Nauczyciel jednej z naszych szkół nie dopilnował ucznia. Dziecko opuściło samowolnie teren placówki i uległo wypadkowi. Jego rodzice żądają teraz od urzędu nie tylko pokrycia wydatków związanych z poradami lekarskimi, lecz także wypłaty odszkodowania. Zagrozili skierowaniem sprawy na drogę cywilną. Czy mają do tego prawo? Przecież to nauczyciel nie dopełnił swoich obowiązków.

Za szkody wyrządzone przez nauczycieli odpowiada organ prowadzący placówkę (art. 10 ustawy – Prawo oświatowe, dalej: prawo oświatowe). W praktyce za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej ponosi odpowiedzialność Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego. Odpowiedzialność cywilna najczęściej dotyczy odszkodowania w przypadku naruszenia obowiązku zapewnienia przez szkołę bezpiecznych i higienicznych warunków nauki, wychowania i opieki. Odpowiedzialność ta, jak już wspominałam, spoczywa na organie prowadzącym. W razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia naprawienie szkody obejmuje wszelkie wynikłe z tego powodu koszty. Nie oznacza to jednak, że osoby zobowiązane do nadzoru nad uczniami w szkole (wychowawcy, nauczyciele i pozostały personel szkoły) zostały zwolnione z odpowiedzialności (art. 5 prawa oświatowego). Przy czym w ich przypadku w grę wchodzi także odpowiedzialność wynikająca dodatkowo z Karty nauczyciela, prawa oświatowego, a także kodeksu karnego.
Co musi dyrektor
Przede wszystkim należy podkreślić, że od momentu wejścia uczniów na teren szkoły aż do zakończenia zajęć odpowiedzialność za ich bezpieczeństwo ponoszą pracownicy placówki (art. 6 pkt 1 oraz art. 7 ust. 2 pkt 6 Karty nauczyciela). Przy czym zgodnie z par. 2 rozporządzenia ministra edukacji narodowej i sportu w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach w zw. z art. 88 ust. 7 prawa oświatowego to na dyrektorze ciąży odpowiedzialność uregulowania w statucie wszelkich kwestii związanych z bezpieczeństwem uczniów, w tym:
  • celów, zadań szkoły i procedur ich wykonywania w kontekście zapewnienia bezpieczeństwa uczniom,
  • zakresu zadań nauczycieli i pozostałych pracowników placówki związanych z obowiązkiem zapewnienia bezpieczeństwa uczniom w czasie zajęć organizowanych przez jednostkę,
  • obowiązków uczniów i stosowania kar wobec tych, którzy narażają siebie i innych na niebezpieczeństwo.
!Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego ponosi odpowiedzialność cywilną za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej. Tak więc w razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia ucznia naprawienie szkody obejmuje wszelkie wynikłe z tego powodu koszty.
Dyrektor powinien też ustalić i zapisać w statucie szkoły zasady opuszczania placówki przez uczniów i niezbędne w tym względzie do spełnienia warunki przez rodziców i uczniów – tu wskazane jest egzekwowanie od rodziców oświadczeń, że samodzielne wyjście ze szkoły dziecka odbywać się będzie za wiedzą i zgodą rodziców oraz z przyjęciem przez nich całkowitej odpowiedzialności za dziecko w tym czasie. Przy czym udzielanie pozwoleń na samodzielne wyjście poza teren szkoły powinno być uzależnione od wieku ucznia, jego stopnia dojrzałości i możliwych zagrożeń.
Obowiązki wychowawcy...
Szczególne obowiązki w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa uczniom ciążą też na wychowawcach. To oni są odpowiedzialni za prowadzenie planowej pracy wychowawczej z grupą uczniów, ale także za sprawowanie bezpośredniej opieki nad każdym z nich. Za brak należytej troski o zdrowie ucznia na terenie szkoły i dopuszczenie do sytuacji, w której jest ono zagrożone, wychowawca może ponieść konsekwencje. Do wychowawcy należy też jak najszybsze ustalenie, dlaczego dziecka nie ma w szkole albo poinformowanie rodziców o wagarach danego ucznia, czy też przeprowadzenie w obecności rodziców rozmowy dyscyplinującej z uczniem i poinformowanie go o kolejnych działaniach (karach), jakie mogą być wobec niego podjęte, jeśli nie zmieni swojego zachowania.
Rodzaj odpowiedzialności prawnej wychowawcy za nienależytą opiekę nad uczniem będzie zależeć od tego, kto dokonuje kwalifikacji i oceny zaniedbań. Wychowawca może ją ponieść w trzech obszarach:
1) odpowiedzialność porządkową za nieprzestrzeganie ustalonego sposobu postępowania z uczniami, w tym m.in. zakaz pozostawiania bez opieki – w tym przypadku za nieprzestrzeganie ustalonej organizacji i porządku pracy dyrektor może zastosować karę upomnienia lub karę nagany;
2) odpowiedzialność dyscyplinarną za nierzetelne realizowanie zadań związanych z funkcją wychowawczą i opiekuńczą szkoły i narażenie ucznia na niebezpieczeństwo utraty zdrowia – tutaj komisja dyscyplinarna, po stwierdzeniu winy wychowawcy, może ukarać go naganą z ostrzeżeniem, zwolnieniem z pracy, zwolnieniem z pracy z zakazem przyjmowania ukaranego do pracy w zwodzie nauczycielskim w okresie trzech lat od ukarania, a w ostateczności nawet wydaleniem z zawodu nauczycielskiego;
3) odpowiedzialność karną – po ustaleniu winy nauczyciela i odpowiedzialności za czyn doprowadzający do uszczerbku na zdrowiu ucznia.
Należy zauważyć, że zawsze karane jest zachowanie umyślne i nie ma znaczenia, czy uczeń doznał uszczerbku na zdrowiu czy też nie (art. 160 kodeksu karnego, dalej: k.k.). W przypadku działań nieumyślnych oceniane są jeszcze ewentualne ich konsekwencje. Uwzględnia się przy tym stopień narażenia podopiecznego na bezpośrednie niebezpieczeństwo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu oraz następstwa zaniechania troski o małoletniego poniżej lat 15 i pozostawienia go samego w sytuacji zagrażającej jego życiu i zdrowiu. Za spowodowanie u ucznia naruszenia czynności narządu ciała lub rozstroju zdrowia grożą nauczycielowi kary: grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności. Jeśli naruszenie trwa powyżej siedem dni, ściganie przestępstwa następuje z urzędu, a poniżej siedmiu dni może być ścigane z powództwa prywatnego (art. 157 par. 2 k.k.), np. po złożeniu przez rodziców zawiadomienia o popełnieniu przez nauczyciela przestępstwa na szkodę ich dziecka.
...i innych nauczycieli
Zgodnie z przepisami uczniowie obecni w placówce nie mogą przebywać w dowolnym miejscu bez nadzoru nauczyciela. W czasie przerw czuwają nad nimi nauczyciele dyżurujący, a podczas lekcji (czy podczas zajęć na świetlicy lub dodatkowych) nauczyciele je prowadzący. Tak więc rozpoczynając zajęcia, każdy nauczyciel powinien sprawdzić listę obecności. Jeśli ucznia nie ma w klasie, to o jego nieobecności należy powiadomić wychowawcę klasy lub dyrektora. Nauczyciel prowadzący zajęcia nie ma też prawa zostawić dzieci bez opieki. Jeśli jest to kwestia tylko krótkiej, np. 5-minutowej nieobecności, może o opiekę nad dziećmi nawet kogoś z personelu pomocniczego szkoły.
Każdy nauczyciel, który nie przestrzega prawidłowo wskazanych w statucie szkoły procedur, zapewniających bezpieczeństwo uczniom, podobnie jak wychowa może ponieść odpowiedzialność porządkową, dyscyplinarną i karę. ©℗
Podstawa prawna:
art. 2, art. 157 par. 2, art. 160, art. 210 ustawy z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1444; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 1023)
art. 10, art. 88 ust. 7 ustawy z 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe ( t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1082)
art. 6 pkt 1, art. 7 ust. 2 pkt 6 ustawy z 26 stycznia 1982 r. – Karta nauczyciela (j.t. Dz.U. z 2019 r. poz. 2215; ost.zm Dz.U. z 2021 r. poz. 4)
par. 2 rozporządzenia ministra edukacji narodowej i sportu z 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach (Dz.U. z 2020 r. poz. 1604)