Za szkody wyrządzone przez nauczycieli odpowiada organ prowadzący placówkę (art. 10 ustawy – Prawo oświatowe, dalej: prawo oświatowe). W praktyce za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej ponosi odpowiedzialność Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego. Odpowiedzialność cywilna najczęściej dotyczy odszkodowania w przypadku naruszenia obowiązku zapewnienia przez szkołę bezpiecznych i higienicznych warunków nauki, wychowania i opieki. Odpowiedzialność ta, jak już wspominałam, spoczywa na organie prowadzącym. W razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia naprawienie szkody obejmuje wszelkie wynikłe z tego powodu koszty. Nie oznacza to jednak, że osoby zobowiązane do nadzoru nad uczniami w szkole (wychowawcy, nauczyciele i pozostały personel szkoły) zostały zwolnione z odpowiedzialności (art. 5 prawa oświatowego). Przy czym w ich przypadku w grę wchodzi także odpowiedzialność wynikająca dodatkowo z Karty nauczyciela, prawa oświatowego, a także kodeksu karnego.
Co musi dyrektor
Przede wszystkim należy podkreślić, że od momentu wejścia uczniów na teren szkoły aż do zakończenia zajęć odpowiedzialność za ich bezpieczeństwo ponoszą pracownicy placówki (art. 6 pkt 1 oraz art. 7 ust. 2 pkt 6 Karty nauczyciela). Przy czym zgodnie z par. 2 rozporządzenia ministra edukacji narodowej i sportu w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach w zw. z art. 88 ust. 7 prawa oświatowego to na dyrektorze ciąży odpowiedzialność uregulowania w statucie wszelkich kwestii związanych z bezpieczeństwem uczniów, w tym:
  • celów, zadań szkoły i procedur ich wykonywania w kontekście zapewnienia bezpieczeństwa uczniom,
  • zakresu zadań nauczycieli i pozostałych pracowników placówki związanych z obowiązkiem zapewnienia bezpieczeństwa uczniom w czasie zajęć organizowanych przez jednostkę,
  • obowiązków uczniów i stosowania kar wobec tych, którzy narażają siebie i innych na niebezpieczeństwo.
!Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego ponosi odpowiedzialność cywilną za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej. Tak więc w razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia ucznia naprawienie szkody obejmuje wszelkie wynikłe z tego powodu koszty.
Dyrektor powinien też ustalić i zapisać w statucie szkoły zasady opuszczania placówki przez uczniów i niezbędne w tym względzie do spełnienia warunki przez rodziców i uczniów – tu wskazane jest egzekwowanie od rodziców oświadczeń, że samodzielne wyjście ze szkoły dziecka odbywać się będzie za wiedzą i zgodą rodziców oraz z przyjęciem przez nich całkowitej odpowiedzialności za dziecko w tym czasie. Przy czym udzielanie pozwoleń na samodzielne wyjście poza teren szkoły powinno być uzależnione od wieku ucznia, jego stopnia dojrzałości i możliwych zagrożeń.
Obowiązki wychowawcy...
Szczególne obowiązki w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa uczniom ciążą też na wychowawcach. To oni są odpowiedzialni za prowadzenie planowej pracy wychowawczej z grupą uczniów, ale także za sprawowanie bezpośredniej opieki nad każdym z nich. Za brak należytej troski o zdrowie ucznia na terenie szkoły i dopuszczenie do sytuacji, w której jest ono zagrożone, wychowawca może ponieść konsekwencje. Do wychowawcy należy też jak najszybsze ustalenie, dlaczego dziecka nie ma w szkole albo poinformowanie rodziców o wagarach danego ucznia, czy też przeprowadzenie w obecności rodziców rozmowy dyscyplinującej z uczniem i poinformowanie go o kolejnych działaniach (karach), jakie mogą być wobec niego podjęte, jeśli nie zmieni swojego zachowania.
Rodzaj odpowiedzialności prawnej wychowawcy za nienależytą opiekę nad uczniem będzie zależeć od tego, kto dokonuje kwalifikacji i oceny zaniedbań. Wychowawca może ją ponieść w trzech obszarach:
1) odpowiedzialność porządkową za nieprzestrzeganie ustalonego sposobu postępowania z uczniami, w tym m.in. zakaz pozostawiania bez opieki – w tym przypadku za nieprzestrzeganie ustalonej organizacji i porządku pracy dyrektor może zastosować karę upomnienia lub karę nagany;
2) odpowiedzialność dyscyplinarną za nierzetelne realizowanie zadań związanych z funkcją wychowawczą i opiekuńczą szkoły i narażenie ucznia na niebezpieczeństwo utraty zdrowia – tutaj komisja dyscyplinarna, po stwierdzeniu winy wychowawcy, może ukarać go naganą z ostrzeżeniem, zwolnieniem z pracy, zwolnieniem z pracy z zakazem przyjmowania ukaranego do pracy w zwodzie nauczycielskim w okresie trzech lat od ukarania, a w ostateczności nawet wydaleniem z zawodu nauczycielskiego;
3) odpowiedzialność karną – po ustaleniu winy nauczyciela i odpowiedzialności za czyn doprowadzający do uszczerbku na zdrowiu ucznia.
Należy zauważyć, że zawsze karane jest zachowanie umyślne i nie ma znaczenia, czy uczeń doznał uszczerbku na zdrowiu czy też nie (art. 160 kodeksu karnego, dalej: k.k.). W przypadku działań nieumyślnych oceniane są jeszcze ewentualne ich konsekwencje. Uwzględnia się przy tym stopień narażenia podopiecznego na bezpośrednie niebezpieczeństwo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu oraz następstwa zaniechania troski o małoletniego poniżej lat 15 i pozostawienia go samego w sytuacji zagrażającej jego życiu i zdrowiu. Za spowodowanie u ucznia naruszenia czynności narządu ciała lub rozstroju zdrowia grożą nauczycielowi kary: grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności. Jeśli naruszenie trwa powyżej siedem dni, ściganie przestępstwa następuje z urzędu, a poniżej siedmiu dni może być ścigane z powództwa prywatnego (art. 157 par. 2 k.k.), np. po złożeniu przez rodziców zawiadomienia o popełnieniu przez nauczyciela przestępstwa na szkodę ich dziecka.
...i innych nauczycieli
Zgodnie z przepisami uczniowie obecni w placówce nie mogą przebywać w dowolnym miejscu bez nadzoru nauczyciela. W czasie przerw czuwają nad nimi nauczyciele dyżurujący, a podczas lekcji (czy podczas zajęć na świetlicy lub dodatkowych) nauczyciele je prowadzący. Tak więc rozpoczynając zajęcia, każdy nauczyciel powinien sprawdzić listę obecności. Jeśli ucznia nie ma w klasie, to o jego nieobecności należy powiadomić wychowawcę klasy lub dyrektora. Nauczyciel prowadzący zajęcia nie ma też prawa zostawić dzieci bez opieki. Jeśli jest to kwestia tylko krótkiej, np. 5-minutowej nieobecności, może o opiekę nad dziećmi nawet kogoś z personelu pomocniczego szkoły.
Każdy nauczyciel, który nie przestrzega prawidłowo wskazanych w statucie szkoły procedur, zapewniających bezpieczeństwo uczniom, podobnie jak wychowa może ponieść odpowiedzialność porządkową, dyscyplinarną i karę. ©℗
Podstawa prawna:
art. 2, art. 157 par. 2, art. 160, art. 210 ustawy z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1444; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 1023)
art. 10, art. 88 ust. 7 ustawy z 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe ( t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1082)
art. 6 pkt 1, art. 7 ust. 2 pkt 6 ustawy z 26 stycznia 1982 r. – Karta nauczyciela (j.t. Dz.U. z 2019 r. poz. 2215; ost.zm Dz.U. z 2021 r. poz. 4)
par. 2 rozporządzenia ministra edukacji narodowej i sportu z 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach (Dz.U. z 2020 r. poz. 1604)