Z kontekstu pytania należy wnioskować, że chodzi o zmiany dokonane w prawie oświatowym na podstawie ustawy z 15 września 2022 r. o zmianie ustawy ‒ Prawo oświatowe oraz ustawy o finansowaniu zadań oświatowych (dalej: ustawa nowelizująca). Przepisy te wprowadziły zmiany w systemie zwrotu kosztów dowozu dzieci, młodzieży i uczniów z niepełnosprawnościami do przedszkoli, szkół i innych placówek oświaty – chodzi o nowe jednostki redakcyjne zawarte w art. 39 ust. 2 i 3 prawa oświatowego oraz art. 3 ustawy nowelizującej. Jak podkreślono w uzasadnieniu do projektu nowelizacji, proponowana zmiana ma przyczynić się do zmniejszenia dysproporcji pomiędzy ponoszonymi a refundowanymi kosztami dowozu dzieci i młodzieży z niepełnosprawnościami. Zmiana systemu zwrotu kosztów jest koniecznym wsparciem dla rodziców, bez którego wielu z nich nie będzie w stanie realizować dowozu swoich dzieci do placówek oświatowych.
Znowelizowane regulacje stanowią, że zwrot kosztów jednorazowego przewozu – tak jak to było wcześniej – następuje w wysokości określonej według ustawowego wzoru, który został w ramach nowelizacji zmodyfikowany (zastąpiono dwie zmienne jedną nową). I tak w art. 39 ust. 2 postanowiono, że zwrot kosztów jednorazowego przewozu następuje w wysokości określonej według wzoru:
koszt = (a ‒ b) × c
gdzie:
a–to liczba kilometrów przewozu drogami publicznymi z miejsca zamieszkania do przedszkola, oddziału przedszkolnego w szkole podstawowej, innej formy wychowania przedszkolnego, ośrodka rewalidacyjno-wychowawczego, szkoły podstawowej albo szkoły ponadpodstawowej, a także przewozu rodzica z tego miejsca do miejsca zamieszkania lub miejsca pracy, i z powrotem,
b – to liczba kilometrów przewozu drogami publicznymi z miejsca zamieszkania rodzica do miejsca pracy i z powrotem, jeżeli nie wykonywałby przewozu, o którym mowa w lit. a,
c –to stawka za 1 km przebiegu pojazdu.

Rada musi zdecydować o stawce

Prezydent podpisał ustawę o zwrocie kosztów dowozu dzieci i uczniów z niepełnosprawnościami do szkół
Prezydent podpisał ustawę o zwrocie kosztów dowozu dzieci i uczniów z niepełnosprawnościami do szkół

Zobacz również
Stawkę za 1 km przebiegu pojazdu określa rada gminy w drodze uchwały, przy czym w nowych przepisach postanowiono, że jej wysokość nie może być niższa niż określona w przepisach wydanych na podstawie art. 34a ust. 2 ustawy o transporcie drogowym. Mowa o rozporządzeniu ministra infrastruktury w sprawie warunków ustalania oraz sposobu dokonywania zwrotu kosztów używania do celów służbowych samochodów osobowych, motocykli i motorowerów niebędących własnością pracodawcy. Zgodnie z nim koszty używania pojazdów do celów służbowych pokrywa pracodawca według stawek za 1 km przebiegu pojazdu, które nie mogą być wyższe niż:
1) dla samochodu osobowego:
a) o pojemności skokowej silnika do 900 cm sześc. – 0,5214 zł,
b) o pojemności skokowej silnika powyżej 900 cm sześc. – 0,8358 zł,
2) dla motocykla – 0,2302 zł,
3) dla motoroweru – 0,1382 zł.

60 dni na dostosowanie

Zwrot kosztów przewozu następuje na podstawie umowy zawartej między wójtem (burmistrzem, prezydentem miasta) a rodzicami. W art. 3 ustawy nowelizującej podano, że „strony umowy, o której mowa w art. 39a ust. 4 ustawy zmienianej w art. 1, dostosują postanowienia umowy do przepisów ustawy zmienianej w art. 1, w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą, w terminie 60 dni od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy”. Ten przepis stworzył więc prawny wymóg dla samorządów dostosowania postanowień umów (zawieranych między wójtem a rodzicami dzieci) do nowych zasad naliczania zwrotu kosztów przewozu.
Wracając do postawionych na wstępie pytań, należy wskazać, że przywołane znowelizowane regulacje prawne zawarte w art. 39 ust. 2 i 3 prawa oświatowego bez żadnych wątpliwości weszły w życie 27 października 2022 r. Nie ma również niejasności co do tego, że gminy mają jeszcze niespełna miesiąc na zrealizowanie wymogu dostosowania umów.
Można mieć jednak wątpliwości co do tego, z jaką datą mają być stosowane owe nowe postanowienia umów, a mianowicie: czy z datą bieżącą jej podpisywania, czy może z dniem wejścia w życie nowych przepisów, a więc od 27 października, czyli z datą wsteczną. Uwzględniając kontekst systemowy, a przede wszystkim datę wejścia w życie nowych zasad, należy opowiedzieć się za ich stosowaniem od 27 października 2022 r., czyli wstecznie.

Zapisy lokalnego aktu

Przyjęcie założenia, że nowe stawki obowiązują od dnia wejścia ustawy w życie, ma istotne znaczenie zarówno w kontekście uchwały rady gminy, która ma zostać podjęta na podstawie art. 39a ust. 3 prawa oświatowego, jak i w kontekście zmian umów z rodzicami. Wydaje się bowiem, że uchwała i umowy powinny zawierać klauzule dotyczące stosowania nowych zasad już od 27 października 2022 r. W konsekwencji rada gminy jest uprawniona do zawarcia w treści uchwały zapisu przewidującego moc obowiązującą od wspomnianej daty. [wzór] Wówczas nie będzie żadnych wątpliwości co do umieszczenia tej samej daty w umowach z rodzicami ‒ zachowana zostanie spójność.
Warto dodać, że zapisy przewidujące wsteczne obowiązywanie przepisów prawnych, jakkolwiek są czymś wyjątkowym, to jednak w szczególnych uwarunkowaniach są prawnie dopuszczalne. Zezwala na to ustawodawca w art. 5 ustawy o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych, gdzie postanowiono, że „przepisy art. 4 nie wyłączają możliwości nadania aktowi normatywnemu wstecznej mocy obowiązującej, jeżeli zasady demokratycznego państwa prawnego nie stoją temu na przeszkodzie”. Potwierdza to orzecznictwo. W uchwale Kolegium Regionalnej Izby Obrachunkowej w Lublinie z 2 sierpnia 2022 r. (nr 844.88.2022; lublin.rio.gov.pl) przypomniano, że możliwość nadania aktowi normatywnemu wstecznej mocy obowiązującej uzależniona została od tego, czy zasady demokratycznego państwa prawnego nie stoją temu na przeszkodzie. W praktyce sytuacja taka może wystąpić w przypadku działania na korzyść podmiotu, którego akt prawa dotyczy, np. przyznawania mu praw, obniżania obciążeń podatkowych. Uchwała zawierająca identyczne stawki opłat za odpady komunalne stanowi o braku działania nowych przepisów na korzyść podmiotów, które są jej adresatami.
Podsumowując, istnieją uzasadnione przesłanki, aby opowiedzieć się za stosowaniem nowych korzystnych rozliczeń w zakresie przewozów dzieci już od 27 października br., czyli od daty wejścia w życie nowych regulacji. Nie należy się więc sugerować przepisem przewidującym 60 dni na wprowadzenie zmian w umowach, a przede wszystkim mieć na uwadze datę wejścia w życie ustawy i rozwiązań legislacyjnych. W podanych uwarunkowaniach prawnych dostosowanie umowy do wymogów ustawy ma bowiem znaczenie wtórne, niejako deklaratoryjne, i jest po prostu obowiązkiem gmin wobec rodziców dzieci. ©℗
Prawo oświatowe
Art. 32 ust. 6
Obowiązkiem gminy jest zapewnienie niepełnosprawnym dzieciom pięcioletnim i sześcioletnim oraz dzieciom objętym wychowaniem przedszkolnym na podstawie art. 31 ust. 2 bezpłatnego transportu i opieki w czasie przewozu do najbliższego przedszkola, oddziału przedszkolnego w szkole podstawowej, innej formy wychowania przedszkolnego lub ośrodka rewalidacyjno-wychowawczego.
Art. 39 ust. 4a
Gmina może zorganizować dzieciom i młodzieży niepełnosprawnej, których kształcenie i wychowanie odbywa się na podstawie art. 127, bezpłatny transport i opiekę w czasie przewozu do szkoły ponadpodstawowej oraz ośrodka, o którym mowa w art. 2 pkt 7, również w przypadkach, w których nie ma takiego obowiązku.
Gmina musi zwrócić rodzicom koszty transportu
Obowiązkiem gminy jest zapewnienie określonym grupom dzieci z niepełnosprawnościami bezpłatnego transportu i opieki w czasie przewozu do najbliższego przedszkola, oddziału przedszkolnego w szkole podstawowej, innej formy wychowania przedszkolnego lub ośrodka umożliwiającego realizację obowiązku przedszkolnego lub szkolnego albo zwrot kosztów przejazdu ucznia i opiekuna ‒ jeżeli dowożenie zapewniają rodzice lub opiekunowie (grupy te wskazano w art. 32 ust. 6 oraz art. 39 ust. 4 prawa oświatowego).
Zwrot kosztów przewozu odbywa się na zasadach określonych w umowie zawartej między wójtem (burmistrzem, prezydentem miasta) a rodzicami lub opiekunami. Wysokość tego zwrotu jest wyliczana według ustawowego wzoru. Do tej pory wśród użytych w algorytmie czterech zmiennych istotną rolę odgrywała średnia cena jednostki paliwa w danej gminie (tę średnią określała na każdy rok szkolny rada gminy), a także średnie zużycie paliwa w jednostkach na 100 km dla danego pojazdu według danych producenta pojazdu. Zmienność cen paliwa w ostatnim okresie spowodowała, że rodzice samodzielnie dowożący dzieci i młodzież do placówek oświatowych nie otrzymywali zwrotu kosztów paliwa w rzeczywistym wymiarze. Dotychczasowa formuła rozliczeń sprawiała też, że nie otrzymywali zwrotu kosztów eksploatacji pojazdu używanego do dowozów. ©℗
oprac. JP

wzór

Uchwała nr ... Rady Gminy ... z dnia ...
w sprawie – ustalenia stawki za 1 kilometr przebiegu pojazdu na cele przewozu dzieci niepełnosprawnych
Działając na podstawie art. 1 ustawy z 15 września 2022 r. o zmianie ustawy – Prawo oświatowe oraz ustawy o finansowaniu zadań oświatowych (Dz.U. z 2022 r. poz. 2089) w zw. z art. 39a ust. 2‒3 ustawy z 14 grudnia 2016 r. ‒ Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1082 z późn.zm.) oraz na podstawie art. 5 ustawy z 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1461) ‒ Rada Gminy uchwala, co następuje.
Par. 1
1. Ustala się stawkę za 1 kilometr przebiegu pojazdu do obliczenia zwrotu przez gminę kosztów przewozu dzieci, młodzieży i uczniów niepełnosprawnych przez rodziców i opiekunów.
2. Koszt za 1 kilometr przebiegu pojazdu wynosi:
1) dla samochodu osobowego:
a) o pojemności skokowej silnika do 900 cm3 ‒ … zł,
b) o pojemności skokowej silnika powyżej 900 cm3 ‒ … zł;
2) dla motocykla ‒ … zł,
3) dla motoroweru ‒ … zł
[Alternatywnie w ust. 2 można przyjąć stawki w tożsamej wysokości jak stawki maksymalne podane w par. 2 rozporządzenia z 25 marca 2002 r. ministra infrastruktury w sprawie warunków ustalania oraz sposobu dokonywania zwrotu kosztów używania do celów służbowych samochodów osobowych, motocykli i motorowerów niebędących własnością pracodawcy (Dz.U. Nr 27, poz. 271 z późn.zm.).]
Par. 2
Wykonanie uchwały powierza się wójtowi Gminy …
Par. 3
Uchwała wchodzi w życie z mocą od 27 października 2022 r.
Uzasadnienie
Wprowadzenie nowej wysokości stawek jest spowodowane dostosowaniem do wymogów znowelizowanych przepisów ustawy ‒ Prawo oświatowe, które weszły w życie 27 października 2022 r.
Uchwała wchodzi w życie 27 października 2022 r., co jest uzasadnione koniecznością zapewnienia korzystnych rozwiązań legislacyjnych związanych ze stawkami za przewóz. W konsekwencji nie stosuje się ustawowego 14-dniowego vacatio legis.
Podstawa prawna
art. 32 ust. 6, art. 39 ust. 2‒4 ustawy z 14 grudnia 2016 r. ‒ Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1082; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 2089)
art. 3 ustawy z 15 września 2022 r. o zmianie ustawy ‒ Prawo oświatowe oraz ustawy o finansowaniu zadań oświatowych (Dz.U. poz. 2089)
art. 34a ust. 2 ustawy z 6 września 2001 r. o transporcie drogowym (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 2201)
rozporządzenie ministra infrastruktury z 25 marca 2002 r. w sprawie warunków ustalania oraz sposobu dokonywania zwrotu kosztów używania do celów służbowych samochodów osobowych, motocykli i motorowerów niebędących własnością pracodawcy (Dz.U. nr 21 poz. 271; ost.zm. Dz.U. z 2011 r. nr 61 poz. 308)
art. 4 i 5 ustawy z 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1461)