Subskrybuj nas na Youtube
Obowiązują już przepisy, które zakazują zmiany wybitnych patronów ulic, mostów czy placów, a także zobowiązują do przywrócenia nazw, które niesłusznie usunięto. Tak wynika z ustawy z 24 lutego 2022 r. o ochronie dziedzictwa narodowego związanego z nazwami obiektów przestrzeni publicznej oraz pomnikami (Dz.U. z 2022 r. poz. 857).
Zgodne z nią nazwy np. ulic, którym patronują święci lub wybitne postaci historyczne, są pod szczególną ochroną (patrz ramka) i zmienić je można tylko w wyjątkowych sytuacjach. Samorząd ma prawo podjąć taką decyzję, jedynie jeżeli chce zapewnić godniejszą formę upamiętnienia patrona, nadając daną nazwę innemu obiektowi. Decyzja o zmianie miana zapadnie też w przypadku ujawnienia nieznanych wcześniej okoliczności, które kwestionują zasadność uznania danej osoby za godnego patrona. Tak się stanie, gdy okaże się, że propagowała ona komunizm, nazizm, faszyzm lub inny ustrój totalitarny albo szpiegowała na rzecz obcego państwa czy brała udział w spisku przeciwko suwerenności i niepodległości Polski.
Ustawa weszła w życie dzień po ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw, czyli 21 kwietnia br., ale zawiera również przepisy przejściowe. Wynika z nich, że wszystkie uchwały o zmianie nazw podjęte od 1 stycznia 2022 r., a niezgodne z nowymi wytycznymi, są nieważne. Gminy muszą przywrócić poprzednie oznaczenia, jeśli zostały już usunięte.
Urzędnicy spodziewali się tych przepisów, więc rady wstrzymywały się z podejmowaniem takich uchwał, aby nie generować niepotrzebnych kosztów dla budżetu. Szczególnie że procedura zmiany nazwy obwarowana jest licznymi warunkami. – Zmianę nazwy dopuszcza się jedynie w wyjątkowych przypadkach. Zgodnie z uchwałą miasta każdorazowo nadanie, zmiana, zniesienie nazwy wymaga opinii zespołu nazewnictwa miejskiego. Jest to powołany przez prezydenta m.st. Warszawy niezależny organ opiniodawczo-doradczy złożony ze znawców tradycji i dziejów Warszawy, historyków, językoznawców, kartografów. Zespół w szczególności sprawdza, czy proponowana nazwa nie narusza obowiązujących zasad i wymogów – tłumaczy Marlena Salwowska z Urzędu m.st. Warszawy.
Ponadto ustawa zobowiązała gminy do ponownego rozliczenia się z przeszłością. Artykuł 12 ustawy nakazuje samorządom przywrócenie poprzednich nazw tym obiektom, którym nadano miana propagujące np. komunizm. Na zmianę mają trzy miesiące. Jeżeli nazwa nie zostanie poprawiona, wojewoda może wydać zarządzenie zastępcze w tej sprawie.
Gminy właśnie przeprowadzają takie przeglądy. – Biuro geodezji i katastru wystąpi do zespołu nazewnictwa miejskiego o wydanie opinii w sprawie konieczności ewentualnych zmian – mówi Marlena Salwowska.
Inne samorządy twierdzą, że zmiany nie będą konieczne, przynajmniej na razie. Tak jest w przypadku m.in. Poznania, Bydgoszczy czy Siemianowic Śląskich. – Nazwy ulic miasta były weryfikowane pod względem poprawności nazw obiektów miejskich w związku z ustawą z 1 kwietnia 2016 r. o zakazie propagowania komunizmu lub innego ustroju totalitarnego. Weryfikacja spowodowała zmianę nazw ulic, których patronami były osoby o wątpliwej reputacji. W ich miejsce przyjęto jako patronatów zasłużonych dla narodu lub przywrócono historyczne miana. Obecnie nie jesteśmy w stanie określić, czy i kiedy nastąpi ujawnienie nieznanych publicznie faktów, okoliczności, które dyskwalifikują dotychczasowych patronów nazw obiektów przestrzeni publicznej – wyjaśnia Jędrzej Sieliwończyk z Urzędu Miejskiego w Gdańsku.
Patron i patronat według nowych przepisów
Patron oznacza nazwę obiektu przestrzeni publicznej odwołującą się do imienia, nazwiska, przydomku lub pseudonimu:
■ historycznego władcy państwa polskiego lub księcia polskiego okresu rozbicia dzielnicowego,
■ ojca niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej,
■ innej osoby zasłużonej dla budowania i umacniania państwa polskiego, tożsamości narodu polskiego lub dla rozwoju społeczeństwa poprzez: udział w walce o niepodległość lub ochronę granic państwa polskiego, zaangażowanie w rozwój gospodarczy Polski lub dorobek artystyczny, naukowy lub działalność społeczną,
■ osoby ogłoszonej świętą lub błogosławioną przez Kościół katolicki lub inny kościół chrześcijański.
Patronat oznacza nazwę obiektu przestrzeni publicznej odwołującą się do:
■ organizacji lub instytucji, w tym wojskowych i harcerskich jednostek organizacyjnych, zasłużonych dla Polski,
■ wydarzenia, przedmiotu, daty lub miejsca symbolicznie związanych z działalnością osób, zasłużonych dla Polski lub z innych względów istotnych dla budowania i umacniania tożsamości narodu polskiego,
■ grupy osób, które mogą zostać uznane za patronów. ©℗
Etap legislacyjny
Ustawa weszła w życie 21 kwietnia 2022 r.