Wobec krytycznej sytuacji budżetowej miast samorządy chcą podjąć z resortem finansów rozmowy o doraźnych działaniach na ten rok, a w dalszej kolejności o zmianach w całym systemie finansowania JST.
Pod koniec października 2022 r. Ministerstwo Finansów przekazało korporacjom samorządowym „Główne kierunki zmian w systemie finansowania jednostek samorządu terytorialnego” - dokument zawierający wstępne propozycje reformy. Organizacje samorządowe uznały wtedy zgodnie, że aby siąść do stołu i rozmawiać o konkretach, najpierw potrzebne jest zbliżenie stanowisk dotyczących oceny sytuacji budżetowej gmin, bo to ich i to rządowe są całkowicie rozbieżne (pisaliśmy o tym w DGP nr 241/2022 - „Samorządy: Najpierw diagnoza, później zmiany w finansowaniu”,).
Podczas wewnętrznych rozmów Związek Miast Polskich (ZMP) we współpracy z Unią Metropolii Polskich wypracował jednak tezy dotyczące zmian w finansach JST (patrz: ramka niżej). W ocenie lokalnych włodarzy celem minimum na ten rok jest przywrócenie subwencji rozwojowej.
Postulaty miast w sprawie zmian w systemie finansów JST
1. Zwiększenie udziału gmin we wpływach z podatku PIT (w ramach skompensowania ubytków związanych z wprowadzeniem Polskiego Ładu) i rezygnacja z wprowadzonego „wskaźnikowego” sposobu ustalania tych udziałów
2. Udział we wpływach ze zryczałtowanego PIT
3. Zwiększenie udziału województw w podatku CIT
4. Zwrot (nieodliczonego) podatku VAT od inwestycji publicznych JST i ich jednostek organizacyjnych
5. Kompleksowe zmiany w podatku od nieruchomości, w tym:
• zniesienie większości obecnych ulg i zwolnień ustawowych przy jednoczesnym pozostawieniu możliwości ich wprowadzenia w prawie miejscowym
• zwiększenie możliwości strefowania, w tym wprowadzania w poszczególnych strefach różnych stawek, w zależności od ustaleń, przyjętych w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, w tym od sposobu użytkowania nieruchomości gruntowych
• przekształcenie podatku rolnego i leśnego w odpowiednie części podatku od nieruchomości
6. Zwiększenie subwencji oświatowej do 3 proc. PKB
7. Zmiany w systemie wyrównawczym - uwzględnienie nie tylko dochodów gmin, lecz także ich potrzeb wydatkowych
- Obecny rok jest krytyczny dla finansów JST. Budżety wielu miast bilansują się mniej więcej do września, października, w niektórych jeszcze wcześniej - alarmuje Jan Maciej Czajkowski, ekspert ZMP.
Jak dowiedział się DGP, z inicjatywy Unii Miasteczek Polskich pierwsze spotkanie strony samorządowej z przedstawicielami MF zostało zaplanowane wstępnie na 8 marca br. W rozmowach ma wziąć udział nie tylko wiceminister Sebastian Skuza, który zazwyczaj prowadzi konsultacje z samorządowcami, lecz także Magdalena Rzeczkowska, szefowa resortu.
Koniec roku pod znakiem zapytania
Samorządowcy podkreślają, że w tym roku po raz pierwszy doszło do sytuacji, w której w miastach brakuje średnio 10-15 proc. środków niezbędnych do realizacji wszystkich zdań. Oczywiście formalnie lokalne bud żety zostały spięte, ale jak słyszymy, część miast, mając nóż na gardle, zaplanowała wyższe dochody, które najprawdopodobniej nie zostaną w całości wykonane. Te gminy, które mogły sobie na to pozwolić, przesunęły na ten rok pieniądze przekazane im przez MF pod koniec 2022 r. (o tym transferze pisaliśmy w artykule „Rządowa kroplówka dla samorządów”, DGP nr 163/2022).
Samorządowi eksperci oceniają, że bez doraźnych działań, szczególnie bez przywrócenia subwencji rozwojowej w tym roku, pieniądze w części miast skończą się jeszcze przed IV kw. br.
W lepszej sytuacji jest większość małych gmin wiejskich, które mając inną strukturę dochodów - mniejszy udział we wpływach z PIT - średnio straciły mniej na zmianach podatkowych z Polskiego Ładu 1.0 i 2.0, a zyskały dodatkowo dzięki korzystnemu dla nich podziałowi rządowej kroplówki (patrz: infografika).
Udziały gmin w PIT powinny być większe
Lokalni włodarze podtrzymują, że bez zbliżenia diagnoz stanu finansów JST strony samorządowej i rządowej trudno będzie wypracować zmiany systemowe. Proponują jednak kierunek tych zmian.
Kładą nacisk przede wszystkim na zwiększenie dochodów własnych, w tym na przywrócenie znaczenia udziałów JST we wpływach z PIT i odejście od wskaźnikowego sposobu ustalania tych udziałów. Samorządowcy wskazują, że oparcie tego udziału na transferach z budżetu wyliczanych zgodnie ze wskaźnikami opracowanymi przez MF, przy jednoczesnym zmniejszeniu bazy podatkowej, sprowadziło wpływy z PIT dla samorządów w 2022 r. na poziom z lat 2017-2018. Kluczowy jest tu ryczałt, w którym JST nie mają udziałów, a który zyskał na znaczeniu po tym, jak masowo zaczęli wybierać go przedsiębiorcy.
- Potwierdzają to dane z wykonania ryczałtu za 11 miesięcy - są one niemal dwukrotnie wyższe niż za ten sam okres rok temu, podczas gdy wpływy z pozostałej „samorządowej” części PIT są odpowiednio niższe - podkreśla Piotr Husejko, skarbnik Poznania.
We wrześniu 2022 r. wiceminister Sebastian Skuza mówił, że realnym terminem na wprowadzenie udziałów w ryczałcie dla samorządów jest styczeń 2024 r.
DGP zapytał resort finansów o postulaty miast, w tym m.in. o to, na jakim etapie są prace nad zmianami w ryczałcie.
„Przekazany materiał zawiera główne kierunki zmian, które będą mogły być podstawą do prac nad dalszymi zmianami w ustawie o dochodach jednostek samorządu terytorialnego. Ministerstwo Finansów jest bowiem otwarte na dyskusję ze stroną samorządową o zmianach w systemie finansów JST. Wprowadzone w ostatnim czasie zmiany w systemie dochodów są pierwszym etapem reformy systemu dochodów jednostek samorządu terytorialnego. Ministerstwo Finansów kontynuuje prace koncepcyjne w tym zakresie” - czytamy w odpowiedzi.
Resort zaznaczył, że zbudowanie nowego systemu dochodów samorządów to skomplikowane zadanie, ponieważ wpływ na to ma wiele czynników, m.in. zróżnicowanie JST pod względem terytorialnym, gospodarczym, społecznym, ale również sytuacja ekonomiczna w kraju i za granicą.
Do zmiany podatek od nieruchomości...
Samorządy postulują zniesienie większości ulg i zwolnień ustawowych przewidzianych w podatku od nieruchomości przy jednoczesnym pozostawieniu możliwości ich wprowadzenia w prawie miejscowym.
Miasta uważają również, że anachroniczne podatki leśny i rolny (nadal powiązany z ceną skupu zboża) powinny zostać przekształcone w odpowiednie części podatku od nieruchomości. Propozycja zakłada również zwiększenie możliwości strefowania - tak aby wysokość podatku była uzależniona w większym stopniu od lokalizacji danej nieruchomości, a nie tylko od metrażu.
...janosikowe...
Bogatsze gminy niezmiennie chciałyby uporządkowania systemu wyrównawczego (janosikowego), który uwzględniałby nie tylko dochody, lecz także potrzeby vwydatkowe poszczególnych JST. MF jest otwarty na tego typu zmiany i w kierunkowych propozycjach resort wskazywał, że docelowo wpłaty na janosikowe nie powinny zmieniać kolejności samorządów w poziomie dochodów.
...i subwencja oświatowa
Miasta chcą również zwiększenia subwencji oświatowej do 3 proc. PKB. Informują, że do 2016 r. dopłaty z budżetów gmin do edukacji rosły średnio rocznie o 0,3-0,5 mld zł, a po reformie edukacji (od 2017 r. do dziś) wzrost ten sięgnął już 2,5-3 mld zł rocznie.
- Dopłata budżetu Poznania do oświaty w ciągu ostatnich siedmiu lat wzrosła ponaddwukrotnie - z ok. 300 mln zł w 2015 r. do ponad 600 mln zł w zeszłym roku - potwierdza Piotr Husejko. ©℗
/>
