Zasady udzielania dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru lub znajdującym się w gminnej ewidencji uregulowano m.in. w art. 81 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (dalej: u.o.z.o.z.). Postanowiono w nim m.in., że dotacja może być udzielona przez organ stanowiący gminy, powiatu lub samorządu województwa w trybie określonym odrębnymi przepisami, na zasadach określonych w podjętej przez ten organ uchwale. Ponadto stanowi on, że dotacja, w zakresie określonym w art. 77 u.o.z.o.z., może być udzielona w wysokości do 100 proc. nakładów koniecznych na wykonanie przez wnioskodawcę prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru lub znajdującym się w gminnej ewidencji zabytków.

Na co można przeznaczyć

Spektrum zadań finansowanych omawianymi dotacjami może być szerokie, o czym świadczy właśnie pośrednio odesłanie do ww. art. 77 ustawy. Z jego treści wynika zaś, że dotacja może obejmować nakłady konieczne na:
  • sporządzenie ekspertyz technicznych i konserwatorskich – przeprowadzenie badań konserwatorskich lub architektonicznych;
  • wykonanie dokumentacji konserwatorskiej – opracowanie programu prac konserwatorskich i restauratorskich;
  • wykonanie projektu budowlanego;
  • sporządzenie projektu odtworzenia kompozycji wnętrz;
  • zabezpieczenie, zachowanie i utrwalenie substancji zabytku;
  • stabilizację konstrukcyjną części składowych zabytku lub ich odtworzenie w zakresie niezbędnym dla zachowania tego zabytku;
  • odnowienie lub uzupełnienie tynków i okładzin architektonicznych albo ich całkowite odtworzenie, z uwzględnieniem charakterystycznej dla tego zabytku kolorystyki;
  • odtworzenie zniszczonej przynależności zabytku, jeżeli odtworzenie to nie przekracza 50 proc. oryginalnej substancji tej przynależności;
  • odnowienie lub całkowite odtworzenie okien (w tym ościeżnic i okiennic, zewnętrznych odrzwi i drzwi, więźby dachowej, pokrycia dachowego, rynien i rur spustowych), modernizację instalacji elektrycznej w zabytkach drewnianych lub w zabytkach posiadających oryginalne, wykonane z drewna części składowe i przynależności, i inne wymienione zadania.
Nie ma zatem wątpliwości co do tego, że samorządy wszystkich szczebli mogą wprowadzać uchwały dotacyjne wspierające ochronę zabytków. Są to zatem dotacje o charakterze fakultatywnym, bowiem zależne od woli konkretnego samorządu. W orzecznictwie sądowym akcentuje się, że omówiony wyżej art. 81 u.o.z.o.z. stanowi materialnoprawną podstawę do podjęcia przez organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego uchwały w sprawie zasad udzielania dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków lub znajdującym się w gminnej ewidencji zabytków. Co prawda ustawodawca nie wskazał, jakie elementy winny znaleźć się w uchwale podjętej na podstawie powołanego przepisu, jednak zgodnie ze stanowiskiem przedstawicieli doktryny przez pojęcie zasad należy rozumieć normy określające, komu mogą być udzielane dotacje, jakie czynności ma wykonać podmiot ubiegający się o dotację, aby mógł ją otrzymać, a także wskazujące zadania, na które może być udzielone tego typu wsparcie. Zasady obejmują także postępowanie z wnioskiem o udzielenie dotacji, wymagane dokumenty do rozpoznania wniosku oraz formę załatwienia wniosku.
Jak pokreślił NSA w wyroku z 6 maja 2021 r. (sygn. akt I GSK 169/21), uchwała w sprawie zasad udzielania dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków lub znajdującym się w gminnej ewidencji zabytków jest aktem prawa miejscowego, zawiera bowiem przepisy o charakterze generalnym i abstrakcyjnym adresowane do podmiotów pozostających na zewnątrz struktury samorządu terytorialnego. Regulacje zawarte w aktach prawa miejscowego muszą być sformułowane w sposób jasny i precyzyjny tak, aby ich stosowanie nie skutkowało dyskryminacją niektórych osób uprawnionych. Dla tych przepisów są wymagane bowiem wyższe standardy jednoznaczności i określoności.

Precyzja wymagana

Z powyższego wynika, że w ramach uchwały dotacyjnej powinien być określony m.in. wzorzec wniosku oraz wymagane dokumenty do jego rozpoznania. Określenie tych parametrów powinno być jednak dokonane w sposób precyzyjny. W tym kontekście na szczególną uwagę zasługuje stanowisko zawarte w uchwale Kolegium Regionalnej Izby Obrachunkowej w Rzeszowie z 20 grudnia 2022 r. (nr XXXI/2064/2022; rzeszow.rio.gov.pl). W ramach tego orzeczenia weryfikowano m.in. zapisy składające się na elementy wniosku o udzielenie dotacji. Organ nadzoru ustalił, że rada miejska wprowadziła zapis przewidujący obowiązek przedkładania wraz z wnioskiem „innych załączników oraz ewentualnych rekomendacji i opinii”. RIO jednak zakwestionowała takie brzmienie uchwały. Wyjaśniła, że z par. 6 w związku z par. 143 załącznika do rozporządzenia prezesa rady ministrów w sprawie „Zasad techniki prawodawczej” wynika, że przepisy aktów normatywnych redaguje się tak, aby dokładnie i w sposób zrozumiały dla adresatów zawartych w nich norm wyrażały intencje prawodawcy. Natomiast użyte w gminnej uchwale sformułowanie „inne załączniki” jest pojęciem niedookreślonym, co mogłoby skutkować dowolnością w zakresie stosowania przepisów uchwały. Z uwagi na to, że uchwała stanowi akt prawa miejscowego, winna zawierać ona sformułowania jasne, wyczerpujące i uniemożliwiające stosowanie niedopuszczalnego, sprzecznego z prawem luzu interpretacyjnego. Finalnie podano, że w powyższej uchwale w istotny sposób naruszono postanowienia art. 81 ust.1 u.o.z.o.z. oraz par. 6 w związku z par. 143 załącznika do rozporządzenia w sprawie „Zasad techniki prawodawczej”.
Podsumowując, proponowane w pytaniu rozwiązanie legislacyjne jest nieprawidłowe. Uchwała dotacyjna nie może zawierać zwrotów o charakterze otwartym i niedookreślonym, rodzi to bowiem ryzyko dowolnego przyznawania dotacji, tj. w zależności od oceny dokonanej przez wójta gminy. ©℗
Podstawa prawna
art. 81 ustawy z 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 840)