Jednorazowe zmieszanie różnych frakcji odpadów nie uzasadnia nałożenia na mieszkańca dodatkowej opłaty. Jak wynika z orzeczeń sądowych, sytuacja musi być notoryczna. Szkopuł w tym, że gmina nie została upoważniona, by określić liczbę tego typu naruszeń.

Gdy właściciel nieruchomości nie dopełnia obowiązku selektywnego zbierania śmieci, podmiot odbierający odpady komunalne przyjmuje je jako zmieszane i powiadamia o tym włodarza. Ten nakłada na mieszkańca sankcję w postaci podwójnej opłaty. Taka kolejność działań wynika z tzw. ustawy czystościowej, czyli ustawy z 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (dalej u.c.p.g.). Problem jednak w tym, że regulacja nie precyzuje, czy kara może być nałożona już za jednorazowe wyrzucenie zmieszanych śmieci, czy chodzi raczej o ciągły lub wielokrotnie powtarzany proceder. – Niestety, choć ustawa fakultatywnie umożliwia radzie gminy wpisanie w regulamin, jakie są warunki do uznania, że określone frakcje odpadów zbiera się w sposób selektywny, to nie daje podstaw do określenia w nim, jaka częstotliwość naruszeń będzie stanowić punkt wyjścia do nałożenia opłaty podwyższonej – stwierdza Maciej Kiełbus, partner w Kancelarii Prawnej Dr Krystian Ziemski & Partners w Poznaniu. Według niego ta kwestia nie powinna być ustalana jednak w poszczególnych gminach, gdyż prowadziłoby to do niesprawiedliwych zróżnicowań. Nie oznacza to, że gmina nie ma instrumentów, by na właściciela nieruchomości źle segregującego odpady nałożyć podwyższoną opłatę. Musi jednak bardzo uważać, bo choć sądy w wydanych wyrokach nie precyzują, co można uznać za uporczywe nieprzestrzeganie segregacji odpadów, to kierunek jest wiadomy – nie może to być jednorazowy błąd.
System żółtych kartek
W praktyce gminy określają, kiedy mamy do czynienia z nieselektywną zbiórką, częściej dokonując tego jednak w umowach z wykonawcą odbierającym odpady komunalne od właścicieli nieruchomości niż w regulaminach. Jak tłumaczy Mateusz Karciarz, prawnik z Kancelarii Radców Prawnych Jerzmanowski i Wspólnicy, w tych umowach gminy zobowiązują wykonawców np. do naklejania na pojemniki, w których stwierdzono niewłaściwą segregację, żółtych kartek z ostrzeżeniem, że odpady należy dosegregować, a ponowne naruszenie obowiązku segregacji skutkować będzie wszczęciem postępowania w sprawie wymierzenia opłaty podwyższonej. Natomiast przy drugim stwierdzeniu naruszenia tego obowiązku naklejana jest czerwona kartka, co skutkuje wspomnianą sankcją. – Co do regulaminów, to wraz z wprowadzeniem w 2019 r. do ustawy czystościowej art. 6ka dodano do niej również art. 4 ust. 2a pkt 5 u.c.p.g., zgodnie z którym rada gminy może w regulaminie „określić warunki uznania, że odpady, o których mowa w pkt 1 oraz w ust. 2 pkt 1 lit. a i b, są zbierane w sposób selektywny” – mówi prawnik. Dodaje, że jest to tylko opcja, a nie obowiązek. Bo zapisywanie tych kwestii w umowach z wykonawcami (a więc nie w regulaminach), powoduje, że mieszkańcy mogą być nieświadomi, na czym polega system ostrzeżeń. Umowa między gminą a wykonawcą to bowiem dokument, który zasadniczo nie podlega bezwzględnemu udostępnieniu. Niektóre JST informują o takim zapisie mieszkańców, a inne nie, bo nie mają takiego obowiązku.
Ważna podpowiedź, ale…
Sprawą podwyższonej opłaty dla mieszkańca, który nie posegregował odpadów, zajmował się jakiś czas temu WSA w Gdańsku (wyrok z 12 października 2021 r.; sygn. akt I SA/Gd 722/21). Podkreślił on, że nie można wydać decyzji dotyczącej podwyższonej opłaty temu właścicielowi nieruchomości, który nie wykonuje obowiązków przez krótki okres. Według sądu jednorazowe zgłoszenie przez wykonawcę usługi o niesegregowaniu śmieci trudno uznać za niedopełnienie obowiązku segregacji, więc nie może to skutkować obciążeniem sankcyjną opłatą za wywóz odpadów.
WAŻNE Włodarz jest uprawniony do obciążenia właściciela nieruchomości podwyższoną opłatą za gospodarowanie odpadami, jeżeli ten notorycznie, czyli ciągle, stale narusza deklarowany obowiązek segregacji.
W ocenie WSA w Gdańsku nie można jednak wskazać takiej liczby przypadków nieposegregowania śmieci, które skutkują karą, bez informacji, z jaką częstotliwością świadczona jest usługa odbioru odpadów. Dlatego tam, gdzie jest ona świadczona jeden raz w tygodniu (np. niewielkich obiektów mieszkalnych), nawet sporadyczne stwierdzenie niewłaściwej segregacji może skutkować zastosowaniem stawki sankcyjnej. Z kolei w budynkach wielomieszkaniowych wywóz – szczególnie niektórych kategorii odpadów – następuje z dużą częstotliwością. W takiej sytuacji dla stwierdzenia uporczywości niewłaściwej segregacji odpadów należy udokumentować odpowiednio więcej takich przypadków. W podsumowaniu sąd podkreślił, że włodarz jest uprawniony do obciążenia właściciela nieruchomości opłatą za gospodarowanie odpadami, jeżeli notorycznie narusza on deklarowany obowiązek segregacji.
…pozostawiająca niedosyt
Pomimo udzielenia odpowiedzi na niektóre pytania orzeczenie to pozostawia pewien niedosyt. – WSA w Gdańsku, uchylając decyzję SKO oraz poprzedzającą ją decyzję prezydenta miasta w przedmiocie opłaty podwyższonej, wskazuje, że dla oceny naruszenia przepisów skutkujących nałożeniem opłaty podwyższonej ma znaczenie częstotliwość odbioru odpadów. Niestety ogólne twierdzenia w tym zakresie nie zostały skonfrontowane ze stanem faktycznym danej sprawy, mimo że częstotliwość odbioru odpadów wynika wprost z aktów prawa miejscowego, które sąd powinien z urzędu wziąć pod uwagę – zauważa Maciej Kiełbus. Dodaje, że WSA w Gdańsku, wydając wyrok, nawiązał wprost do uzasadnienia rządowego projektu ustawy o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz niektórych innych ustaw z 2019 r. Ekspert wskazuje, że to właśnie ta ustawa wprowadziła powszechny obowiązek selektywnej zbiórki odpadów komunalnych, eliminując możliwość deklarowania przez właścicieli nieruchomości nieselektywnego sposobu zbierania odpadów komunalnych i dobrowolnego uiszczania opłaty podwyższonej. Jak przypomina Maciej Kiełbus, inicjatorzy tych zmian wskazywali, że: „Niedopełnienie obowiązku selektywnego zbierania odpadów dotyczy tych właścicieli nieruchomości, którzy nie chcą selektywnie zbierać odpadów i np. notorycznie w pojemnikach na odpady zmieszane umieszczają odpady, które powinny być gromadzone selektywnie w pojemnikach na papier, metale i tworzywa sztuczne, szkło oraz odpady ulegające biodegradacji. Nie dotyczy to natomiast sytuacji, kiedy w wyniku pomyłki o charakterze incydentalnym dany odpad zostanie zdeponowany do nieodpowiedniego pojemnika”.
Niezbędna procedura
Z uzasadnienia projektu nowelizacji u.c.p.g. z 2019 r. widać, że intencją ustawodawcy nie było karanie właścicieli nieruchomości za każde naruszenie obowiązku selektywnej zbiórki. Artykuł 6ka u.p.c.g. ma być używany wtedy, gdy umieszczanie odpadów zmieszanych w pojemnikach lub workach jest notoryczne, a właściciel nieruchomości nie wykazuje woli ku temu, aby zbiórka była prowadzona w sposób selektywny. Przy czym uzasadnienie sensu wprowadzenia przepisu sankcyjnego, tj. art. 6ka u.p.c.g., miało duży wpływ na linię orzeczniczą sądów. Obecnie powszechnie podkreślają one w wyrokach, że nie chodzi o jednorazowe naruszenie obowiązku selektywnego zbierania odpadów, a o powtarzalne działania [ramka]. Zatem teoretycznie procedura z art. 6ka u.p.c.g. może być wszczęta, gdy właściciel co najmniej dwukrotnie umieści odpady objęte segregacją w pojemniku na odpady zmieszane. Jednak już w przypadku pierwszego stwierdzenia braku prawidłowej segregacji odpadów przedsiębiorca odbierający odpady komunalne powinien zawiadomić właściciela nieruchomości o nieprawidłowej zbiórce odpadów. Może to nastąpić, jak już wspomniano, przez umieszczenie na pojemniku lub worku naklejki informującej o tym uchybieniu. Dzięki temu ostrzeżeniu właściciel może zacznie prawidłowo segregować odpady.
Tezy z orzecznictwa ©℗
Artykuł 6ka u.c.p.g. w zamyśle ustawodawcy ma być stosowany wtedy, gdy umieszczanie odpadów zmieszanych w pojemnikach lub workach jest notoryczne. Ustawodawca jednak nie wprowadził żadnej regulacji co do częstotliwości naruszenia zasady segregowania odpadów, jak i nie pozwolił na ocenę woli właścicieli nieruchomości co do dalszego segregowania odpadów. Konstrukcja przepisu związuje opłatę podwyższoną z faktem odbioru zgromadzonych odpadów jako zmieszanych z uwagi na brak ich posegregowania.
Wyrok WSA w Gdańsku z 21 września 2021 r., sygn. akt I SA/Gd 760/21
Dla przyjęcia prawidłowej wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi nie ma znaczenia to, czy stwierdzone nieprawidłowości miały charakter incydentalny.
Wyrok WSA w Szczecinie z 4 marca 2021 r., sygn. akt I SA/Sz 978/20
Ustawodawca, formułując katalog spraw, które mogą być przedmiotem unormowań w regulaminie, nie upoważnił rady gminy do uregulowania w nim skutków niedopełnienia przez właścicieli nieruchomości obowiązku selektywnego zbierania odpadów komunalnych. Co więcej, materia ta unormowana została przez samego ustawodawcę.
Rozstrzygnięcie nadzorcze wojewody wielkopolskiego z 14 maja 2020 r., nr KN- 4131.1.286.2020.22.
Stawka opłaty podwyższonej jest rodzajem kary, nie zaś możliwością wyboru podmiotu zobowiązanego do ponoszenia tej opłaty. Skoro wysokość opłaty podwyższonej jest ustalana przez wójta gminy w drodze decyzji, nie powinna być zatem zamieszczana w deklaracji i wyliczana przez zobowiązanego, jak sugeruje to wzór deklaracji.
Uchwała Regionalnej Izby Obrachunkowej w Warszawie z 28 stycznia 2020 r., nr 4.84.2020
Powiadomienie właściciela i włodarza
Zgodnie z art. 6ka u.c.p.g. w przypadku niedopełnienia przez właściciela nieruchomości obowiązku selektywnego zbierania odpadów komunalnych podmiot odbierający przyjmuje je jako niesegregowane (zmieszane) i powiadamia o tym włodarza oraz właściciela nieruchomości. Przepis ten nie określa jednak szczegółów dotyczących owego powiadomienia. Kwestia ta powinna być uregulowana w umowie na odbiór odpadów komunalnych, a samo (por. art. 6f ust. 1a pkt 7 u.c.p.g.) powiadomienie dokonane w taki sposób, aby właściciel nieruchomości nie mógł stwierdzić, że nie wiedział o sankcji za brak segregacji. Dlatego konieczne jest jego poinformowanie – albo na miejscu, za pokwitowaniem, albo listem poleconym ze zwrotnym potwierdzeniem odbioru. O tym, że dana osoba nie posegregowała śmieci i została powiadomiona o konsekwencjach tego, powinien też wiedzieć włodarz. Wykonawca usługi może to zrobić w formie pisemnej (również przesyłką poleconą) albo ustnej, ale musi wówczas dopilnować, aby osoba je przyjmująca sporządziła stosowną notatkę. Przedsiębiorca powinien również poinformować, czy zawiadomił właściciela nieruchomości, a jeśli tak, to dołączyć np. kopię dowodu nadania przesyłki adresowanej do niego.
Nałożenie sankcji
Na podstawie powiadomienia włodarz wszczyna postępowanie w sprawie określenia wysokości opłaty podwyższonej za gospodarowanie odpadami komunalnymi. Jak wskazała poznańska izba obrachunkowa, opłata ta jest rodzajem sankcji za niedopełnienia przez właściciela nieruchomości obowiązku selektywnego zbierania odpadów komunalnych. Włodarz określa wysokość opłaty za miesiąc lub miesiące, w których nie dopełniono obowiązku selektywnego zbierania odpadów komunalnych, stosując stawki opłaty podwyższonej ustalone przez radę na podstawie art. 6k ust. 3 u.c.p.g. (uchwała RIO w Poznaniu z 12 lutego 2020 r., nr 4/198/2020). Ponadto w swojej decyzji włodarz wskazuje termin uiszczenia opłaty podwyższonej za okres w niej wskazany.
Zgodnie z art. 6q ust. 1 u.c.p.g. w sprawach dotyczących opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi stosuje się przepisy ustawy z 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1540, ost.zm. Dz.U. z 2020 r. poz. 2320). Oznacza to, że w przedmiocie wymierzania tych opłat czy też określenia ich w prawidłowej wysokości toczyć się może postępowanie podatkowe, gdzie w ramach organu podatkowego występuje odpowiednio wójt, burmistrz lub prezydent miasta.
Wydana w takim trybie decyzja może, po wyczerpaniu środków zaskarżenia (po przeprowadzeniu postępowania odwoławczego przed samorządowym kolegium odwoławczym), być przedmiotem sądowej kontroli. ©℗
Podstawa prawna:
art. 6f ust. 1a pkt 7, art. 6k ust. 3, art. 6ka, art. 6q ust. 1 ustawy z 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 888, ost. zm. Dz.U. z 2020 r. poz. 2320).