Czy istnieje uniwersalny gminny system gospodarki odpadami komunalnymi nadający się do wdrożenia w każdej z niemal 2,5 tys. gmin w Polsce? Czy jednolite ramy prawne tworzone przez ustawę o utrzymaniu czystości i porządku w gminach pozwalają na wypracowanie takiego systemu? Odpowiedzi m.in. na te pytania będą poszukiwać uczestnicy praktycznych narzędziowych warsztatów organizowanych drugiego dnia Kongresu Perły Samorządu 2023, który na początku czerwca odbędzie się w Gdyni.

Nowelizacja ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach uchwalona przez Sejm 1 lipca 2011 r. zainicjowała rewolucję odpadową, która trwa do dziś. Istotnie zmienione wówczas przepisy ustawy czystościowej na przestrzeni kolejnych ponad 10 lat były ponownie wielokrotnie nowelizowane, zaś każda kolejna nowelizacja jest źródłem kolejnych wątpliwości i sporów interpretacyjnych. Na tym swoistym polu minowym muszą się odnaleźć samorządowcy mający świadomość newralgicznego charakteru zadań związanych z gospodarką odpadami – ich realizacja w wielu przypadkach budzi spore emocje wśród mieszkańców. Zbliżające się wybory samorządowe oraz stale rosnące koszty systemów odpadowych (co najlepiej obrazuje szeroko komentowany w mediach przykład Wrocławia) sprawiają, że w wielu gminach na nowo rozgorzała dyskusja na temat kształtu systemu odpadowego.
W dyskusjach tych bardzo często porusza się temat zakresu usług świadczonych przez gminy w zamian za opłatę za gospodarowanie odpadami komunalnymi. Przy ograniczonych środkach budżetowych niełatwym zadaniem jest ustalenie odpowiedniej częstotliwości odbioru odpadów, mobilnych zbiórek czy zasad funkcjonowania PSZOK. Równie często padają pytania o to, kto powinien odpowiadać za wyposażenie nieruchomości w pojemniki lub worki, oraz o to, jaki zakres usług powinien wiązać się ze zwolnieniem kompostownikowym. Samorządowcy mają świadomość, że raz wprowadzoną usługę publiczną trudno jest później wycofać, co nie wyklucza jednak możliwości modyfikacji zasad jej świadczenia.
Na posiedzeniach rad gmin powraca również temat optymalnej metody ustalania opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi, która z jednej strony ma zapewnić finansowe bilansowanie się systemu odpadowego, z drugiej zaś – musi cieszyć się społeczną akceptacją. „Wybór między dżumą a cholerą” – jak często jest określany wybór metody związanej z opłatą śmieciową – niejednokrotnie bywa kwestionowany przed sądami administracyjnymi przez niezadowolonych mieszkańców. Równocześnie samorządowcy starają się uszczelnić systemy odpadowe, aby zminimalizować zjawisko „pasażera na gapę” i zwiększyć w ten sposób stronę przychodową systemu.
Kosztotwórcze decyzje rady gminy muszą następnie zostać przełożone na zakres dokumentacji zamówieniowej, pozwalającej na dokonanie wyboru realizującego usługi w zakresie odbioru lub zagospodarowania odpadów komunalnych. Niestety, obserwacja praktyki samorządowej w tym zakresie wskazuje, że nazbyt często w poszczególnych gminach urzędnicy samorządowi inspirują się rozwiązaniami z innych gmin, nie dostrzegając różnicy pomiędzy poszczególnymi systemami odpadowymi, a w konsekwencji – wprowadzają rozwiązania nieadekwatne, generujące dodatkowe koszty.
Nieprzerwanie trwa przy tym dyskusja o zakresie stosowania zamówień in-house pozwalających w trybie bezprzetargowym powierzyć spółkom komunalnym realizację poszczególnych usług. Stale w tym zakresie rozwija się orzecznictwo KIO i Sądu Zamówień Publicznych, przekładając się na sposób swoiście implementowanych dyrektyw unijnych.
W wielu przypadkach samorządowcy są też skazani na współpracę pomiędzy sobą w zakresie gospodarki odpadami komunalnymi. Wspólna realizacja zadań w zakresie zagospodarowania odpadów komunalnych czy ich odbioru ma szczególny potencjał. Współpraca może być nawiązywana zarówno na podstawie rozwiązań zawartych w ustawie o samorządzie gminnym (związki międzygminne czy porozumienia), jak i na podstawie rozwiązań wynikających z ustawy o gospodarce komunalnej (spółki międzygminne).
Powyższy katalog zagadnień nie wyczerpuje tematyki warsztatów, które będę miał przyjemność poprowadzić 2 czerwca w Gdyni. Po warsztatach będą możliwe indywidualne konsultacje związane z ich tematyką, na które już dziś Państwa zapraszam.©℗