Nowych stawek opłat za odpady nie wolno stosować wstecz

W związku ze wzrostem przeciętnego miesięcznego dochodu rozporządzalnego na osobę nasza gmina planuje wyznaczenie wyższych stawek opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi. Czy możemy je podwyższyć z dniem ukazania się obwieszczenia prezesa GUS w tej sprawie (czyli z datą wsteczną od 29 marca br.), czy trzeba stosować odpowiednie vacatio legis?

Z obwieszczenia prezesa GUS z 28 marca 2023 r. w sprawie przeciętnego miesięcznego dochodu rozporządzalnego na jedną osobę ogółem w 2022 r. (Monitor Polski poz. 305, opublikowane 29 marca br.) wynika, że przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny na 1 osobę ogółem w 2022 r. wyniósł 2249,79 zł, a zatem był o ponad 187 zł wyższy niż rok wcześniej. To oznacza, że wzrosły również maksymalne stawki opłat, jakie gminy mogą ustanowić za odpady komunalne zbierane i odbierane w sposób selektywny.

Dopuszczalne limity

W art. 6k ust. 2a ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach postanowiono, że rada gminy ustala stawki opłat za odpady komunalne zbierane i odbierane w sposób selektywny w wysokości nie wyższej niż maksymalne stawki opłat. Te zaś stanowią odpowiedni procent przeciętnego miesięcznego dochodu rozporządzalnego. I tak maksymalna stawka wynosi za miesiąc:

1) w przypadku metody zależnej od liczby mieszkańców zamieszkujących daną nieruchomość – 2 proc. przeciętnego miesięcznego dochodu rozporządzalnego na jedną osobę ogółem – za mieszkańca;

2) w przypadku metody od ilości zużytej wody z danej nieruchomości – 0,7 proc. przeciętnego miesięcznego dochodu rozporządzalnego na jedną osobę ogółem – za 1 m sześc. zużytej wody;

3) w przypadku metody od powierzchni użytkowej lokalu – 0,08 proc. przeciętnego miesięcznego dochodu rozporządzalnego na jedną osobę ogółem – za 1 mkw. powierzchni użytkowej lokalu mieszkalnego w rozumieniu prawa budowlanego;

4) w przypadku metody od gospodarstwa domowego – 5,6 proc. przeciętnego miesięcznego dochodu rozporządzalnego na jedną osobę ogółem – za gospodarstwo domowe;

5) w przypadku nieruchomości, na której nie zamieszkują mieszkańcy – 1,3 proc. przeciętnego miesięcznego dochodu rozporządzalnego na jedną osobę ogółem za pojemniki lub worki o pojemności 120 l przeznaczone do zbierania odpadów komunalnych na terenie nieruchomości (za pojemniki lub worki o mniejszej lub większej pojemności stawki opłat ustala się w wysokości proporcjonalnej do ich pojemności).

Termin wprowadzenia

W praktyce może pojawić się problem związany z terminem wprowadzenia nowej stawki w życie. Ustawa o utrzymaniu czystości i porządku w gminach nie reguluje tej kwestii. Nie oznacza to jednak dowolności dla rady gminy, muszą bowiem zostać uwzględnione przy tym przepisy zawarte w ustawie o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych (dalej: u.o.a.n.). W art. 4 ust. 1 u.o.a.n. postanowiono, że akty normatywne zawierające przepisy powszechnie obowiązujące, ogłaszane w dziennikach urzędowych, wchodzą w życie po upływie 14 dni od dnia ich ogłoszenia, chyba że dany akt normatywny określi termin dłuższy. Ponadto w ust. 2 podano, że w uzasadnionych przypadkach akty normatywne, z zastrzeżeniem ust. 3, „mogą wchodzić w życie w terminie krótszym niż 14 dni, a jeżeli ważny interes państwa wymaga natychmiastowego wejścia w życie aktu normatywnego i zasady demokratycznego państwa prawnego nie stoją temu na przeszkodzie, dniem wejścia w życie może być dzień ogłoszenia tego aktu w dzienniku urzędowym”. Z kolei w art. 5 u.o.a.n. postanowiono, że przepisy art. 4 nie wyłączają możliwości nadania aktowi normatywnemu wstecznej mocy obowiązującej, jeżeli zasady demokratycznego państwa prawnego nie stoją temu na przeszkodzie.

Warto odnotować stanowiska prezentowane w orzecznictwie regionalnych izb obrachunkowych. W rozstrzygnięciu nadzorczym wojewody zachodniopomorskiego z 15 września 2022 r. (znak P – 1.4131.275.2022.KD) wskazano np., że vacatio legis – a więc okres pomiędzy dniem ogłoszenia aktu prawnego a dniem jego wejścia w życie – powinno być określone w taki sposób, aby „zapewnić adresatowi normy prawnej odpowiednią ilość czasu na zapoznanie się z treścią nowych regulacji i podjęcie działania, które umożliwi przystosowanie się do nich”. Dodano, że w każdym przypadku długość vacatio legis musi być dostosowana do treści ustanowionej regulacji oraz możliwości pokierowania swoimi sprawami przez jej adresatów.

Natomiast w rozstrzygnięciu nadzorczym wojewody podkarpackiego z 25 października 2022 r. (znak P–II.4131.2.234.2022) podkreślono, że wyjątek przewidziany w art. 4 ust. 2 u.o.a.n. nie ma zastosowania do aktów prawa miejscowego, gdyż ze swej istoty mają one charakter lokalny i wydawane są w interesie lokalnym, tj. w interesie danej jednostki samorządu terytorialnego. Ważny interes państwa nie jest więc przesłanką, która mogłaby uzasadniać ich wprowadzenie w terminie wyjątkowym określonym w art. 4 ust. 2 u.o.a.n.

Wymaga podkreślenia, że ww. ograniczenia w określaniu daty wejścia w życie aktu prawa miejscowego dotyczą właśnie m.in. uchwał w sprawie opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi. W konsekwencji rada gminy, wprowadzając zmianę dotychczasowej opłaty albo wprowadzając zupełnie nową uchwałę, musi uwzględniać powyższe wymogi. Oznacza to, że zasadniczo powinno być stosowane minimalnie 14-dniowe vacatio legis. Teoretycznie możliwe jest wprowadzenie uchwały z datą wsteczną, lecz wyłącznie wówczas, gdy leży to w interesie adresatów normy prawej, nie pogarszając ich sytuacji prawnej. W przypadku jednak gdy mowa jest o podwyższeniu stawek do nowego limitu, trudno uznać, aby wprowadzenie zmiany w uchwale w sprawie ww. opłaty z dniem, kiedy ukazało się obwieszczenie prezesa GUS, było rozwiązaniem legalnym. Jest to bowiem zmiana pogarszającą sytuację adresatów norm prawnych. W przypadku podjęcia takiej uchwały przez radę gminy z dużym prawdopodobieństwem zostałaby ona zakwestionowana przez regionalną izbę obrachunkową w zakresie właśnie określenia daty wejścia w życie. ©℗