2) osoby, które ukończyły 17 lat;
3) osoby niemające prawa wybierania z powodów wskazanych w art. 10 par. 2;
4) informacje o stałych obwodach głosowania i okręgach wyborczych.
CRW służyć ma do:
1) sporządzania spisów wyborców;
2) sporządzania spisów osób uprawnionych do udziału w referendum;
3) ustalania liczby wyborców;
4) sprawdzania posiadania prawa wybierania lub prawa udziału w referendum w związku z weryfikacją podpisów złożonych właściwemu organowi w związku z zamiarem przeprowadzenia referendum lub zgłoszeniem inicjatywy ustawodawczej przez obywateli lub obywatelskiej inicjatywy uchwałodawczej przez mieszkańców gminy, powiatu lub województwa.
Z treści tych norm wynika w szczególności, że ‒ w celu realizacji zadań określonych w k.w. ‒ dostęp do CRW mają: wójtowie; Państwowa Komisja Wyborcza i komisarze wyborczy za pośrednictwem Krajowego Biura Wyborczego; minister właściwy ds. informatyzacji; minister właściwy ds. zagranicznych; konsulowie.
Co istotne, sprawdzenia posiadania prawa wybierania przez mieszkańców powiatu lub województwa w przypadku zadań wykonywanych przez powiatową lub wojewódzką komisję wyborczą oraz przez organy powiatu lub województwa dokonuje się za pośrednictwem wójta.
Zadanie zlecone
Aktualizacja danych zgromadzonych w CRW jest zadaniem zleconym gminie. Zatem jest to zadanie finansowane z budżetu centralnego, na które gminy uzyskują dotacje celowe.
►Czy wójt ma prawo żądać od sądu odpisu orzeczenia sądowego, którym pozbawiono prawa wybierania, aby upewnić się co do osoby?
Zasada praworządności, o której mowa w art. 7 Konstytucji RP, stanowi, że organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa. W wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z 28 lutego 2023 r. (sygn. akt III OSK 1777/21) m.in. wskazano, że stosownie do wynikającej z art. 7 Konstytucji RP i art. 6 ustawy z 14 czerwca 1960 r. ‒ Kodeksu postępowania administracyjnego (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 775; ost.zm. Dz.U. poz. 803; dalej: k.p.a.) zasady praworządności organy administracji w swoich rozstrzygnięciach są zobowiązane uwzględniać stan faktyczny i prawny, jaki wynika z obowiązującego stanu prawnego, z wyjątkami, do których odsyła ustawodawca. W tym kontekście należy zauważyć, że przepisy k.w. ani omawianego rozporządzenia nie przewidują przedkładania przez sądy wójtowi żadnej dodatkowej dokumentacji poza ustalonymi odgórnie zawiadomieniami. Nie ma również podstaw, aby stosować w tym zakresie inne przepisy, w tym k.pa., które samorząd gminny stosuje w realizowaniu ustawowych zadań, a które umożliwiają mu żądanie różnej dokumentacji, choćby w trybie uzupełnienia braków formalnych. W konsekwencji należy uznać, że wójt, burmistrz lub prezydent miasta nie mają możliwości występowania do sądu o wydanie np. odpisu orzeczenia dotyczącego pozbawienia danej osoby praw publicznych. Jedynym dokumentem, jaki otrzymują samorządowcy, są zawiadomienia. Nie ma więc jakichkolwiek przesłanek, aby występować do sądu o inne dodatkowe dokumenty, w tym orzeczenia.
►Rozporządzenie określa siedmiodniowy termin na przekazanie przez sąd zawiadomienia, ale nie określa terminu na wprowadzenie danych przez wójta. Czy na zasadzie analogii można zastosować termin siedmiodniowy?
W par. 2 rozporządzenia postanowiono m.in., że sąd pierwszej instancji, który wydał orzeczenie skutkujące pozbawieniem prawa wybierania, zawiadomienia przekazuje w terminie siedmiu dni od dnia uprawomocnienia się orzeczenia lub zwrotu akt z właściwego sądu. Niewątpliwie jest to termin przewidziany wyłącznie na przekazanie wspomnianego zawiadomienia przez sąd do wójta. Nie ma przesłanek, aby stosować wykładnię rozszerzającą przepisów i uznawać, że w drodze analogii termin siedmiodniowy dotyczy również umieszczania danych objętych zawiadomieniem w CRW.
W tym zakresie warto jednak zwrócić uwagę na art. 18b par. 2 k.w., w którym postanowiono, że dane, o których mowa w art. 18a par. 1 pkt 7 i par. 3 pkt 8, są wprowadzane do CRW przez organ sporządzający spis wyborców lub burmistrza dzielnicy Śródmieście m.st. Warszawy w przypadku, o którym mowa w art. 34 k.w., bezpośrednio w systemie teleinformatycznym. Zatem przepis ten wskazuje, że to organ sporządzający spis wyborców (czyli gmina) ma bezpośrednio wprowadzić dane m.in. w zakresie pozbawienia prawa wybierania z powodów wskazanych w art. 10 par. 2, tj. okres pozbawienia prawa wybierania, oznaczenie sądu lub TS, sygnaturę akt, datę wydania oraz datę uprawomocnienia się orzeczenia, na podstawie którego nastąpiło pozbawienie prawa wybierania. Należy dodać, że użycie sformułowania „bezpośrednio” trzeba odczytać jako „na bieżąco”. W konsekwencji wójt powinien dokonywać wpisu danych w miarę uzyskiwania zawiadomień z sądów, czyli na bieżąco.
►Jeśli w treści zawiadomienia z sądu będą niepełne dane (np. zabraknie daty wyroku), to czy pomimo tego należy dokonać wpisu do CRW, czy też trzeba wezwać sąd do uzupełnienia braków w trybie k.p.a.?
Ani nowe rozporządzenie, ani przepisy k.w. nie rozstrzygają tej kwestii, co może być w praktyce problematyczne. Nie oznacza to jednak dowolności dla wójta gminy w stosowaniu przepisów, w tym przepisów k.p.a. Owszem, podany akt prawny zawiera tzw. tryb naprawczy, co ma odzwierciedlenie w art. 64 k.p.a. Z podanego artykułu wynika bowiem, że jeżeli w podaniu nie wskazano adresu wnoszącego i nie ma możności ustalenia tego adresu na podstawie posiadanych danych, to podanie pozostawia się bez rozpoznania. Jeżeli podanie nie spełnia innych wymagań ustalonych w przepisach prawa, to należy wezwać wnoszącego do usunięcia braków w wyznaczonym terminie, nie krótszym niż siedem dni, z pouczeniem, że nieusunięcie tych braków spowoduje pozostawienie podania bez rozpoznania. Z istoty tego mechanizmu wynika, że ma on zastosowanie do inicjowania postępowań administracyjnych. Tymczasem podany stan faktyczny tego warunku nie spełnia. W konsekwencji wójt gminy winien poszukać innego rozwiązania, mając na uwadze dobrze rozumianą zasadę współdziałania organów. Sprowadza się to do wniosku, że ewentualne braki w zawiadomieniach należy zweryfikować i koniecznie powiadomić właściwy sąd o konieczności uzupełnienia brakujących danych albo skierowania nowego kompletnego zawiadomienia. Wójt nie powinien więc dokonywać wpisu do CRW na podstawie niekompletnego zawiadomienia, k.w. wymaga bowiem podania pełnych danych, o czym świadczy m.in. art. 18a par. 1 pkt 8, gdzie postanowiono, że w CRW w części A gromadzi się „dane obywateli polskich, o których mowa w art. 18 par. 1 pkt 1‒3, w zakresie obejmującym – informację o pozbawieniu prawa wybierania z powodów wskazanych w art. 10 par. 2, okres pozbawienia prawa wybierania, oznaczenie sądu lub Trybunału Stanu, sygnaturę akt, datę wydania oraz datę uprawomocnienia się orzeczenia, na podstawie którego nastąpiło pozbawienie prawa wybierania”.
►Z jaką datą wójt powinien wpisać do CRW informację o wygaśnięciu przyczyny pozbawienia prawa do wybierania, gdy zawiadomienie z sądu nosi datę późniejszą niż data wygaśnięcia tej przyczyny?
W rejestrze winna zostać ujęta data podana w zawiadomieniu jako data wygaśnięcia przyczyny pozbawienia prawa wybierania, a nie data otrzymania tego zawiadomienia przez wójta. Stosowanie daty otrzymania zawiadomienia stanowiłoby wypaczenie aspektu prawnego wygaśnięcia przyczyny pozbawienia wybierania, abstrahując od tego, że byłoby krzywdzące dla samego wyborcy. ©℗
